خرده‌رفراندوم‌ها
حامد اکبری*
رشد و پیشرفت و توسعه و نفوذ همه‌جانبه فناوری‌های مدرن اطلاعات و ارتباطات بر بستر اینترنت در دهه اخیر، قواعد، راهکارها، عادت‌ها و رفتارهای جدیدی را در پدیده‌های مختلف جامعه، صنعت، نظام سیاسی، علم، اقتصاد و... پدید آورده که به جرئت می‌توان گفت دیری است همه ارکان را به‌دنبال خود می‌دواند. کمتر فرد یا حوزه‌ای را می‌توان یافت كه در مقابل این حجم و سرعت تغییر دوام آورده و دچار تغییرات اساسی مفهومی، پارادایمی یا فرایندی نشده باشد. نکته‌ای که نگارنده قصد دارد در این یادداشت بر آن نور بتاباند و به‌مثابه یک ظرفیت آن را مطرح کند، متأثر از سونامی هشتگ‌ها و کمپین‌های اعتراضی در فضای مجازی است که آرزوهای سالیان دراز رسانه‌ها را جامه عمل پوشانیده است. در چند سال اخیر بارها و بارها، شاهد تأثیرگذاری اجماع مجازی جوانان و عموم مردم در عکس‌العمل به خبر یا اظهار نظر یا اتفاقی در عرصه سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بوده‌ایم که قدرت افکار عمومی را در تغییردادن رویه‌های مغایر با نظر حتی اقلیتی از جامعه نشان داد، بدیهی است که این‌دست از فناوری‌ها جلوی بسیاری از پنهان‌کاری‌ها و قانون‌گریزی‌ها را گرفته یا دست‌کم آشکار کرده است. نکته خنده‌آور آن است که برخی، چقدر با مفاهیم نوین و کارکرد فناوری‌ها بیگانه‌اند و نمی‌دانند که فناوری‌ها یکی پس از دیگری ظهور پیدا کرده و در ظرف اجتماع نقش‌آفرینی می‌کنند. متأسفانه شاهدیم که بسیاری از افرادی که در کشورها در مقام سیاست‌گذار و تنظیم‌گر حوزه‌های فناوری‌های نوین اطلاعات و ارتباطات مسئولیت دارند هم این‌گونه می‌اندیشند. فناوری‌ها راه خود را پیدا می‌کنند و خود را در دسترس مردم قرار می‌دهند و خود مردم با بی‌شمار خلاقیت، فکر و کنش، از این فناوری‌ها، ظرفیت‌های بسیار مؤثرتر می‌آفرینند که مثال‌های این موضوع از شمارش خارج است. هشتگ‌ها و کمپین‌های فضای مجازی از مؤثرترین و خلاقانه‌تر ظرفیت‌هایی بود که از سوی کاربران شبکه‌های اجتماعی شناسایی شد و دامنه تأثیرش را تا داخل صفحات موبایل شخصی مسئولان و سیاست‌گذاران گسترش داد. از این موضوعات که بگذریم، این یادداشت قصد طرح موضوعی را دارد که از نظر تئوریک و فرایندی به جریان هشتگ‌ها و کمپین‌ها بسیار شبیه است. هشتگ‌ها و کمپین‌ها، با کشف و توسعه ظرفیت اظهار نظرهای عمومی و تجمیع و انتشار گزارش‌های آنها و ترندهای برتر توانسته است نوعی از نظرسنجی‌های عمومی را به ساده‌ترین وجه ممکن عملیاتی کند. هشتگ‌ها، منشن‌ها، ترندها و نظرسنجی‌ها در یک زنجیره متحد توانسته‌اند نظرات مشابه را تجمیع و به‌عنوان یک خواست عمومی منتشر و نقش‌آفرینان و مردم را هم از آن آگاه کرده و با ادامه‌دادن مسیر، آن را به جریانی اعتراضی تا به‌نتیجه‌رسیدن اهداف خود در مسالمت‌آمیزترین شکل ممکن دنبال کنند. من نام این جریان را «خرده‌رفراندوم‌های دائمی» می‌گذارم و پیش‌بینی می‌شود به سرعت هر خبر، اظهارنظر یا سیاستی، در کسری از ساعت، به یک رفراندوم عمومی در آن موضوع تبدیل شود و بسیاری از مردم بلافاصله در مقابل آن اظهارنظر کرده و با سوارشدن بر موج هشتگ‌ها آن را به یک تابلوی روشن از نظرات جامعه تبدیل کنند. شایسته است سیاست‌گذاران و سیاسیون و مدیران کشور بهره لازم را برای بهبود عملکرد خود و دیگران، توسط پایش و نظارت دائمی مردم به کار ببرند. این روش مسالمت‌آمیزترین حالتی است که می‌توان از قدرت جمهور مردم استفاده کرد. از برادر عزیزم مهندس آذری‌جهرمی، به‌عنوان جوان پیشرو کابینه انتظار می‌رود به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کارکردهای دولت الکترونیک از این‌گونه خرده‌رفراندوم‌های دائمی حمایت کرده و آن را به یکی از فرهنگ‌های مدیریتی در دولت تبدیل کند و به‌عنوان شاخصی بسیار جدی، واقعی و دائمی در ارزیابی عملکرد مدیران جا بیندازد.
*پژوهشگر سیاست‌گذاری دولت الکترونیک
و فضای مجازی
رشد و پیشرفت و توسعه و نفوذ همه‌جانبه فناوری‌های مدرن اطلاعات و ارتباطات بر بستر اینترنت در دهه اخیر، قواعد، راهکارها، عادت‌ها و رفتارهای جدیدی را در پدیده‌های مختلف جامعه، صنعت، نظام سیاسی، علم، اقتصاد و... پدید آورده که به جرئت می‌توان گفت دیری است همه ارکان را به‌دنبال خود می‌دواند. کمتر فرد یا حوزه‌ای را می‌توان یافت كه در مقابل این حجم و سرعت تغییر دوام آورده و دچار تغییرات اساسی مفهومی، پارادایمی یا فرایندی نشده باشد. نکته‌ای که نگارنده قصد دارد در این یادداشت بر آن نور بتاباند و به‌مثابه یک ظرفیت آن را مطرح کند، متأثر از سونامی هشتگ‌ها و کمپین‌های اعتراضی در فضای مجازی است که آرزوهای سالیان دراز رسانه‌ها را جامه عمل پوشانیده است. در چند سال اخیر بارها و بارها، شاهد تأثیرگذاری اجماع مجازی جوانان و عموم مردم در عکس‌العمل به خبر یا اظهار نظر یا اتفاقی در عرصه سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بوده‌ایم که قدرت افکار عمومی را در تغییردادن رویه‌های مغایر با نظر حتی اقلیتی از جامعه نشان داد، بدیهی است که این‌دست از فناوری‌ها جلوی بسیاری از پنهان‌کاری‌ها و قانون‌گریزی‌ها را گرفته یا دست‌کم آشکار کرده است. نکته خنده‌آور آن است که برخی، چقدر با مفاهیم نوین و کارکرد فناوری‌ها بیگانه‌اند و نمی‌دانند که فناوری‌ها یکی پس از دیگری ظهور پیدا کرده و در ظرف اجتماع نقش‌آفرینی می‌کنند. متأسفانه شاهدیم که بسیاری از افرادی که در کشورها در مقام سیاست‌گذار و تنظیم‌گر حوزه‌های فناوری‌های نوین اطلاعات و ارتباطات مسئولیت دارند هم این‌گونه می‌اندیشند. فناوری‌ها راه خود را پیدا می‌کنند و خود را در دسترس مردم قرار می‌دهند و خود مردم با بی‌شمار خلاقیت، فکر و کنش، از این فناوری‌ها، ظرفیت‌های بسیار مؤثرتر می‌آفرینند که مثال‌های این موضوع از شمارش خارج است. هشتگ‌ها و کمپین‌های فضای مجازی از مؤثرترین و خلاقانه‌تر ظرفیت‌هایی بود که از سوی کاربران شبکه‌های اجتماعی شناسایی شد و دامنه تأثیرش را تا داخل صفحات موبایل شخصی مسئولان و سیاست‌گذاران گسترش داد. از این موضوعات که بگذریم، این یادداشت قصد طرح موضوعی را دارد که از نظر تئوریک و فرایندی به جریان هشتگ‌ها و کمپین‌ها بسیار شبیه است. هشتگ‌ها و کمپین‌ها، با کشف و توسعه ظرفیت اظهار نظرهای عمومی و تجمیع و انتشار گزارش‌های آنها و ترندهای برتر توانسته است نوعی از نظرسنجی‌های عمومی را به ساده‌ترین وجه ممکن عملیاتی کند. هشتگ‌ها، منشن‌ها، ترندها و نظرسنجی‌ها در یک زنجیره متحد توانسته‌اند نظرات مشابه را تجمیع و به‌عنوان یک خواست عمومی منتشر و نقش‌آفرینان و مردم را هم از آن آگاه کرده و با ادامه‌دادن مسیر، آن را به جریانی اعتراضی تا به‌نتیجه‌رسیدن اهداف خود در مسالمت‌آمیزترین شکل ممکن دنبال کنند. من نام این جریان را «خرده‌رفراندوم‌های دائمی» می‌گذارم و پیش‌بینی می‌شود به سرعت هر خبر، اظهارنظر یا سیاستی، در کسری از ساعت، به یک رفراندوم عمومی در آن موضوع تبدیل شود و بسیاری از مردم بلافاصله در مقابل آن اظهارنظر کرده و با سوارشدن بر موج هشتگ‌ها آن را به یک تابلوی روشن از نظرات جامعه تبدیل کنند. شایسته است سیاست‌گذاران و سیاسیون و مدیران کشور بهره لازم را برای بهبود عملکرد خود و دیگران، توسط پایش و نظارت دائمی مردم به کار ببرند. این روش مسالمت‌آمیزترین حالتی است که می‌توان از قدرت جمهور مردم استفاده کرد. از برادر عزیزم مهندس آذری‌جهرمی، به‌عنوان جوان پیشرو کابینه انتظار می‌رود به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کارکردهای دولت الکترونیک از این‌گونه خرده‌رفراندوم‌های دائمی حمایت کرده و آن را به یکی از فرهنگ‌های مدیریتی در دولت تبدیل کند و به‌عنوان شاخصی بسیار جدی، واقعی و دائمی در ارزیابی عملکرد مدیران جا بیندازد.
*پژوهشگر سیاست‌گذاری دولت الکترونیک
و فضای مجازی