معجزه‌هايي كه علم جديد با خود به ارمغان مي‌آورد

در دهه اخير، علم پيوند با موفقیت‌های چشمگیری همراه بوده است؛ به‌طوری‌که از آن به‌عنوان یکی از معجزه‌هاي علم جدید یاد می‌کنند. بسیاری از بیماران که قبلا به علت نارسایی عضو با مرگ دست‌وپنجه نرم می‌کردند، امروزه با موفقیت بالایی با پیوند امکان ‌درمان دارند، ولی پیوند اعضا مشکلات خاص خود را دارد كه در ادامه به مرور و بررسي آنها مي‌پردازيم.
1- یکی از مشکلات بزرگ پیوند، کمبود عضو پیوندی است؛ برای مثال، در کشور ما هر هفت دقیقه یک نفر به علت نبود عضو پیوندی نامناسب فوت می‌کند. در آمریکا بیش از ۱۰۰ هزار نفر در انتظار پیوند هستند و فقط ۳۰ هزار نفر در سال پیوند می‌شوند و بسیاری از بیماران در فهرست‌های انتظار پیوند فوت خواهند کرد. یکی از راه‌حل‌های این معضل، ساختن عضو از سلول‌های بنیادی خود بیمار است. این کار نه‌تنها می‌تواند مشکل کمبود عضو را حل کند، بلکه چون سلول‌ها از خود بیمار هستند، مسئله رد پیوند را نیز حل می‌کند و نیازی به مصرف داروهای ضد رد ‌پیوند نیست. خود این داروها عوارض و هزینه‌های بسیاری دارند. پزشکان برای اولین‌بار با استفاده از سلول‌های بنیادی بیمار و روش‌های مهندسی بافتی موفق شدند نای (مجرای هوایی به ریه) را بسازند و در یک عمل ۹ساعته آن را به کودک دو‌ساله‌ای پیوند کنند. این کار درباره شش بیمار دیگر نیز انجام شده است. محققان در تلاش هستند با استفاده از این روش‌ها، اعضای دیگر بدن را با استفاده از سلول‌های بنیادی خود بیمار بسازند. یکی دیگر از راه‌حل‌های کمبود عضو، ساختن اعضای مصنوعی مانند قلب یا کلیه است. اگر می‌توان فرد مبتلا به نارسایی کلیه را با دستگاه دیالیز زنده نگه‌داشت، چرا نتوان با ساختن دستگاه دیالیزی کوچک و قابل پیوند به بیمار، او را درمان کرد یا همین کار را با قلب مصنوعی انجام داد. قلب در واقع یک پمپ است. محققان یک قلب مصنوعی کوچک ساخته‌اند که می‌توان آن را به بیمار وصل کرد یا درون سینه بیمار قرار داد تا کار قلب را انجام دهد. محققان دانشگاه کالیفرنیا در سانفرانسیسکو مشغول ساختن کلیه مصنوعی هستند که بتوان آن را در بدن بیمار کار گذاشت تا کار کلیه را که تصفیه خون از سموم است، انجام دهد. یکی از فناوری‌های جدید که به ساختن عضو پیوند کمک کرده است، پرینت سه‌بعدی است. محققان در آمریکا موفق شده‌اند با پرینت سه‌بعدی مثانه بسازند و به بیمار پیوند بزنند. اگرچه این فناوری در ابتدای کار است، ولی محققان امیدوارند با پیشرفت آن بتوانند اعضای پیچیده‌تری مانند قلب، ریه، کبد یا کلیه را تولید کنند. پیوند اعضا از حیوانات از دیرباز در فکر بشر بوده است. بر سر دروازه ملل در تخت‌جمشید، تصویری از موجودی با سر انسان و اعضایی از حیوانات متفاوت دیده می‌شود. پیوند اعضای حیوانات در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ در پیوند کلیه، قلب و کبد آزمایش شده است، ولی به علت نتایج ناموفق و مسائل اخلاقی مرتبط با آن، برای چند دهه متوقف شده بود. به‌تازگی با استفاده از فناوری مهندسی ژنتیک دوباره بارقه‌ امیدی دراین‌باره زنده شده است که شاید بتوان از اعضای حیوانات برای پیوند استفاده کرد.
2- ازآنجاکه عضو پیوندی غیرخودی است، دستگاه ایمنی بدن با آن مبارزه خواهد کرد و قصد تخریب آن را دارد؛ بنابراین این بیماران تا آخر عمر باید داروهای ضد رد پیوند را مصرف کنند. این داروها بدون عارضه نیستند و هزینه زیادی دارند. در ضمن با وجود مصرف این داروها، بازهم گاهی رد پیوند رخ می‌دهد و منجر به ازکارافتادن عضو پیوندی می‌شود. پژوهشگران دانشگاه هاروارد در آمریکا موفق شده‌اند با استفاده هم‌زمان سلول‌های مغز استخوان و کلیه فرد دهنده، وضعیتی ایجاد کنند که دستگاه ایمنی کلیه را پس نزند. به این حالت مدارا یا تولرانس می‌گویند. با این کار، دستگاه ایمنی متشکل از هردوی سلول‌های فرد دهنده و سلول‌های فرد گیرنده خواهد شد؛ به‌طوری‌که کلیه پیوندی را از خود می‌داند و پس نمی‌زند. به‌این‌ترتیب این بیماران به هیچ دارویی برای جلوگیری از رد پیوند نیازی ندارند. امید است که از این روش بتوان در پیوندهای دیگر نیز استفاده کرد.
3- عضو پیوندی تا وقتی که به فرد گیرنده پیوند شود، ممکن است ساعت‌ها از بدن خارج بماند و خون‌رسانی ندارد. این مسئله منجر به آسیب‌دیدن عضو پیوندی می‌شود. گاهی باید روزها یا شاید هفته‌ها صبر کرد تا عضو به کار بیفتد. در این مدت، مثلا در پیوند کلیه، می‌توان فرد را دیالیز کرد تا عضو به کار بیفتد، اما در پیوند قلب یا کبد، اگر عضو کار نکند ممکن است به مرگ بیمار منجر شود. به‌تازگی دستگاه‌هایی ساخته شده است که محیط بدن را در خارج شبیه‌سازی می‌کنند تا عضو آسیب کمتری ببیند. برای مثال، در بریتانیا کلیه را روی دستگاه حاوی پمپی قرار می‌دهند که تا زمان پیوند به عضو، خون و اکسیژن را می‌رساند. همین کار را با قلب، ریه و کبد هم انجام داده‌اند. به‌این‌ترتیب تا زمان پیوند، عضو در همان وضعیت داخل بدن قرار دارد و به کار خود ادامه می‌دهد، مثلا درباره کلیه در خارج بدن ادرار تولید می‌کند یا درباره کبد صفرا می‌سازد.
امید است با پیشرفت علم در این زمینه‌ها، تعداد بیشتری از افراد مبتلا به نارسایی اعضا پیوند شوند و نتایج پیوند از آنچه كه اكنون شاهدش هستيم نیز بهتر شود.

در دهه اخير، علم پيوند با موفقیت‌های چشمگیری همراه بوده است؛ به‌طوری‌که از آن به‌عنوان یکی از معجزه‌هاي علم جدید یاد می‌کنند. بسیاری از بیماران که قبلا به علت نارسایی عضو با مرگ دست‌وپنجه نرم می‌کردند، امروزه با موفقیت بالایی با پیوند امکان ‌درمان دارند، ولی پیوند اعضا مشکلات خاص خود را دارد كه در ادامه به مرور و بررسي آنها مي‌پردازيم.
1- یکی از مشکلات بزرگ پیوند، کمبود عضو پیوندی است؛ برای مثال، در کشور ما هر هفت دقیقه یک نفر به علت نبود عضو پیوندی نامناسب فوت می‌کند. در آمریکا بیش از ۱۰۰ هزار نفر در انتظار پیوند هستند و فقط ۳۰ هزار نفر در سال پیوند می‌شوند و بسیاری از بیماران در فهرست‌های انتظار پیوند فوت خواهند کرد. یکی از راه‌حل‌های این معضل، ساختن عضو از سلول‌های بنیادی خود بیمار است. این کار نه‌تنها می‌تواند مشکل کمبود عضو را حل کند، بلکه چون سلول‌ها از خود بیمار هستند، مسئله رد پیوند را نیز حل می‌کند و نیازی به مصرف داروهای ضد رد ‌پیوند نیست. خود این داروها عوارض و هزینه‌های بسیاری دارند. پزشکان برای اولین‌بار با استفاده از سلول‌های بنیادی بیمار و روش‌های مهندسی بافتی موفق شدند نای (مجرای هوایی به ریه) را بسازند و در یک عمل ۹ساعته آن را به کودک دو‌ساله‌ای پیوند کنند. این کار درباره شش بیمار دیگر نیز انجام شده است. محققان در تلاش هستند با استفاده از این روش‌ها، اعضای دیگر بدن را با استفاده از سلول‌های بنیادی خود بیمار بسازند. یکی دیگر از راه‌حل‌های کمبود عضو، ساختن اعضای مصنوعی مانند قلب یا کلیه است. اگر می‌توان فرد مبتلا به نارسایی کلیه را با دستگاه دیالیز زنده نگه‌داشت، چرا نتوان با ساختن دستگاه دیالیزی کوچک و قابل پیوند به بیمار، او را درمان کرد یا همین کار را با قلب مصنوعی انجام داد. قلب در واقع یک پمپ است. محققان یک قلب مصنوعی کوچک ساخته‌اند که می‌توان آن را به بیمار وصل کرد یا درون سینه بیمار قرار داد تا کار قلب را انجام دهد. محققان دانشگاه کالیفرنیا در سانفرانسیسکو مشغول ساختن کلیه مصنوعی هستند که بتوان آن را در بدن بیمار کار گذاشت تا کار کلیه را که تصفیه خون از سموم است، انجام دهد. یکی از فناوری‌های جدید که به ساختن عضو پیوند کمک کرده است، پرینت سه‌بعدی است. محققان در آمریکا موفق شده‌اند با پرینت سه‌بعدی مثانه بسازند و به بیمار پیوند بزنند. اگرچه این فناوری در ابتدای کار است، ولی محققان امیدوارند با پیشرفت آن بتوانند اعضای پیچیده‌تری مانند قلب، ریه، کبد یا کلیه را تولید کنند. پیوند اعضا از حیوانات از دیرباز در فکر بشر بوده است. بر سر دروازه ملل در تخت‌جمشید، تصویری از موجودی با سر انسان و اعضایی از حیوانات متفاوت دیده می‌شود. پیوند اعضای حیوانات در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ در پیوند کلیه، قلب و کبد آزمایش شده است، ولی به علت نتایج ناموفق و مسائل اخلاقی مرتبط با آن، برای چند دهه متوقف شده بود. به‌تازگی با استفاده از فناوری مهندسی ژنتیک دوباره بارقه‌ امیدی دراین‌باره زنده شده است که شاید بتوان از اعضای حیوانات برای پیوند استفاده کرد.
2- ازآنجاکه عضو پیوندی غیرخودی است، دستگاه ایمنی بدن با آن مبارزه خواهد کرد و قصد تخریب آن را دارد؛ بنابراین این بیماران تا آخر عمر باید داروهای ضد رد پیوند را مصرف کنند. این داروها بدون عارضه نیستند و هزینه زیادی دارند. در ضمن با وجود مصرف این داروها، بازهم گاهی رد پیوند رخ می‌دهد و منجر به ازکارافتادن عضو پیوندی می‌شود. پژوهشگران دانشگاه هاروارد در آمریکا موفق شده‌اند با استفاده هم‌زمان سلول‌های مغز استخوان و کلیه فرد دهنده، وضعیتی ایجاد کنند که دستگاه ایمنی کلیه را پس نزند. به این حالت مدارا یا تولرانس می‌گویند. با این کار، دستگاه ایمنی متشکل از هردوی سلول‌های فرد دهنده و سلول‌های فرد گیرنده خواهد شد؛ به‌طوری‌که کلیه پیوندی را از خود می‌داند و پس نمی‌زند. به‌این‌ترتیب این بیماران به هیچ دارویی برای جلوگیری از رد پیوند نیازی ندارند. امید است که از این روش بتوان در پیوندهای دیگر نیز استفاده کرد.
3- عضو پیوندی تا وقتی که به فرد گیرنده پیوند شود، ممکن است ساعت‌ها از بدن خارج بماند و خون‌رسانی ندارد. این مسئله منجر به آسیب‌دیدن عضو پیوندی می‌شود. گاهی باید روزها یا شاید هفته‌ها صبر کرد تا عضو به کار بیفتد. در این مدت، مثلا در پیوند کلیه، می‌توان فرد را دیالیز کرد تا عضو به کار بیفتد، اما در پیوند قلب یا کبد، اگر عضو کار نکند ممکن است به مرگ بیمار منجر شود. به‌تازگی دستگاه‌هایی ساخته شده است که محیط بدن را در خارج شبیه‌سازی می‌کنند تا عضو آسیب کمتری ببیند. برای مثال، در بریتانیا کلیه را روی دستگاه حاوی پمپی قرار می‌دهند که تا زمان پیوند به عضو، خون و اکسیژن را می‌رساند. همین کار را با قلب، ریه و کبد هم انجام داده‌اند. به‌این‌ترتیب تا زمان پیوند، عضو در همان وضعیت داخل بدن قرار دارد و به کار خود ادامه می‌دهد، مثلا درباره کلیه در خارج بدن ادرار تولید می‌کند یا درباره کبد صفرا می‌سازد.
امید است با پیشرفت علم در این زمینه‌ها، تعداد بیشتری از افراد مبتلا به نارسایی اعضا پیوند شوند و نتایج پیوند از آنچه كه اكنون شاهدش هستيم نیز بهتر شود.