|

دیپلماسی آب

امید بزرگ‌حداد . سهیلا زارعی

سلامت، ترقی و ثبات اجتماعی در هر منطقه در گرو موجودبودن و دردسترس‌بودن آب سالم است. از طرفی عدم تعادل در توزیع مکانی و زمانی مناسب آب، موجب بروز تنش میان کاربران بخش‌های مختلف می‌شود. در دنیای امروز که ارتباطات بین جوامع و بخش‌های مختلف روزافزون است و از طرف دیگر نیز آب جزء بی‌چون‌وچرای تمام بخش‌های کشاورزی، انرژی، سلامت اجتماع، محیط زیست، صنعت و... است، وقوع درگیری بین کشورهایی که منابع آب مشترک دارند دور از انتظار نیست. کمااینکه در گذشته نیز شاهد چنین درگیری‌هایی بوده‌ایم، اما نمی‌توان شدت و حساسیت آن را با امروز مقایسه کرد. مسائل و مشکلات آبی به دلیل درهم‌تنیدگی با دیگر مسائل محیطی و اجتماعی به خودی‌خود پیچیده هستند، بنابراین گروه‌های درگیر باید بتوانند عوامل تنش را به منظور جلوگیری از تشدید تنش‌ها شناسایی کنند. مذاکرات و چاره‌جویی‌های مربوط به بحران آب نیز مسئله‌ای نیست که بتوان به آینده موکول کرد و سپس با احساس خطرکردن یک‌شبه و یک‌تنه حلش کرد. اگرچه زنگ خطر بحران آب، به‌خصوص در مناطق خشک و نیمه‌خشک سال‌هاست به صدا درآمده و هر روز نیز بلندتر می‌شود، اما به نظر می‌رسد هنوز نمی‌خواهیم به طور جدی باور کنیم که بحران آب جدی است و روزی می‌رسد که دیگر آب نیست و آن روز خیلی دور نیست. امروزه در پی مسئله تغییر اقلیم و افزایش تقاضا، علاوه‌بر معضل درگیری‌های داخلی هر کشور بر سر آب‌های داخلی، معضل درگیری‌های بین‌المللی آب نیز رو به افزایش است. هر کشوری نسبت به همسایگان خود ممکن است هم در موقعیت بالادست و هم در موقعیت پایین‌دست قرار بگیرد. این کشورها که دارای رودخانه‌ها و آب‌های مشترک با یکدیگر هستند، با مشکل تعیین میزان حقابه و سهمی که از این آب‌های مشترک دارند مواجه می‌شوند. در این‌گونه موارد دیگر سیاست‌ها و راهبردهای داخلی یک کشور چاره‌ساز نبوده و باید به فکر دیپلماسی آب در سطح منطقه‌ای و بین‌‌المللی بود. بنابراین به منظور بالابردن فهم و همکاری‌های بین‌المللی، چارچوب‌های دیپلماسی آب توسعه یافته‌اند. به نظر می‌رسد دیپلماسی آب می‌تواند نقش بسیار پررنگی را در پایش، جلوگیری و حل مشکلات رو به رشد منازعات آبی داشته باشد. دیپلمات‌ها باید بتوانند مسائل مربوط به توزیع آب‌های مرزی را از طریق مذاکرات رسمی بین طرفین درگیر حل کنند. در دیپلماسی آب باید با مشارکت عالمان مباحث آبی، مشکلات مربوط به آب را تشخیص داد، مداخله‌کنندگان را شناسایی كرد و راه‌حل‌های پایدار و باثباتی را پیشنهاد داد که در مقابل دیدگاه‌ها و ارزش‌های مختلف، ابهامات، عدم‌قطعیت‌ها و همچنین تغییر نیازها و اولویت‌ها انعطاف‌پذیر باشند. درواقع موضوع بااهمیت، مشارکت بین بخش‌ها و جوامع مختلف و چگونگی به‌توافق‌رسیدن بر سر استفاده، حفظ و نگهداری از منابع آبی مشترک است. چه‌بسا در صورت عدم توافق، جنگ بر سر آب اجتناب‌ناپذیر بوده و در آن زمان شعاردادن، برنامه‌ریزی و چاره‌جویی دیگر نوشداروی پس از مرگ سهراب خواهد بود و در این شرایط نسل‌های آینده باید تاوان اشتباهات و سهل‌انگاری‌های امروز ما را بپردازند.

سلامت، ترقی و ثبات اجتماعی در هر منطقه در گرو موجودبودن و دردسترس‌بودن آب سالم است. از طرفی عدم تعادل در توزیع مکانی و زمانی مناسب آب، موجب بروز تنش میان کاربران بخش‌های مختلف می‌شود. در دنیای امروز که ارتباطات بین جوامع و بخش‌های مختلف روزافزون است و از طرف دیگر نیز آب جزء بی‌چون‌وچرای تمام بخش‌های کشاورزی، انرژی، سلامت اجتماع، محیط زیست، صنعت و... است، وقوع درگیری بین کشورهایی که منابع آب مشترک دارند دور از انتظار نیست. کمااینکه در گذشته نیز شاهد چنین درگیری‌هایی بوده‌ایم، اما نمی‌توان شدت و حساسیت آن را با امروز مقایسه کرد. مسائل و مشکلات آبی به دلیل درهم‌تنیدگی با دیگر مسائل محیطی و اجتماعی به خودی‌خود پیچیده هستند، بنابراین گروه‌های درگیر باید بتوانند عوامل تنش را به منظور جلوگیری از تشدید تنش‌ها شناسایی کنند. مذاکرات و چاره‌جویی‌های مربوط به بحران آب نیز مسئله‌ای نیست که بتوان به آینده موکول کرد و سپس با احساس خطرکردن یک‌شبه و یک‌تنه حلش کرد. اگرچه زنگ خطر بحران آب، به‌خصوص در مناطق خشک و نیمه‌خشک سال‌هاست به صدا درآمده و هر روز نیز بلندتر می‌شود، اما به نظر می‌رسد هنوز نمی‌خواهیم به طور جدی باور کنیم که بحران آب جدی است و روزی می‌رسد که دیگر آب نیست و آن روز خیلی دور نیست. امروزه در پی مسئله تغییر اقلیم و افزایش تقاضا، علاوه‌بر معضل درگیری‌های داخلی هر کشور بر سر آب‌های داخلی، معضل درگیری‌های بین‌المللی آب نیز رو به افزایش است. هر کشوری نسبت به همسایگان خود ممکن است هم در موقعیت بالادست و هم در موقعیت پایین‌دست قرار بگیرد. این کشورها که دارای رودخانه‌ها و آب‌های مشترک با یکدیگر هستند، با مشکل تعیین میزان حقابه و سهمی که از این آب‌های مشترک دارند مواجه می‌شوند. در این‌گونه موارد دیگر سیاست‌ها و راهبردهای داخلی یک کشور چاره‌ساز نبوده و باید به فکر دیپلماسی آب در سطح منطقه‌ای و بین‌‌المللی بود. بنابراین به منظور بالابردن فهم و همکاری‌های بین‌المللی، چارچوب‌های دیپلماسی آب توسعه یافته‌اند. به نظر می‌رسد دیپلماسی آب می‌تواند نقش بسیار پررنگی را در پایش، جلوگیری و حل مشکلات رو به رشد منازعات آبی داشته باشد. دیپلمات‌ها باید بتوانند مسائل مربوط به توزیع آب‌های مرزی را از طریق مذاکرات رسمی بین طرفین درگیر حل کنند. در دیپلماسی آب باید با مشارکت عالمان مباحث آبی، مشکلات مربوط به آب را تشخیص داد، مداخله‌کنندگان را شناسایی كرد و راه‌حل‌های پایدار و باثباتی را پیشنهاد داد که در مقابل دیدگاه‌ها و ارزش‌های مختلف، ابهامات، عدم‌قطعیت‌ها و همچنین تغییر نیازها و اولویت‌ها انعطاف‌پذیر باشند. درواقع موضوع بااهمیت، مشارکت بین بخش‌ها و جوامع مختلف و چگونگی به‌توافق‌رسیدن بر سر استفاده، حفظ و نگهداری از منابع آبی مشترک است. چه‌بسا در صورت عدم توافق، جنگ بر سر آب اجتناب‌ناپذیر بوده و در آن زمان شعاردادن، برنامه‌ریزی و چاره‌جویی دیگر نوشداروی پس از مرگ سهراب خواهد بود و در این شرایط نسل‌های آینده باید تاوان اشتباهات و سهل‌انگاری‌های امروز ما را بپردازند.

 

اخبار مرتبط سایر رسانه ها