|

منافع مشترک تهران-ریاض

جاوید قربان‌اوغلی . دیپلمات ‌ارشد

بازیگران اصلی نشست اخیر اوپک کدام کشورها بودند؟ این سؤالی است که پاسخ صحیح به آن می‌تواند درک درستی از منطق برد-برد حتی در زمان اوج تنش‌های سیاسی بین واحد‌های سیاسی ایجاد کند. قبل از آغاز نشست، خبرها حکایت از آن داشت که سایه رقابت و درگیری سیاسی عربستان ‌سعودی با ایران در بحران‌های منطقه‌ای بر نشست اخیر سنگینی کرده و ریاض در پرتو خروج آمریکا از برجام آماده است با پیشنهاد افزایش یک‌ میلیون‌ بشکه با توجه به کاهش احتمالی صادرات نفت ایران پس از ضرب‌الاجل ترامپ پس از خروج آمریکا از برجام، آماده شده که ضربه مهلکی را بر ایران وارد کند. حضور محمد بن‌سلمان در مسکو و اخبار توافق و همراهی این دو در دفاع از افزایش یک‌ میلیون بشکه به‌مثابه بمب خبری در رسانه‌ها و تحلیگران داخلی و احتمالا نزد اصحاب سیاست و تصمیم‌گیران نظام بود. گمانه‌زنی درباره «توافق روسیه و عربستان» زمانی شدت یافت که الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه و خالد الفالح، وزیر نفت عربستان، با یک ماشین خود را به محل برگزاری اجلاس اوپک و غیراوپک رساندند تا شاید از این رهگذر نزدیکی مواضع خود را نشان دهند. بیژن زنگنه از معدود وزرای نفت اوپک بود که زود‌هنگام وین را ترک کرد و در جلسه مشترک با کشورهای نفتی غیراوپک حضور نداشت.
او که قبل از آغاز جلسه با لحنی تهدیدآمیز کار خود را در این نشست آغاز کرده بود، در پایان با بیانی مثبت به پایان برد. از منظر منطق سیاسی این کار زنگنه به این دلیل بود که او آنچه را در پی آن بود، در همان نشست وزرای اوپک به دست آورد. این گمانه‌زنی در صورت مقرون به صحت‌بودن می‌تواند گویای چند نکته مهم باشد. اول: با وجود همسویی تهران و مسکو در برخی تحولات سیاسی در منطقه، روسیه در سیاست انرژی با ایران همسو نیست؛ کمااینکه در سیاست گازی، تهران و مسکو را می‌توان دو رقیب در بازارهای به‌شدت جذاب گاز مورد نیاز اروپا و کشورهای در‌حال‌توسعه شرق تلقی کرد. زنگنه با درک واقع‌بینانه این موضوع پیش از ترک وین در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه با توجه به موضع‎گیری‎های اخیر روسیه درباره افزایش عرضه نفت درباره این کشور چه احساسی دارید، گفت: «چرا دلخور باشیم؟ باید واقعیت‎ها را درک کنیم. نباید توقع زیادی از کسی داشته باشیم. جمله معروف چرچیل را از یاد نبرید که وقتی از او پرسیدند چطور با روسیه که دشمن استراتژیک ما در جنگ جهانی دوم بود، متحد شدید، پاسخ داد بریتانیا دوست و دشمن دائمی ندارد، فقط منافع ملی دائمی دارد. همیشه گفته‎ام که نه کشوری برادر ماست و نه دشمن دائمی ماست. ما برحسب منافعمان باید روابطمان با کشورها را تنظیم کنیم».
اگر همین رویکردی که زنگنه درباره موضوع نفت و موفقیت در اوپک بیان کرد، در سیاست‌ورزی نیز تسری یافته و درباره همه کشورهای جهان به‌عنوان راهنمای عمل قرار گیرد، می‌تواند منشأ توافق و حلال مشکلاتی باشد که ایران امروز با آن دست‌به‌گریبان است. نمی‌خواهم زیاده از حد خوش‌بین باشم؛ ولی در شرایطی که سیاست‌های ترامپ جهان را به هم ریخته و همه متحدان سابق آمریکا را در مقابل او قرار داده، هر اقدامی که مواضع آنان را در موضوع ایران متحد کند، بر منطق عقلانیت استوار نبوده و مخالف مصالح و منافع ملی است.
دوم: با وجود رایزنی‌های فشرده روسیه و عربستان در بالاترین سطح پیش از نشست اخیر و گمانه‌زنی‌ها برای موضع مشترک این دو به‌عنوان بزرگ‌ترین تولید‌کنندگان اوپک و غیراوپک در دفاع از افزایش بیش از یک‌ میلیون بشکه، این اتفاق نیفتاد. تحلیلگران اقتصاد و بازار انرژی در دو روز گذشته به دلایل این امر پرداخته‌اند. به نظر می‌رسد در کنار نگاه از دریچه تحولات استراتژی‌های نفتی ضروری است از منظر سیاسی نیز به آن پرداخت.
تصمیمات اوپک نیازمند اجماع است. به تعبیر دیگر مخالفت یک عضو از اعضای اوپک مانع از اتخاذ تصمیم خواهد شد. با وجود انتشار اخبار، نظر مشترک روسیه و عربستان و مخالفت و تهدید جدی وزیر نفت کشورمان، ملاقات زنگنه و خالد الفالح در حکم آبی بود که بر آتش التهابات نشست اخیر ریخته شد. پس از این ملاقات ورق‌ها برگشت و جهان شاهد اجماع بزرگ‌ترین سازمان تأمین‌کننده بخش معتنابهی از بازار مصرف نفت خام جهان شد. گمانه‌زنی درباره محتوای ملاقات وزرای نفت ایران و عربستان بسیار دشوار است و نظر تحلیلگران بازار انرژی بر این است که دو کشور توانسته‌اند به درک مشترکی از وضعیت بازار و نیازهای خود در موضوع سقف تولید و قیمت دست یابند. یکی از تحلیلگران بازار انرژی روز گذشته در همین ستون «شرق» از هماهنگی ایران و عربستان که در روابط دوجانبه و معادلات منطقه‌ای در سخت‌ترین شرایط رقابتی به سر می‌برند، به‌عنوان رمز موفقیت اجلاس صد‌و‌هفتاد‌و‌چهارم یاد کرد و آن را درس بزرگ سیاست‌ها و دیپلماسی درون‌‌اوپکی به روسیه نامید.
سوم: ایران برای عبور از تونل وحشتی که ترامپ با همکاری اسرائیل برای آن طراحی کرده، نیازمند فضای آرام در منطقه است. آرامش در منطقه علاوه بر کاهش هزینه‌های امنیتی برای کشور، تحرکات کشورهایی را که از سر اجبار در جبهه آمریکا و اسرائیل قرار دارند، خنثی خواهد کرد. به نظر می‌رسد ایران و عربستان به‌عنوان دو کشور عمده در منطقه در کنار رقابت سالم در منطقه باید با اتخاذ روش‌هایی که تأمین‌کننده منافع آنهاست، مرحله خصومت‌آمیز کنونی را پشت‌ سر بگذارند. در جریان مراسم حج سال گذشته، ایران تجربه موفقیت‌آمیزی را در فضای به‌شدت خصومت‌آمیز روابط تهران و ریاض تجربه کرد. به گفته نماینده مقام معظم رهبری مذاکرات درباره مراسم امسال نیز با موفقیت در جریان است و امیدواری برای تکرار تجربه سال گذشته بسیار بالاست. دلیل این امر احتمالا خواست دو کشور برای تفکیک موضوعات و پیداکردن راه‌حل‌ها در همان حوزه براساس منافع طرفینی است که حتی ممکن است با یکدیگر همسویی نداشته باشند. نشست اخیر اوپک و توافق ایران و عربستان برای کسب اجماع، دلیل روشن دیگری بر زمینه‌های مشترک و مدیریت بحران بین دو کشور است. تسری این همکاری یا دست کم کاهش رقابت در حوزه‌های سیاسی، امکان‌پذیر و نیازمند اراده سیاسی در تهران و ریاض است.

بازیگران اصلی نشست اخیر اوپک کدام کشورها بودند؟ این سؤالی است که پاسخ صحیح به آن می‌تواند درک درستی از منطق برد-برد حتی در زمان اوج تنش‌های سیاسی بین واحد‌های سیاسی ایجاد کند. قبل از آغاز نشست، خبرها حکایت از آن داشت که سایه رقابت و درگیری سیاسی عربستان ‌سعودی با ایران در بحران‌های منطقه‌ای بر نشست اخیر سنگینی کرده و ریاض در پرتو خروج آمریکا از برجام آماده است با پیشنهاد افزایش یک‌ میلیون‌ بشکه با توجه به کاهش احتمالی صادرات نفت ایران پس از ضرب‌الاجل ترامپ پس از خروج آمریکا از برجام، آماده شده که ضربه مهلکی را بر ایران وارد کند. حضور محمد بن‌سلمان در مسکو و اخبار توافق و همراهی این دو در دفاع از افزایش یک‌ میلیون بشکه به‌مثابه بمب خبری در رسانه‌ها و تحلیگران داخلی و احتمالا نزد اصحاب سیاست و تصمیم‌گیران نظام بود. گمانه‌زنی درباره «توافق روسیه و عربستان» زمانی شدت یافت که الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه و خالد الفالح، وزیر نفت عربستان، با یک ماشین خود را به محل برگزاری اجلاس اوپک و غیراوپک رساندند تا شاید از این رهگذر نزدیکی مواضع خود را نشان دهند. بیژن زنگنه از معدود وزرای نفت اوپک بود که زود‌هنگام وین را ترک کرد و در جلسه مشترک با کشورهای نفتی غیراوپک حضور نداشت.
او که قبل از آغاز جلسه با لحنی تهدیدآمیز کار خود را در این نشست آغاز کرده بود، در پایان با بیانی مثبت به پایان برد. از منظر منطق سیاسی این کار زنگنه به این دلیل بود که او آنچه را در پی آن بود، در همان نشست وزرای اوپک به دست آورد. این گمانه‌زنی در صورت مقرون به صحت‌بودن می‌تواند گویای چند نکته مهم باشد. اول: با وجود همسویی تهران و مسکو در برخی تحولات سیاسی در منطقه، روسیه در سیاست انرژی با ایران همسو نیست؛ کمااینکه در سیاست گازی، تهران و مسکو را می‌توان دو رقیب در بازارهای به‌شدت جذاب گاز مورد نیاز اروپا و کشورهای در‌حال‌توسعه شرق تلقی کرد. زنگنه با درک واقع‌بینانه این موضوع پیش از ترک وین در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه با توجه به موضع‎گیری‎های اخیر روسیه درباره افزایش عرضه نفت درباره این کشور چه احساسی دارید، گفت: «چرا دلخور باشیم؟ باید واقعیت‎ها را درک کنیم. نباید توقع زیادی از کسی داشته باشیم. جمله معروف چرچیل را از یاد نبرید که وقتی از او پرسیدند چطور با روسیه که دشمن استراتژیک ما در جنگ جهانی دوم بود، متحد شدید، پاسخ داد بریتانیا دوست و دشمن دائمی ندارد، فقط منافع ملی دائمی دارد. همیشه گفته‎ام که نه کشوری برادر ماست و نه دشمن دائمی ماست. ما برحسب منافعمان باید روابطمان با کشورها را تنظیم کنیم».
اگر همین رویکردی که زنگنه درباره موضوع نفت و موفقیت در اوپک بیان کرد، در سیاست‌ورزی نیز تسری یافته و درباره همه کشورهای جهان به‌عنوان راهنمای عمل قرار گیرد، می‌تواند منشأ توافق و حلال مشکلاتی باشد که ایران امروز با آن دست‌به‌گریبان است. نمی‌خواهم زیاده از حد خوش‌بین باشم؛ ولی در شرایطی که سیاست‌های ترامپ جهان را به هم ریخته و همه متحدان سابق آمریکا را در مقابل او قرار داده، هر اقدامی که مواضع آنان را در موضوع ایران متحد کند، بر منطق عقلانیت استوار نبوده و مخالف مصالح و منافع ملی است.
دوم: با وجود رایزنی‌های فشرده روسیه و عربستان در بالاترین سطح پیش از نشست اخیر و گمانه‌زنی‌ها برای موضع مشترک این دو به‌عنوان بزرگ‌ترین تولید‌کنندگان اوپک و غیراوپک در دفاع از افزایش بیش از یک‌ میلیون بشکه، این اتفاق نیفتاد. تحلیلگران اقتصاد و بازار انرژی در دو روز گذشته به دلایل این امر پرداخته‌اند. به نظر می‌رسد در کنار نگاه از دریچه تحولات استراتژی‌های نفتی ضروری است از منظر سیاسی نیز به آن پرداخت.
تصمیمات اوپک نیازمند اجماع است. به تعبیر دیگر مخالفت یک عضو از اعضای اوپک مانع از اتخاذ تصمیم خواهد شد. با وجود انتشار اخبار، نظر مشترک روسیه و عربستان و مخالفت و تهدید جدی وزیر نفت کشورمان، ملاقات زنگنه و خالد الفالح در حکم آبی بود که بر آتش التهابات نشست اخیر ریخته شد. پس از این ملاقات ورق‌ها برگشت و جهان شاهد اجماع بزرگ‌ترین سازمان تأمین‌کننده بخش معتنابهی از بازار مصرف نفت خام جهان شد. گمانه‌زنی درباره محتوای ملاقات وزرای نفت ایران و عربستان بسیار دشوار است و نظر تحلیلگران بازار انرژی بر این است که دو کشور توانسته‌اند به درک مشترکی از وضعیت بازار و نیازهای خود در موضوع سقف تولید و قیمت دست یابند. یکی از تحلیلگران بازار انرژی روز گذشته در همین ستون «شرق» از هماهنگی ایران و عربستان که در روابط دوجانبه و معادلات منطقه‌ای در سخت‌ترین شرایط رقابتی به سر می‌برند، به‌عنوان رمز موفقیت اجلاس صد‌و‌هفتاد‌و‌چهارم یاد کرد و آن را درس بزرگ سیاست‌ها و دیپلماسی درون‌‌اوپکی به روسیه نامید.
سوم: ایران برای عبور از تونل وحشتی که ترامپ با همکاری اسرائیل برای آن طراحی کرده، نیازمند فضای آرام در منطقه است. آرامش در منطقه علاوه بر کاهش هزینه‌های امنیتی برای کشور، تحرکات کشورهایی را که از سر اجبار در جبهه آمریکا و اسرائیل قرار دارند، خنثی خواهد کرد. به نظر می‌رسد ایران و عربستان به‌عنوان دو کشور عمده در منطقه در کنار رقابت سالم در منطقه باید با اتخاذ روش‌هایی که تأمین‌کننده منافع آنهاست، مرحله خصومت‌آمیز کنونی را پشت‌ سر بگذارند. در جریان مراسم حج سال گذشته، ایران تجربه موفقیت‌آمیزی را در فضای به‌شدت خصومت‌آمیز روابط تهران و ریاض تجربه کرد. به گفته نماینده مقام معظم رهبری مذاکرات درباره مراسم امسال نیز با موفقیت در جریان است و امیدواری برای تکرار تجربه سال گذشته بسیار بالاست. دلیل این امر احتمالا خواست دو کشور برای تفکیک موضوعات و پیداکردن راه‌حل‌ها در همان حوزه براساس منافع طرفینی است که حتی ممکن است با یکدیگر همسویی نداشته باشند. نشست اخیر اوپک و توافق ایران و عربستان برای کسب اجماع، دلیل روشن دیگری بر زمینه‌های مشترک و مدیریت بحران بین دو کشور است. تسری این همکاری یا دست کم کاهش رقابت در حوزه‌های سیاسی، امکان‌پذیر و نیازمند اراده سیاسی در تهران و ریاض است.

 

اخبار مرتبط سایر رسانه ها