فرصتی برای مشارکت
تألیف کتابهای درسی
فاطمه کاظمی
پس از روی‌کارآمدن نظام آموزشی جدید، کار تألیف کتاب درسی برای این نظام نیز آغاز شد، اما به‌نظر می‌رسد این کتاب‌ها نتوانسته است رضایت‌خاطر معلمان را فراهم کند. شاید یکی از مهم‌ترین مشکلات در تدوین کتابهای درسی، این باور مدیران آموزش‌وپرورش باشد که بهتر است استادان دانشگاه مؤلفان کتابهای درسی باشند تا شاهد کتابهای درسی بهتری باشیم. واقعیت این است که یکی از مهم‌ترین اصول برای تدوین یک کتاب و به‌ویژه کتاب درسی برای تعداد زیادی از دانش‌آموزان، صحت علمی و دقت در تألیف کتاب است. هرچند انتخاب استادان دانشگاه برای تألیف کتاب درسی تا حدودی می‌تواند این شرط را برآورده کند. اما از طرف دیگر انتخاب استادان دانشگاه برای تألیف کتابهای درسی، ممکن است مشکلات دیگری پدید آورد. از مهم‌ترین مشکلات حاصل از این روش، آشنانبودن این افراد با سطح معلومات و دانسته‌های دانش‌آموزان است. برای تألیف یک دوره کتاب درسی مناسب، لازم است این کتاب‌ها ارتباط افقی و عمودی مناسبی با یکدیگر داشته باشند. برای مثال کسی که مؤلف کتاب فیزیک پایه دوم دبیرستان است باید بداند دانش‌آموز در پایه اول دبیرستان چه مباحثی از فیزیک را خوانده و قرار است در
پایه سوم دبیرستان چه مباحثی را بخواند (ارتباط‌های عمودی).
علاوه بر این لازم است که مؤلف فیزیک پایه دوم دبیرستان بداند دانش‌آموز این پایه با چه مباحثی از شیمی، زیست‌شناسی و ریاضی آشناست. (ارتباط‌های افقی) برای آنکه هر دو شرط برآورده شود، در بسیاری از کشورهای جهان کتابهای درسی را گروهی شامل استادان دانشگاه و دبیران باتجربه تألیف می‌کنند و از آن مهم‌تر آنکه کتاب در فرصت مناسب، تألیف می‌شود. این کتاب‌ها یک سال پیش از آغاز تدریس به جمعی از معلمان سراسر کشور ارسال می‌شود تا آن را ارزیابی کرده و نقاط ضعف و قوت آن را گوشزد کنند تا در نسخه نهایی کتاب اعمال شود. این در حالی است که همه کتابهای درسی ما پس از تغییر در نظام آموزشی و پدیدآمدن نظام آموزشی جدید، با عجله تألیف و چاپ شد و مؤلفان کتابهای درسی، بسیاری از عیب و ضعف‌های کتاب را زمان کم تألیف و نداشتن فرصت کافی بیان کرده‌اند. علاوه بر این، همین کتاب‌هایی را که در فرصت کم تألیف کرده‌اند، برای معلمان ارسال نکردند و کسی از آنها برای بهبود محتوای کتاب یا بهینه‌سازی مطالب آن، نظرسنجی نکرد. اما از همه جالب‌تر دلیل عدم مشارکت معلمان تألیف کتاب یا نظرسنجی‌ها بود.
مدیران تألیف کتابهای درسی بر این باورند که اگر کتاب درسی را برای معلمان ارسال کنند، معلمان برای کتابهای درسی، کتابهای کمک‌درسی تألیف می‌کنند. این نگرانی از چندین جنبه، بی‌مورد است؛ اول اینکه خود وزارت آموزش‌وپرورش هرساله جشنواره‌ای از کتابهای کمک‌درسی برگزار و به‌زعم خود از بهترین کتابهای کمک‌درسی تقدیر می‌کند! با این توضیح، دلیل نگرانی از تألیف کتاب کمک‌درسی، قابل درک نیست. دیگر اینکه به‌فرض که بتوان کتاب درسی را تا ابتدای مهر از چشم مؤلفان کتابهای کمک‌درسی دور نگه داشت. پس از آغاز مهر و توزیع کتاب‌ها، مؤلفان در اسرع وقت نسبت به تألیف و انتشار کتابهای کمک‌درسی مدنظر خود اقدام می‌کنند. به هر روی، به‌نظر می‌رسد بهتر است در سال‌های آینده با استفاده از تجربه و دانش دبیران، زمینه تألیف کتابهای درسی مناسب‌تر فراهم شود.
پس از روی‌کارآمدن نظام آموزشی جدید، کار تألیف کتاب درسی برای این نظام نیز آغاز شد، اما به‌نظر می‌رسد این کتاب‌ها نتوانسته است رضایت‌خاطر معلمان را فراهم کند. شاید یکی از مهم‌ترین مشکلات در تدوین کتابهای درسی، این باور مدیران آموزش‌وپرورش باشد که بهتر است استادان دانشگاه مؤلفان کتابهای درسی باشند تا شاهد کتابهای درسی بهتری باشیم. واقعیت این است که یکی از مهم‌ترین اصول برای تدوین یک کتاب و به‌ویژه کتاب درسی برای تعداد زیادی از دانش‌آموزان، صحت علمی و دقت در تألیف کتاب است. هرچند انتخاب استادان دانشگاه برای تألیف کتاب درسی تا حدودی می‌تواند این شرط را برآورده کند. اما از طرف دیگر انتخاب استادان دانشگاه برای تألیف کتابهای درسی، ممکن است مشکلات دیگری پدید آورد. از مهم‌ترین مشکلات حاصل از این روش، آشنانبودن این افراد با سطح معلومات و دانسته‌های دانش‌آموزان است. برای تألیف یک دوره کتاب درسی مناسب، لازم است این کتاب‌ها ارتباط افقی و عمودی مناسبی با یکدیگر داشته باشند. برای مثال کسی که مؤلف کتاب فیزیک پایه دوم دبیرستان است باید بداند دانش‌آموز در پایه اول دبیرستان چه مباحثی از فیزیک را خوانده و قرار است در
پایه سوم دبیرستان چه مباحثی را بخواند (ارتباط‌های عمودی).
علاوه بر این لازم است که مؤلف فیزیک پایه دوم دبیرستان بداند دانش‌آموز این پایه با چه مباحثی از شیمی، زیست‌شناسی و ریاضی آشناست. (ارتباط‌های افقی) برای آنکه هر دو شرط برآورده شود، در بسیاری از کشورهای جهان کتابهای درسی را گروهی شامل استادان دانشگاه و دبیران باتجربه تألیف می‌کنند و از آن مهم‌تر آنکه کتاب در فرصت مناسب، تألیف می‌شود. این کتاب‌ها یک سال پیش از آغاز تدریس به جمعی از معلمان سراسر کشور ارسال می‌شود تا آن را ارزیابی کرده و نقاط ضعف و قوت آن را گوشزد کنند تا در نسخه نهایی کتاب اعمال شود. این در حالی است که همه کتابهای درسی ما پس از تغییر در نظام آموزشی و پدیدآمدن نظام آموزشی جدید، با عجله تألیف و چاپ شد و مؤلفان کتابهای درسی، بسیاری از عیب و ضعف‌های کتاب را زمان کم تألیف و نداشتن فرصت کافی بیان کرده‌اند. علاوه بر این، همین کتاب‌هایی را که در فرصت کم تألیف کرده‌اند، برای معلمان ارسال نکردند و کسی از آنها برای بهبود محتوای کتاب یا بهینه‌سازی مطالب آن، نظرسنجی نکرد. اما از همه جالب‌تر دلیل عدم مشارکت معلمان تألیف کتاب یا نظرسنجی‌ها بود.
مدیران تألیف کتابهای درسی بر این باورند که اگر کتاب درسی را برای معلمان ارسال کنند، معلمان برای کتابهای درسی، کتابهای کمک‌درسی تألیف می‌کنند. این نگرانی از چندین جنبه، بی‌مورد است؛ اول اینکه خود وزارت آموزش‌وپرورش هرساله جشنواره‌ای از کتابهای کمک‌درسی برگزار و به‌زعم خود از بهترین کتابهای کمک‌درسی تقدیر می‌کند! با این توضیح، دلیل نگرانی از تألیف کتاب کمک‌درسی، قابل درک نیست. دیگر اینکه به‌فرض که بتوان کتاب درسی را تا ابتدای مهر از چشم مؤلفان کتابهای کمک‌درسی دور نگه داشت. پس از آغاز مهر و توزیع کتاب‌ها، مؤلفان در اسرع وقت نسبت به تألیف و انتشار کتابهای کمک‌درسی مدنظر خود اقدام می‌کنند. به هر روی، به‌نظر می‌رسد بهتر است در سال‌های آینده با استفاده از تجربه و دانش دبیران، زمینه تألیف کتابهای درسی مناسب‌تر فراهم شود.