فریاد آب زیرزمینی!
امید بزرگحداد . محسن آقاحسینعلیشیرازی
ایران کشوری است که تمدن آن تنها وابسته به رودخانههای جاری نبوده و پیشینیان ما در هر شرایط آبوهوایی و اقلیمی، با تکیه بر آب زیرزمینی (مانند قناتها و آبانبارها که هنوز خرابههای آنها بهویژه در مناطق خشک کشور موجود است)، گذران کردهاند. درحالحاضر نیز آب زیرزمینی در ایران منبع اصلی تأمین آب نیازهای مختلف ازجمله شرب و بهداشت در شهرها، آبیاری در کشاورزی و تولید در صنعت است. به همین دلیل، اهمیت این منبع آب بهویژه در شرایط بحران آبی بیشتر است. آب زیرمینی به دلیل عبور از یک فیلتر طبیعی به نام خاک، تصفیه شده و در نتیجه از آب سطحی پاکتر است؛ هرچند به دلیل آلودگیهای ناشی از فاضلابهای شهری، کشاورزی، صنعتی و بهداشتی این فیلتر طبیعی نیز کمکم کارایی خود را از دست داده و مشکلاتی برای این منبع ارزشمند به وجود آمده است. کاهش ذخیره آب زیرزمینی، علاوه بر ایجاد مشکلات در زمینه تأمین آب، باعث تحکیم خاک و نشست زمین شده که نهتنها باعث بروز خسارات ناشی از آن (خرابی ساختمانها) میشود، بلکه توان بالقوه ذخیره مجدد آب در زمین را نیز از بین میبرد و امکان جایگزینی آب در زمین را به صفر میرساند.
ازدسترفتن این منبع گرانبها که در هزاران سال تشکیل شده است، میتواند سبب نابودی تمدن شود. متأسفانه درحالحاضر به دلایل مختلف ازجمله افزایش دما بر اثر تغییر اقلیم جهانی، سهولت برداشت بیرویه و غیرمجاز، تغذیه نامناسب و مجدد و بسیاری عوامل دیگر، وضعیت آن از شرایط بحرانی به فوقبحرانی تبدیل شده است. افت شدیدی در سطح آب زیرزمینی در بسیاری از نقاط ایران ایجاد شده و بیلان آب زیرزمینی به حدود منهای 130میلیارد مترمکعب رسیده است. بهتبع آن همهروزه بر تعداد مناطق و دشتهای ممنوعه اضافه میشود که گواه بر تشدید بحران آب در کشور است.
برداشت زیاد بخش کشاورزی و تکیه این بخش بر برداشت بیرویه از این منبع ارزشمند، معضلی اساسی است که بدون عزم جدی، برنامهریزی صحیح و سرمایهگذاری مکفی دولت برای ساماندهی آن، به سرانجام نخواهد رسید. تنها با ممنوعه قراردادن یک دشت در پاییندست و آزاد قراردادن دشت بالادست نهتنها مشکل پاییندست حل نمیشود، بلکه هرگز دشت پاییندست از فهرست ممنوعه خارج نخواهد شد. باید به فکر راهکارهای جایگزین و تغییر، اصلاح و بهبود میزان و نحوه مصرف بود.
به دلیل اهمیت و زمان طولانی احیای آب زیرزمینی، باید با وضع قوانین کارآمد و نظارت و پایش کامل و مستمر کمی و کیفی دولت که تاکنون به خوبی محقق نشده است، این منبع ارزشمند را حفظ کرد؛ اما باید دقت و عجله کرد؛ زیرا سکوت و ماهیت خاموش آب زیرزمینی و عدم امکان مشاهده مستقیم وضعیت بحرانی کمی و کیفی آن، باعث میشود فریاد کاهش و آلودگی آن به گوشمان نرسد و متوجه بحران موجود در این منبع گرانبها نباشیم و زیاد دور نیست که یکباره دست ما را خالی بگذارد.
ایران کشوری است که تمدن آن تنها وابسته به رودخانههای جاری نبوده و پیشینیان ما در هر شرایط آبوهوایی و اقلیمی، با تکیه بر آب زیرزمینی (مانند قناتها و آبانبارها که هنوز خرابههای آنها بهویژه در مناطق خشک کشور موجود است)، گذران کردهاند. درحالحاضر نیز آب زیرزمینی در ایران منبع اصلی تأمین آب نیازهای مختلف ازجمله شرب و بهداشت در شهرها، آبیاری در کشاورزی و تولید در صنعت است. به همین دلیل، اهمیت این منبع آب بهویژه در شرایط بحران آبی بیشتر است. آب زیرمینی به دلیل عبور از یک فیلتر طبیعی به نام خاک، تصفیه شده و در نتیجه از آب سطحی پاکتر است؛ هرچند به دلیل آلودگیهای ناشی از فاضلابهای شهری، کشاورزی، صنعتی و بهداشتی این فیلتر طبیعی نیز کمکم کارایی خود را از دست داده و مشکلاتی برای این منبع ارزشمند به وجود آمده است. کاهش ذخیره آب زیرزمینی، علاوه بر ایجاد مشکلات در زمینه تأمین آب، باعث تحکیم خاک و نشست زمین شده که نهتنها باعث بروز خسارات ناشی از آن (خرابی ساختمانها) میشود، بلکه توان بالقوه ذخیره مجدد آب در زمین را نیز از بین میبرد و امکان جایگزینی آب در زمین را به صفر میرساند.
ازدسترفتن این منبع گرانبها که در هزاران سال تشکیل شده است، میتواند سبب نابودی تمدن شود. متأسفانه درحالحاضر به دلایل مختلف ازجمله افزایش دما بر اثر تغییر اقلیم جهانی، سهولت برداشت بیرویه و غیرمجاز، تغذیه نامناسب و مجدد و بسیاری عوامل دیگر، وضعیت آن از شرایط بحرانی به فوقبحرانی تبدیل شده است. افت شدیدی در سطح آب زیرزمینی در بسیاری از نقاط ایران ایجاد شده و بیلان آب زیرزمینی به حدود منهای 130میلیارد مترمکعب رسیده است. بهتبع آن همهروزه بر تعداد مناطق و دشتهای ممنوعه اضافه میشود که گواه بر تشدید بحران آب در کشور است.
برداشت زیاد بخش کشاورزی و تکیه این بخش بر برداشت بیرویه از این منبع ارزشمند، معضلی اساسی است که بدون عزم جدی، برنامهریزی صحیح و سرمایهگذاری مکفی دولت برای ساماندهی آن، به سرانجام نخواهد رسید. تنها با ممنوعه قراردادن یک دشت در پاییندست و آزاد قراردادن دشت بالادست نهتنها مشکل پاییندست حل نمیشود، بلکه هرگز دشت پاییندست از فهرست ممنوعه خارج نخواهد شد. باید به فکر راهکارهای جایگزین و تغییر، اصلاح و بهبود میزان و نحوه مصرف بود.
به دلیل اهمیت و زمان طولانی احیای آب زیرزمینی، باید با وضع قوانین کارآمد و نظارت و پایش کامل و مستمر کمی و کیفی دولت که تاکنون به خوبی محقق نشده است، این منبع ارزشمند را حفظ کرد؛ اما باید دقت و عجله کرد؛ زیرا سکوت و ماهیت خاموش آب زیرزمینی و عدم امکان مشاهده مستقیم وضعیت بحرانی کمی و کیفی آن، باعث میشود فریاد کاهش و آلودگی آن به گوشمان نرسد و متوجه بحران موجود در این منبع گرانبها نباشیم و زیاد دور نیست که یکباره دست ما را خالی بگذارد.