مديريت حساس ماههای آينده
جاويد قرباناوغلي . ديپلمات ارشد
با گذشت چند روز از اولين نشست کميسيون مشترک برجام در سطح وزراي خارجه در قالب جديد 1+4 و بدون حضور آمريکا خروجي اين نشست مهم با واکنشهاي متفاوتي روبهرو شده است.
تفاسير ضدونقيضي نیز از سوي مراجع رسمي و همچنين رسانهها در معرض افکار عمومي قرار داده شده است. با توجه به اينکه مهمترين انتظار از اين نشست محتواي «بسته پيشنهادي» اتحاديه براي حفظ برجام پس از خروج آمريکا بود، آقاي روحاني يک روز قبل از اين نشست در تماس تلفني رهبران آلمان و انگليس آن را «مأيوسکننده» خواند. بااينحال او در چهارمين جلسه شورايعالي هماهنگي اقتصادي بر «اراده سياسي اروپا براي ادامه همکاريهاي اقتصادي با ايران» تاکید کرد و دکتر ظريف نيز از این اراده سخن گفت. بيانيه 10بندي نشست کميسيون مشترک که از سوی خانم موگريني قرائت شد، با وجود اينکه بيشتر حاوي کليات تعهدات اروپا در برابر ايران است، در صورت برخورداري از برنامه اجرائي شفاف ميتواند اميدواري درباره «بسته پيشنهادي» اتحاديه براي تضمين منافع ايران از برجام را بيشتر کند. با توجه به تأکيد مذاکرهکنندگان ايراني درباره «اراده سياسي اروپا» براي حفظ برجام شايد بتوان بيانيه خانم موگريني را با بيانيه ژنو در مذاکرات هستهاي (برنامه عمل) مقايسه کرد با اين تفاوت که هم اروپا و هم ايران به مسئله «زمان» واقف هستند و نميتوان فاصله زماني بيانيه ژنو تا توافق وين را دراينباره انتظار داشت. وزير خارجه فرانسه با درک اهميت اين موضوع گفته است تا قبل از پايان ضربالاجل ترامپ «بسته پيشنهادي اروپا» ارائه خواهد شد. از زمان اعلام خروج آمريکا از برجام دو موضوع «خواستن و توانستن» اروپا در حفظ برجام و تضمين برخورداري ايران از منافع توافق هستهاي در محافل سياسي مورد بحث و مناقشه بوده است. تحولات دوماهه اخير نمايانگر آن است که اروپا به دلايل مختلف خواستار حفظ توافق هستهاي است و از اراده سياسي لازم براي تحقق آن برخوردار است.اختلافنظرها بيشتر معطوف بر توانايي اروپا در تحقق خواست سياسي خود است. اگر واقعبين باشيم، در خوشبينانهترين شکل ممکن توانايي 28 کشور اتحاديه و بهویژه سه کشور آلمان، فرانسه و انگليس در تحقق منافع اقتصادي ايران در توافق هستهاي با توقعات ايران از برجام سنخيتي نداشته و در صورت تشديد فشارهاي آمريکا و بهویژه حربه «تحريمهاي ثانويه» و اعمال آن بر شرکتهاي اروپايي، موجب کاهش اين مقدار هم خواهد شد. اگر آنچه تاکنون درباره بسته پيشنهادي اروپا گفته شده و تضمين برداشت يک ميليون بشکه نفت، سرمايهگذاري تا سقف 10 ميليارد يورو و تعيين بانک سرمايهگذاري اروپا براي تضمين شرکتهاي سرمايهگذار در ايران مقرون به صحت باشد، در پرتو رفتارهاي تحقيرآميز ترامپ با شرکاي اروپايي و همچنين جنگ تجاري آمريکا با چين و اروپا ميتوان گفت که تحقق اراده اروپايي در همين اندازه گام بلندي در مقابله ايران با تفوقطلبي و زيادهخواهي آمريکا در توافق هستهاي است. ضمن اينکه در صورت تحقق اين هدف ميتوان از چين، هند و روسيه براي ايستادگي در مقابل جاهطلبي ترامپ توقع بيشتري داشت. روشن است که بسته پيشنهادي اروپا حتي در صورت مطلوب و مقبولبودن جايگزين آنچه ما از توافق هستهاي داشتيم، نخواهد شد؛ ولي سؤال اين است که گزينههاي ديگر ايران چيست و در صورت انتخاب آن چه تبعاتي گريبانگير کشور خواهد شد. محتملترين گزينه پيشرو چنانچه هنوز برخي از دلواپسان و مخالفان توافق هستهاي بر طبل آن ميکوبند، خروج ايران از برجام است. نتيجه محتوم اين گزينه بازگشت به دوره قبل از توافق، اتحاد مجدد اروپا و آمريکا درباره ايران، تشکيل اجماع جهاني، صدور قطعنامههاي شوراي امنيت سازمان ملل، انزواي سياسي و بحران عميق و شکننده اقتصادي و در يک کلام همان انتخاب مطلوب ترامپ، نتانياهو و شاهزاده بنسلمان درباره ايران است. گزينه ديگر افزايش قدرت چانهزني ايران با اروپا از طريق مطالعه دقيق رفتارهاي کشورهاي اتحاديه و مذاکرات دوجانبه با 28 کشور در کنار مذاکرات با اتحاديه است. با توجه به نگرانيهاي امنيتي اروپا در صورت شکست نهايي برجام با خروج ايران در کنار منافع اقتصادي قاره سبز، بايد توجه داشت که هرگونه اشتباه محاسبه در اين گزينه عواقب نامناسبي در پي خواهد داشت. رئيسجمهور در جريان سفر به سوئيس و اتريش درباره عواقب ممانعت از صدور نفت ايران سخنانی بر زبان راند. به نظرم مخاطبان سخن رئيسجمهور بهخوبي پيام او را که سخني به غايت ديپلماتيک و هوشمندانه بود، دريافت کردند. سخن روحاني انگشتگذاشتن بر مهمترين نگراني اروپا بدون توسل به زبان قهرآميز و تهديد نظامي درباره بستهشدن تنگه هرمز بود. تفسير اين سخن و حساسکردن جهان چنانچه ديديم، واکنشهايي را در بر داشت که سنخيتي با شرايط امروز ما براي عبور کمهزينه از بحران خروج آمريکا از برجام و تعميق شکافهاي اروپا و آمريکا در موضوع توافق هستهاي و جنگ اخير تجاري برخاسته از رفتار جاهطلبانه ترامپ نداشت. مديريت دوره حساس چند ماه آينده تا اجرائيشدن تهديد ترامپ، نيازمند تحليل مشترک ساير دستگاهها و قوا، دولت و جريانهاي سياسي از شرايط پساخروج آمريکا از برجام و تصميم ترامپ در شکست اراده ايران با تحميل شرايط به شدت سخت و شکننده اقتصادي است. در اين راستا وفاق جريانهاي سياسي، کنارگذاشتن اختلافات سليقهاي در سياست داخلي و همچنين پيگيري مجدانه سياست خارجي، تعامل با جهان و همسايگان، حفظ برجام در هر شرايط و تلاش براي استمرار حمايت اروپا از برجام در سياست خارجي است.مطالبات ايران از قاره سبز بايد منطقي و واقعبينانه با درنظرگرفتن مقدورات و توانمندي اتحاديه براي مقابله با هژموني آمريکا در ذيل رفتارهاي بهشدت پيشبينيناپذیر و تحقيرآميز ترامپ باشد.
با گذشت چند روز از اولين نشست کميسيون مشترک برجام در سطح وزراي خارجه در قالب جديد 1+4 و بدون حضور آمريکا خروجي اين نشست مهم با واکنشهاي متفاوتي روبهرو شده است.
تفاسير ضدونقيضي نیز از سوي مراجع رسمي و همچنين رسانهها در معرض افکار عمومي قرار داده شده است. با توجه به اينکه مهمترين انتظار از اين نشست محتواي «بسته پيشنهادي» اتحاديه براي حفظ برجام پس از خروج آمريکا بود، آقاي روحاني يک روز قبل از اين نشست در تماس تلفني رهبران آلمان و انگليس آن را «مأيوسکننده» خواند. بااينحال او در چهارمين جلسه شورايعالي هماهنگي اقتصادي بر «اراده سياسي اروپا براي ادامه همکاريهاي اقتصادي با ايران» تاکید کرد و دکتر ظريف نيز از این اراده سخن گفت. بيانيه 10بندي نشست کميسيون مشترک که از سوی خانم موگريني قرائت شد، با وجود اينکه بيشتر حاوي کليات تعهدات اروپا در برابر ايران است، در صورت برخورداري از برنامه اجرائي شفاف ميتواند اميدواري درباره «بسته پيشنهادي» اتحاديه براي تضمين منافع ايران از برجام را بيشتر کند. با توجه به تأکيد مذاکرهکنندگان ايراني درباره «اراده سياسي اروپا» براي حفظ برجام شايد بتوان بيانيه خانم موگريني را با بيانيه ژنو در مذاکرات هستهاي (برنامه عمل) مقايسه کرد با اين تفاوت که هم اروپا و هم ايران به مسئله «زمان» واقف هستند و نميتوان فاصله زماني بيانيه ژنو تا توافق وين را دراينباره انتظار داشت. وزير خارجه فرانسه با درک اهميت اين موضوع گفته است تا قبل از پايان ضربالاجل ترامپ «بسته پيشنهادي اروپا» ارائه خواهد شد. از زمان اعلام خروج آمريکا از برجام دو موضوع «خواستن و توانستن» اروپا در حفظ برجام و تضمين برخورداري ايران از منافع توافق هستهاي در محافل سياسي مورد بحث و مناقشه بوده است. تحولات دوماهه اخير نمايانگر آن است که اروپا به دلايل مختلف خواستار حفظ توافق هستهاي است و از اراده سياسي لازم براي تحقق آن برخوردار است.اختلافنظرها بيشتر معطوف بر توانايي اروپا در تحقق خواست سياسي خود است. اگر واقعبين باشيم، در خوشبينانهترين شکل ممکن توانايي 28 کشور اتحاديه و بهویژه سه کشور آلمان، فرانسه و انگليس در تحقق منافع اقتصادي ايران در توافق هستهاي با توقعات ايران از برجام سنخيتي نداشته و در صورت تشديد فشارهاي آمريکا و بهویژه حربه «تحريمهاي ثانويه» و اعمال آن بر شرکتهاي اروپايي، موجب کاهش اين مقدار هم خواهد شد. اگر آنچه تاکنون درباره بسته پيشنهادي اروپا گفته شده و تضمين برداشت يک ميليون بشکه نفت، سرمايهگذاري تا سقف 10 ميليارد يورو و تعيين بانک سرمايهگذاري اروپا براي تضمين شرکتهاي سرمايهگذار در ايران مقرون به صحت باشد، در پرتو رفتارهاي تحقيرآميز ترامپ با شرکاي اروپايي و همچنين جنگ تجاري آمريکا با چين و اروپا ميتوان گفت که تحقق اراده اروپايي در همين اندازه گام بلندي در مقابله ايران با تفوقطلبي و زيادهخواهي آمريکا در توافق هستهاي است. ضمن اينکه در صورت تحقق اين هدف ميتوان از چين، هند و روسيه براي ايستادگي در مقابل جاهطلبي ترامپ توقع بيشتري داشت. روشن است که بسته پيشنهادي اروپا حتي در صورت مطلوب و مقبولبودن جايگزين آنچه ما از توافق هستهاي داشتيم، نخواهد شد؛ ولي سؤال اين است که گزينههاي ديگر ايران چيست و در صورت انتخاب آن چه تبعاتي گريبانگير کشور خواهد شد. محتملترين گزينه پيشرو چنانچه هنوز برخي از دلواپسان و مخالفان توافق هستهاي بر طبل آن ميکوبند، خروج ايران از برجام است. نتيجه محتوم اين گزينه بازگشت به دوره قبل از توافق، اتحاد مجدد اروپا و آمريکا درباره ايران، تشکيل اجماع جهاني، صدور قطعنامههاي شوراي امنيت سازمان ملل، انزواي سياسي و بحران عميق و شکننده اقتصادي و در يک کلام همان انتخاب مطلوب ترامپ، نتانياهو و شاهزاده بنسلمان درباره ايران است. گزينه ديگر افزايش قدرت چانهزني ايران با اروپا از طريق مطالعه دقيق رفتارهاي کشورهاي اتحاديه و مذاکرات دوجانبه با 28 کشور در کنار مذاکرات با اتحاديه است. با توجه به نگرانيهاي امنيتي اروپا در صورت شکست نهايي برجام با خروج ايران در کنار منافع اقتصادي قاره سبز، بايد توجه داشت که هرگونه اشتباه محاسبه در اين گزينه عواقب نامناسبي در پي خواهد داشت. رئيسجمهور در جريان سفر به سوئيس و اتريش درباره عواقب ممانعت از صدور نفت ايران سخنانی بر زبان راند. به نظرم مخاطبان سخن رئيسجمهور بهخوبي پيام او را که سخني به غايت ديپلماتيک و هوشمندانه بود، دريافت کردند. سخن روحاني انگشتگذاشتن بر مهمترين نگراني اروپا بدون توسل به زبان قهرآميز و تهديد نظامي درباره بستهشدن تنگه هرمز بود. تفسير اين سخن و حساسکردن جهان چنانچه ديديم، واکنشهايي را در بر داشت که سنخيتي با شرايط امروز ما براي عبور کمهزينه از بحران خروج آمريکا از برجام و تعميق شکافهاي اروپا و آمريکا در موضوع توافق هستهاي و جنگ اخير تجاري برخاسته از رفتار جاهطلبانه ترامپ نداشت. مديريت دوره حساس چند ماه آينده تا اجرائيشدن تهديد ترامپ، نيازمند تحليل مشترک ساير دستگاهها و قوا، دولت و جريانهاي سياسي از شرايط پساخروج آمريکا از برجام و تصميم ترامپ در شکست اراده ايران با تحميل شرايط به شدت سخت و شکننده اقتصادي است. در اين راستا وفاق جريانهاي سياسي، کنارگذاشتن اختلافات سليقهاي در سياست داخلي و همچنين پيگيري مجدانه سياست خارجي، تعامل با جهان و همسايگان، حفظ برجام در هر شرايط و تلاش براي استمرار حمايت اروپا از برجام در سياست خارجي است.مطالبات ايران از قاره سبز بايد منطقي و واقعبينانه با درنظرگرفتن مقدورات و توانمندي اتحاديه براي مقابله با هژموني آمريکا در ذيل رفتارهاي بهشدت پيشبينيناپذیر و تحقيرآميز ترامپ باشد.