دومین پاکستانی گزارشگر ویژه حقوق بشر ایران شد
6 گزارشگر ویژه در یک قاب
شرق: ششمین گزارشگر ویژه حقوق بشر ایران تعیین شد. این بار او یک پاکستانی - بریتانیایی است. جاوید رحمان، دکترای حقوق بین‌الملل دارد و استاد دانشگاه برونل لندن است. این دانشگاه درباره او نوشته که «رحمان» علاقه‌مند به تحقیق در زمینه قوانین اسلامی، حقوق بین‌الملل و مسائل حقوق‌بشری است. اگر مأموریت «جاوید رحمان» تمدید شود، حداکثر شش سال می‌تواند در این جایگاه فعالیت کند.
ایران همواره با تعیین گزارشگر ویژه برای مسائل حقوق‌بشری کشور مخالف بوده ولی همکاری‌های حقوق‌بشری با نهادهای مرتبط داشته است. یکی از اصلی‌ترین مسائل حقوق‌بشری ایران از نگاه رسانه‌های خارجی، تعداد اعدام‌ها و اجازه بازدید از ایران به گزارشگر ویژه است. این دومین پاکستانی است که سمت گزارشگر ویژه حقوق بشر ایران را بر عهده مي‌گيرد. عاصمه جهانگیر گزارشگر پیشین که بهمن سال گذشته درگذشت، نیز پاکستانی بود.
رحمان فعالیت‌های آکادمیک متعددی در زمینه حقوق بشر از جمله آزادی ادیان، قوانین جهانی حقوق بشر و قوانین اسلامی انجام داده است. جاوید رحمان در حوزه‌هایی مانند مبارزه با تروریسم، حقوق اقلیت‌ها و و منع شکنجه با سازمان ملل به عنوان مشاور همکاری داشته است. جاوید رحمان ۵۱ سال دارد.
اولین پاکستانی
عاصمه جهانگیر، پنجمین گزارش حقوق بشر ویژه ایران بود که اواخر سپتامبر 2016 جانشین احمد شهید شد. جهانگیر یک‌سال‌ونیم در سمت گزارشگر ویژه حقوق بشر ایران کار کرد. او از رهبران جنبش وکلای پاکستان بود و در دهه ۱۹۸۰ میلادی به دادگاه عالی لاهور و سپس دیوان عالی راه پیدا کرد. او اولین زنی بود که به ریاست کانون وکلای دیوان عالی پاکستان رسید. بین سال‌های 2004 تا 2010 به عنوان گزارشگر ویژه آزادی مذهب و عقیده سازمان ملل فعالیت می‌کرد. به گزارش «ایسنا» او چندین بار در این مدت درباره حقوق بهائیان در ایران انتقاد کرده بود. جهانگیر در سال ۱۹۸۳ در دوران ریاست‌جمهوری ژنرال محمد ضیاءالحق به دلیل فعالیت‌هایش در زمینه حقوق بشر در پاکستان به زندان افتاد و در سال ۲۰۰۷ نیز حبس خانگی شد. عاصمه جهانگیر در سال ۱۹۵۲ در شهر لاهور در شهر پاکستان به دنیا آمده بود.
رابطه ایران با جهانگیر مناسب‌تر از رابطه با احمد شهید به نظر می‌رسید. چه آنکه یک مقام وزارت خارجه یک روز بعد از مرگ او اعلام کرد که قرار بود ملاقاتی بین او و مسئولان ایرانی انجام شود. آنچه درمورد احمد شهید، نشدنی به نظر می‌رسید.
قرار ملاقات ناکام
غلامحسین دهقانی، معاون امور حقوقی و بین‌الملل وزارت خارجه ایران 23 بهمن (یک روز بعد از مرگ جهانگیر) گفته بود «قرار بود در هفته‌های آتی با ایشان ملاقاتی داشته باشیم تا در مورد شرایط حقوق بشر در ایران با ایشان صحبت کنیم». از میان گزارشگران ویژه حقوق بشر، تنها رینالدو گالیندوپل اجازه سفر به ایران را پیدا کرد.
این در حالی است که با شروع مذاکرات هسته‌ای و دست‌یافتن به برجام، بهبود رابطه ایران و اروپا موجب شد مذاکرات حقوق‌بشری بار دیگر با اروپا و برخی کشورهای دیگر مثل ژاپن و اندونزی احیا شود. ایران قصد داشت در قالب مذاکرات حقوق‌بشری مسائل مرتبط با قوانین و البته تلاش‌های کشور برای ارتقاي سطح حقوق شهروندی را به اطلاع شرکای دیگر برساند.
به گزارش ایسنا، آندرس آگوئیلار از سال 1984 تا 1986 اولین گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل در امور ایران بود. پس از آن رینالدو گالیندوپل از سال 1986 تا 1995 این سمت را برعهده گرفت. او در این سال‌ها سه بار به عنوان نماینده کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل از ایران بازدید کرد. پس از آن موریس دنبی کاپیتون این مسئولیت را برعهده گرفت. او بین سال‌های 1995 تا 2002 این مسئولیت را برعهده داشت. در سال 2002 کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل از تمدید حکم گزارشگری وی امتناع کرد و پس از آن حدود یک دهه سازمان ملل گزارشگر ویژه‌ای را برای بررسی وضعیت حقوق بشر در ایران معرفی نکرد. در سال 2012 این مأموریت برعهده احمد شهید گذاشته شد و او حدود پنج سال این مأموریت را برعهده داشت. او در دو مقطع بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۰ وزیر خارجه مالدیو بود. وی در ۲۴ مارس ۲۰۱۶ برای ششمین سال متوالی از طرف سازمان ملل متحد به عنوان گزارشگر ویژه حقوق بشر در ایران انتخاب شد. گزارش‌های احمد شهید بالاترین سطح تعارض با جمهوری اسلامی را داشت. پس از آن در اواسط سال 2016 این مأموریت برعهده عاصمه جهانگیر قرار گرفت. آخرین گزارش عاصمه جهانگیر در مورد
وضعیت حقوق بشر در ایران با واکنش جدی وزارت خارجه ایران مواجه شد و این وزارتخانه موارد ذکرشده در این گزارش را رد کرد.
چگونه قطع‌نامه گرفتیم
«پیمانه هسته‌ای» عضو کمیته3 نمایندگی ایران در سازمان ملل، در گفت‌وگویی که چندی پیش در «شرق» منتشر شد، درباره قطع‌نامه‌های حقوق‌بشری علیه ایران توضیح داد: «سه سال بعد از پیروزی انقلاب، بحث قطع‌نامه حقوق بشر درباره ایران مطرح شد. از همان زمان، هر سال قطع‌نامه علیه ایران صادر می‌شد. همان قطع‌نامه به مجمع عمومی می‌آمد و آنجا هم رأی می‌آورد؛ یعنی ما سالی دو بار قطع‌نامه می‌گرفتیم. از آنجا که اصل قطع‌نامه‌های حقوق‌بشری در مقر ژنو رایزنی می‌شوند -اگر اشتباه نکنم- سال ٨٠ بود که من با سفیر وقت ایران در ژنو صحبت کردم و با تلاش ایشان و همکاری جمعی در ایران و رایزنی‌های دو‌جانبه، توانستیم قطع‌نامه را شکست دهیم. آن سال برای اولین‌بار بعد از انقلاب چنین اتفاقی نیفتاد. آن موقع اتحادیه اروپا قطع‌نامه را ارائه می‌داد، اما امروز کانادا آن را ارائه می‌دهد. موضع ایران همیشه این بود که یا شما با ما تضاد دارید و قطع‌نامه علیه ما صادر می‌کنید یا نگاه تعاملی دارید که در این صورت باید دست از قطع‌نامه صادر‌کردن بردارید. با شکست‌خوردن قطع‌نامه، گفتوگوهای حقوق‌بشری اروپا با ما آغاز شد. هر شش ماه یک بار در تهران و نوبت بعد در
بروکسل گفتوگوهای حقوق‌بشری انجام می‌شد. در این گفتوگوها، نمایندگان قوه قضائیه و وزارت اطلاعات و قوه مجریه و قوه مقننه نیز حضور داشتند. متفکران و نمایندگانی از اروپا هم از طرف مقابل بودند. موضوع‌های مختلفی در این گفتوگوها مطرح می‌شد و ما هم ملاحظات خود را به اتحادیه اروپا می‌گفتیم. اروپا هم به‌جای اینکه در قطع‌نامه ملاحظات خودش را به ما بگوید، آنها را در جلسات گفت‌و‌گو این مطرح می‌کرد. گفتوگوهای حقوق‌بشری با اروپا ادامه داشت تا زمانی که اتفاق ناگوار مرگ خانم زهرا کاظمی رخ داد. درباره این موضوع پاسخ‌گویی ایران به اروپا و نهادهای مدنی به تأخیر افتاد. قوه قضائیه و دولت باید پاسخ می‌دادند که چه اتفاقی افتاده است. این سوء‌مدیریت موجب ملاحظات جدی در‌این‌باره شد. کانادا تصمیم گرفت بعد از دو، سه سال علیه ما قطع‌نامه صادر کند. البته فشار نهادهای داخلی کانادا بر سر مسئله خانم کاظمی انگیزه‌ای شد که دوباره کانادا بحث قطع‌نامه را پیش بکشد. اگر اشتباه نکنم تا دو، سه قطع‌نامه اول در دور دوم، گزارشگر حقوق‌بشری نداشتیم. در قطع‌نامه‌های بعدی در پاراگراف آخرش نوشته شد - نقل به مضمون- ما سال پیش هم قطع‌نامه داده‌ایم و
هیچ اتفاقی نیفتاده است؛ پس برای مسئله حقوق بشر ایران گزارشگر ویژه تعیین شد». فروردین 97، اجلاس شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد با رأی موافق ۲۱ کشور، قطع‌نامه تمدید مأموریت گزارشگر ویژه برای ایران را بار دیگر تصویب کرد.
شرق: ششمین گزارشگر ویژه حقوق بشر ایران تعیین شد. این بار او یک پاکستانی - بریتانیایی است. جاوید رحمان، دکترای حقوق بین‌الملل دارد و استاد دانشگاه برونل لندن است. این دانشگاه درباره او نوشته که «رحمان» علاقه‌مند به تحقیق در زمینه قوانین اسلامی، حقوق بین‌الملل و مسائل حقوق‌بشری است. اگر مأموریت «جاوید رحمان» تمدید شود، حداکثر شش سال می‌تواند در این جایگاه فعالیت کند.
ایران همواره با تعیین گزارشگر ویژه برای مسائل حقوق‌بشری کشور مخالف بوده ولی همکاری‌های حقوق‌بشری با نهادهای مرتبط داشته است. یکی از اصلی‌ترین مسائل حقوق‌بشری ایران از نگاه رسانه‌های خارجی، تعداد اعدام‌ها و اجازه بازدید از ایران به گزارشگر ویژه است. این دومین پاکستانی است که سمت گزارشگر ویژه حقوق بشر ایران را بر عهده مي‌گيرد. عاصمه جهانگیر گزارشگر پیشین که بهمن سال گذشته درگذشت، نیز پاکستانی بود.
رحمان فعالیت‌های آکادمیک متعددی در زمینه حقوق بشر از جمله آزادی ادیان، قوانین جهانی حقوق بشر و قوانین اسلامی انجام داده است. جاوید رحمان در حوزه‌هایی مانند مبارزه با تروریسم، حقوق اقلیت‌ها و و منع شکنجه با سازمان ملل به عنوان مشاور همکاری داشته است. جاوید رحمان ۵۱ سال دارد.
اولین پاکستانی
عاصمه جهانگیر، پنجمین گزارش حقوق بشر ویژه ایران بود که اواخر سپتامبر 2016 جانشین احمد شهید شد. جهانگیر یک‌سال‌ونیم در سمت گزارشگر ویژه حقوق بشر ایران کار کرد. او از رهبران جنبش وکلای پاکستان بود و در دهه ۱۹۸۰ میلادی به دادگاه عالی لاهور و سپس دیوان عالی راه پیدا کرد. او اولین زنی بود که به ریاست کانون وکلای دیوان عالی پاکستان رسید. بین سال‌های 2004 تا 2010 به عنوان گزارشگر ویژه آزادی مذهب و عقیده سازمان ملل فعالیت می‌کرد. به گزارش «ایسنا» او چندین بار در این مدت درباره حقوق بهائیان در ایران انتقاد کرده بود. جهانگیر در سال ۱۹۸۳ در دوران ریاست‌جمهوری ژنرال محمد ضیاءالحق به دلیل فعالیت‌هایش در زمینه حقوق بشر در پاکستان به زندان افتاد و در سال ۲۰۰۷ نیز حبس خانگی شد. عاصمه جهانگیر در سال ۱۹۵۲ در شهر لاهور در شهر پاکستان به دنیا آمده بود.
رابطه ایران با جهانگیر مناسب‌تر از رابطه با احمد شهید به نظر می‌رسید. چه آنکه یک مقام وزارت خارجه یک روز بعد از مرگ او اعلام کرد که قرار بود ملاقاتی بین او و مسئولان ایرانی انجام شود. آنچه درمورد احمد شهید، نشدنی به نظر می‌رسید.
قرار ملاقات ناکام
غلامحسین دهقانی، معاون امور حقوقی و بین‌الملل وزارت خارجه ایران 23 بهمن (یک روز بعد از مرگ جهانگیر) گفته بود «قرار بود در هفته‌های آتی با ایشان ملاقاتی داشته باشیم تا در مورد شرایط حقوق بشر در ایران با ایشان صحبت کنیم». از میان گزارشگران ویژه حقوق بشر، تنها رینالدو گالیندوپل اجازه سفر به ایران را پیدا کرد.
این در حالی است که با شروع مذاکرات هسته‌ای و دست‌یافتن به برجام، بهبود رابطه ایران و اروپا موجب شد مذاکرات حقوق‌بشری بار دیگر با اروپا و برخی کشورهای دیگر مثل ژاپن و اندونزی احیا شود. ایران قصد داشت در قالب مذاکرات حقوق‌بشری مسائل مرتبط با قوانین و البته تلاش‌های کشور برای ارتقاي سطح حقوق شهروندی را به اطلاع شرکای دیگر برساند.
به گزارش ایسنا، آندرس آگوئیلار از سال 1984 تا 1986 اولین گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل در امور ایران بود. پس از آن رینالدو گالیندوپل از سال 1986 تا 1995 این سمت را برعهده گرفت. او در این سال‌ها سه بار به عنوان نماینده کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل از ایران بازدید کرد. پس از آن موریس دنبی کاپیتون این مسئولیت را برعهده گرفت. او بین سال‌های 1995 تا 2002 این مسئولیت را برعهده داشت. در سال 2002 کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل از تمدید حکم گزارشگری وی امتناع کرد و پس از آن حدود یک دهه سازمان ملل گزارشگر ویژه‌ای را برای بررسی وضعیت حقوق بشر در ایران معرفی نکرد. در سال 2012 این مأموریت برعهده احمد شهید گذاشته شد و او حدود پنج سال این مأموریت را برعهده داشت. او در دو مقطع بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۰ وزیر خارجه مالدیو بود. وی در ۲۴ مارس ۲۰۱۶ برای ششمین سال متوالی از طرف سازمان ملل متحد به عنوان گزارشگر ویژه حقوق بشر در ایران انتخاب شد. گزارش‌های احمد شهید بالاترین سطح تعارض با جمهوری اسلامی را داشت. پس از آن در اواسط سال 2016 این مأموریت برعهده عاصمه جهانگیر قرار گرفت. آخرین گزارش عاصمه جهانگیر در مورد
وضعیت حقوق بشر در ایران با واکنش جدی وزارت خارجه ایران مواجه شد و این وزارتخانه موارد ذکرشده در این گزارش را رد کرد.
چگونه قطع‌نامه گرفتیم
«پیمانه هسته‌ای» عضو کمیته3 نمایندگی ایران در سازمان ملل، در گفت‌وگویی که چندی پیش در «شرق» منتشر شد، درباره قطع‌نامه‌های حقوق‌بشری علیه ایران توضیح داد: «سه سال بعد از پیروزی انقلاب، بحث قطع‌نامه حقوق بشر درباره ایران مطرح شد. از همان زمان، هر سال قطع‌نامه علیه ایران صادر می‌شد. همان قطع‌نامه به مجمع عمومی می‌آمد و آنجا هم رأی می‌آورد؛ یعنی ما سالی دو بار قطع‌نامه می‌گرفتیم. از آنجا که اصل قطع‌نامه‌های حقوق‌بشری در مقر ژنو رایزنی می‌شوند -اگر اشتباه نکنم- سال ٨٠ بود که من با سفیر وقت ایران در ژنو صحبت کردم و با تلاش ایشان و همکاری جمعی در ایران و رایزنی‌های دو‌جانبه، توانستیم قطع‌نامه را شکست دهیم. آن سال برای اولین‌بار بعد از انقلاب چنین اتفاقی نیفتاد. آن موقع اتحادیه اروپا قطع‌نامه را ارائه می‌داد، اما امروز کانادا آن را ارائه می‌دهد. موضع ایران همیشه این بود که یا شما با ما تضاد دارید و قطع‌نامه علیه ما صادر می‌کنید یا نگاه تعاملی دارید که در این صورت باید دست از قطع‌نامه صادر‌کردن بردارید. با شکست‌خوردن قطع‌نامه، گفتوگوهای حقوق‌بشری اروپا با ما آغاز شد. هر شش ماه یک بار در تهران و نوبت بعد در
بروکسل گفتوگوهای حقوق‌بشری انجام می‌شد. در این گفتوگوها، نمایندگان قوه قضائیه و وزارت اطلاعات و قوه مجریه و قوه مقننه نیز حضور داشتند. متفکران و نمایندگانی از اروپا هم از طرف مقابل بودند. موضوع‌های مختلفی در این گفتوگوها مطرح می‌شد و ما هم ملاحظات خود را به اتحادیه اروپا می‌گفتیم. اروپا هم به‌جای اینکه در قطع‌نامه ملاحظات خودش را به ما بگوید، آنها را در جلسات گفت‌و‌گو این مطرح می‌کرد. گفتوگوهای حقوق‌بشری با اروپا ادامه داشت تا زمانی که اتفاق ناگوار مرگ خانم زهرا کاظمی رخ داد. درباره این موضوع پاسخ‌گویی ایران به اروپا و نهادهای مدنی به تأخیر افتاد. قوه قضائیه و دولت باید پاسخ می‌دادند که چه اتفاقی افتاده است. این سوء‌مدیریت موجب ملاحظات جدی در‌این‌باره شد. کانادا تصمیم گرفت بعد از دو، سه سال علیه ما قطع‌نامه صادر کند. البته فشار نهادهای داخلی کانادا بر سر مسئله خانم کاظمی انگیزه‌ای شد که دوباره کانادا بحث قطع‌نامه را پیش بکشد. اگر اشتباه نکنم تا دو، سه قطع‌نامه اول در دور دوم، گزارشگر حقوق‌بشری نداشتیم. در قطع‌نامه‌های بعدی در پاراگراف آخرش نوشته شد - نقل به مضمون- ما سال پیش هم قطع‌نامه داده‌ایم و
هیچ اتفاقی نیفتاده است؛ پس برای مسئله حقوق بشر ایران گزارشگر ویژه تعیین شد». فروردین 97، اجلاس شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد با رأی موافق ۲۱ کشور، قطع‌نامه تمدید مأموریت گزارشگر ویژه برای ایران را بار دیگر تصویب کرد.