قاچاق دارو به آن سوي مرزها

سمیرا حسینی: بنزین، گازوئیل و حالا دارو و شیرخشک؛ کالاهایی که قاچاق آنها به آن‌سوی مرزها این روزها رونق چشمگیری یافته است. نوسانات قیمت ارز به‌علاوه دادن یارانه به برخی کالاهای اساسی آنها را به بهترین کالا برای قاچاق به خارج از مرزهای کشور تبدیل کرده است. اگر سوخت تا پیش از این محبوب قاچاق‌برها بوده، در موج جدید کاهش ارزش ریال، دارو و شیرخشک هم به این فهرست اضافه شده. این موضوع را سخنگوی سازمان غذا و دارو در گفت‌وگو با «شرق» هم تأیید می‌کند. این بخشی از گفته‌های او دراین‌باره است: «اخیرا از ایران دارو و شیرخشک به کشور‌های همسایه قاچاق می‌شود. مادامی که دارو با ارز دولتی تأمین می‌شود، احتمال افزایش قاچاق نیز وجود دارد».
بی‌ثباتی و بالارفتن لحظه‌به‌لحظه قیمت ارز، خریدوفروش برخی کالاها، به‌ویژه کالاهای اساسی را با مشکل مواجه کرد. همین امر موجب شد دولت برای کالاهای اساسی مانند دارو، ارز چهار هزار و ۲۰۰ تومانی در نظر بگیرد. این اقدام مزیت‌ها و معایبی را به دنبال داشت، به‌طوری‌که اوایل شهریورماه، سخنگوی کمیسیون بهداشت مجلس درباره نحوه پرداخت مابه‌التفاوت ارز آزاد به بیمه‌ها، دو دیدگاه را مطرح کرد و متذکر شد که اگر ارز دولتی در اختیار شرکت‌های واردکننده یا تولیدکننده دارو قرار بگیرد، مزیت آن توزیع دارو با نرخ دولتی بین بیماران نیازمند خواهد بود، اما با این روش، به دلیل اختلاف ارزی که ایجاد شده است، دارو ارزان‌تر از کشورهای همسایه عرضه می‌شود و در این شرایط جلوگیری از خروج دارو از کشور اقدام دشواری خواهد بود، چراکه قاچاقچیان به دلیل سود بالای آن، دارو را از داخل کشور به صورت قاچاق خارج خواهند کرد.
کیانوش جهان‌پور، سخنگوی سازمان غذا و دارو، با اشاره به اینکه موضوع قاچاق دارو یک موضوع جهانی است، در گفت‌وگو با «شرق» تأکید کرد: «حدود 10 درصد بازار دارویی دنیا در اختیار داروهای قاچاق و داروهای جعلی است. اخیرا نیز از ایران دارو و شیرخشک به کشور‌های همسایه قاچاق می‌شود. با توجه به طولانی‌بودن مرز‌های ما با کشورهای همسایه، مادامی که دارو با ارز دولتی تأمین می‌شود، احتمال افزایش قاچاق نیز وجود دارد. هنگامی که دارو‌، اعم از وارداتی و تولید داخل ارزان‌تر از میانگین بین‌المللی توزیع می‌شود، با توجه به تفاوت قیمتی که وجود دارد، با پدیده قاچاق معکوس در مرز‌ها مواجه خواهیم بود. ما دارو را با ارز چهار هزار و 200 تومان وارد و قیمت‌گذاری می‌کنیم. همین دارو با قیمت ارز آزاد در سایر کشور‌ها که حداقل حدود سه‌برابر قیمت ارز دولتی است به فروش می‌رسد».
وی افزود: «یکی از راهکارها برای جلوگیری از خروج دارو از کشور، توسعه سامانه‌های نظارتی موجود است؛ درواقع باید این نظارت‌ها تا حلقه نهایی که همان سطح عرضه است توسعه پیدا کند تا بتوانیم تک‌تک دو‌هزار و 800 دارویی را که در فهرست دارویی کشور وجود دارد کنترل کنیم و بدانیم دقیقا از چه داروخانه‌ای به کدام بیمار داروها تحویل داده می‌شود. درحال‌حاضر برای 300 دارو این اتفاق افتاده است که حدود 11 درصد اقلام دارویی فعال کشور را شامل می‌شود و توسعه این نظارت به همه داروها قاعدتا زمان‌بر خواهد بود».
ماجرای رسیدن پای دارو از ایران به کشورهای دیگر البته همیشه فقط به صورت قاچاق نبود؛ در وضعیت باثبات و عادی صادرات هم نقش مهمی در این زمینه داشت. سخنگوی سازمان غذا و دارو دراین‌باره نیز به «شرق» می‌گوید: «حداقل 30 و در برخی مقاطع زمانی به 40 کشور دنیا دارو صادر می‌کردیم، اما در شرایط فعلی با وجود احتمال کمبود برخی اقلام دارویی، بخش‌نامه صادر شده و از همه شرکت‌ها خواسته شده تا صادرات خود را‌ در موارد خاص که با مجوز سازمان غذا و دارو انجام شود متوقف کنند. درحال‌حاضر تقریبا شرکت‌ها صادراتشان متوقف شده است». جهان‌پور، افغانستان، عراق، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، ویتنام، ترکیه و قطر را به‌عنوان کشورهایی نام برد که ایران به آنها دارو صادر می‌کند.
در همین حال حسام‌الدین شریف‌نیا، عضو انجمن داروسازان تهران و متخصص اقتصاد دارو، دراین‌باره به «شرق» می‌گوید: «پس از بالارفتن ناگهانی قیمت ارز و ارائه ارز دولتی به کالاهای اساسی مانند دارو حجم فروش دارو در شهر‌های مرزی افزایش پیدا کرد. هرچند درباره حجم قاچاق دارو به دلیل قانونی‌نبودن مسیر خروج آن اطلاعاتی در دسترس نیست، اما افزایش ناگهانی آن در این شرایط نشان از قاچاق آن به کشور‌های همسایه دارد. دقیقا همین اتفاق چند سال پیش با افزایش قیمت ارز از ‌هزار به سه‌هزار تومان نیز رخ داد». او در ادامه اظهار کرد: «وجود ارز دولتی به‌عنوان یارانه که دولت به کالاهای اساسی، از جمله دارو پرداخت می‌کند تا توان پرداخت مردم دچار اشکال نشود، باعث شده که قیمت دارو در ایران بسیار پایین‌تر از کشور‌های همسایه باشد. دلیل این اتفاق هم شاید این باشد که قیمت دارو بر اساس ارز دولتی قیمت‌گذاری می‌شود. با پایین‌آمدن قیمت دارو در کشور، روند قاچاق معکوس و دارو از ایران به کشور‌های عراق، ترکیه، پاکستان و افغانستان منتقل می‌شود. وقتی این اتفاق می‌افتد، یارانه‌ای‌ که دولت برای بیمار ایرانی هزینه می‌کند در کشور ‌همسایه مصرف می‌شود». شریف‌نیا در پاسخ به این سؤال که کدام‌یک از داروها بیشتر به کشور‌های همسایه قاچاق می‌شوند، گفت: «داروهایی مانند انسولین، فاکتور‌های خونی، بسیاری از آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضدقارچ از جمله داروهایی هستند که به کشور‌های همسایه قاچاق می‌شوند». این کارشناس دارویی ادامه داد: «با واقعی‌کردن قیمت آن می‌توان از قاچاق آن جلوگیری کرد. زمانی که قیمت ارز ناگهان از ‌هزار به سه‌هزار تومان رسید نیز این اتفاق رخ داد و در نهایت با واقعی‌کردن قیمت ارز توانستند جلوی قاچاق دارو به کشور‌های همسایه را بگیرند. آن زمان قیمت دارو افزایش پیدا کرد و دولت برای اینکه مشکلی برای مردم ایجاد نشود، اختلاف قیمت را به بیمه‌ها پرداخت کرد تا مردم برای تهیه دارو دردسری نداشته باشند. از طرفی واقعی‌کردن قیمت دارو مزیت دیگری نیز دارد و آن این است که بیمار فقط زمانی به داروی ارزان دسترسی پیدا می‌کند که از بیمه استفاده کند و در نهایت این عمل منجر به مصرف منطقی دارو می‌شود و بیمار بیش از نیاز واقعی‌اش دارو تهیه نخواهد کرد. در بسیاری از کشورهای پیشرفته نیز دارو با نرخ واقعی به فروش می‌رسد و داروی ارزان زمانی در اختیار مردم قرار می‌گیرد که از بیمه استفاده کنند».
او در ادامه در پاسخ به این سؤال که چقدر قاچاق می‌تواند بر کاهش دارو در داخل تأثیر بگذارد می‌گوید: «هرچند افزایش قاچاق دارو به کشور‌های همسایه می‌تواند منجر به کاهش موجودی برخی از داروها در داخل کشور شود، اما مهم‌ترین مشکل صنعت دارو که موجب کمبود دارویی در کشور شده، نبود نقدینگی در صنعت است. بسیاری از شرکت‌ها با وجود نرخ ارز دولتی، پولی برای تهیه همان ارز هم ندارند و ماده اولیه برخی از محصولاتشان را نمی‌توانند وارد کنند».

سمیرا حسینی: بنزین، گازوئیل و حالا دارو و شیرخشک؛ کالاهایی که قاچاق آنها به آن‌سوی مرزها این روزها رونق چشمگیری یافته است. نوسانات قیمت ارز به‌علاوه دادن یارانه به برخی کالاهای اساسی آنها را به بهترین کالا برای قاچاق به خارج از مرزهای کشور تبدیل کرده است. اگر سوخت تا پیش از این محبوب قاچاق‌برها بوده، در موج جدید کاهش ارزش ریال، دارو و شیرخشک هم به این فهرست اضافه شده. این موضوع را سخنگوی سازمان غذا و دارو در گفت‌وگو با «شرق» هم تأیید می‌کند. این بخشی از گفته‌های او دراین‌باره است: «اخیرا از ایران دارو و شیرخشک به کشور‌های همسایه قاچاق می‌شود. مادامی که دارو با ارز دولتی تأمین می‌شود، احتمال افزایش قاچاق نیز وجود دارد».
بی‌ثباتی و بالارفتن لحظه‌به‌لحظه قیمت ارز، خریدوفروش برخی کالاها، به‌ویژه کالاهای اساسی را با مشکل مواجه کرد. همین امر موجب شد دولت برای کالاهای اساسی مانند دارو، ارز چهار هزار و ۲۰۰ تومانی در نظر بگیرد. این اقدام مزیت‌ها و معایبی را به دنبال داشت، به‌طوری‌که اوایل شهریورماه، سخنگوی کمیسیون بهداشت مجلس درباره نحوه پرداخت مابه‌التفاوت ارز آزاد به بیمه‌ها، دو دیدگاه را مطرح کرد و متذکر شد که اگر ارز دولتی در اختیار شرکت‌های واردکننده یا تولیدکننده دارو قرار بگیرد، مزیت آن توزیع دارو با نرخ دولتی بین بیماران نیازمند خواهد بود، اما با این روش، به دلیل اختلاف ارزی که ایجاد شده است، دارو ارزان‌تر از کشورهای همسایه عرضه می‌شود و در این شرایط جلوگیری از خروج دارو از کشور اقدام دشواری خواهد بود، چراکه قاچاقچیان به دلیل سود بالای آن، دارو را از داخل کشور به صورت قاچاق خارج خواهند کرد.
کیانوش جهان‌پور، سخنگوی سازمان غذا و دارو، با اشاره به اینکه موضوع قاچاق دارو یک موضوع جهانی است، در گفت‌وگو با «شرق» تأکید کرد: «حدود 10 درصد بازار دارویی دنیا در اختیار داروهای قاچاق و داروهای جعلی است. اخیرا نیز از ایران دارو و شیرخشک به کشور‌های همسایه قاچاق می‌شود. با توجه به طولانی‌بودن مرز‌های ما با کشورهای همسایه، مادامی که دارو با ارز دولتی تأمین می‌شود، احتمال افزایش قاچاق نیز وجود دارد. هنگامی که دارو‌، اعم از وارداتی و تولید داخل ارزان‌تر از میانگین بین‌المللی توزیع می‌شود، با توجه به تفاوت قیمتی که وجود دارد، با پدیده قاچاق معکوس در مرز‌ها مواجه خواهیم بود. ما دارو را با ارز چهار هزار و 200 تومان وارد و قیمت‌گذاری می‌کنیم. همین دارو با قیمت ارز آزاد در سایر کشور‌ها که حداقل حدود سه‌برابر قیمت ارز دولتی است به فروش می‌رسد».
وی افزود: «یکی از راهکارها برای جلوگیری از خروج دارو از کشور، توسعه سامانه‌های نظارتی موجود است؛ درواقع باید این نظارت‌ها تا حلقه نهایی که همان سطح عرضه است توسعه پیدا کند تا بتوانیم تک‌تک دو‌هزار و 800 دارویی را که در فهرست دارویی کشور وجود دارد کنترل کنیم و بدانیم دقیقا از چه داروخانه‌ای به کدام بیمار داروها تحویل داده می‌شود. درحال‌حاضر برای 300 دارو این اتفاق افتاده است که حدود 11 درصد اقلام دارویی فعال کشور را شامل می‌شود و توسعه این نظارت به همه داروها قاعدتا زمان‌بر خواهد بود».
ماجرای رسیدن پای دارو از ایران به کشورهای دیگر البته همیشه فقط به صورت قاچاق نبود؛ در وضعیت باثبات و عادی صادرات هم نقش مهمی در این زمینه داشت. سخنگوی سازمان غذا و دارو دراین‌باره نیز به «شرق» می‌گوید: «حداقل 30 و در برخی مقاطع زمانی به 40 کشور دنیا دارو صادر می‌کردیم، اما در شرایط فعلی با وجود احتمال کمبود برخی اقلام دارویی، بخش‌نامه صادر شده و از همه شرکت‌ها خواسته شده تا صادرات خود را‌ در موارد خاص که با مجوز سازمان غذا و دارو انجام شود متوقف کنند. درحال‌حاضر تقریبا شرکت‌ها صادراتشان متوقف شده است». جهان‌پور، افغانستان، عراق، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، ویتنام، ترکیه و قطر را به‌عنوان کشورهایی نام برد که ایران به آنها دارو صادر می‌کند.
در همین حال حسام‌الدین شریف‌نیا، عضو انجمن داروسازان تهران و متخصص اقتصاد دارو، دراین‌باره به «شرق» می‌گوید: «پس از بالارفتن ناگهانی قیمت ارز و ارائه ارز دولتی به کالاهای اساسی مانند دارو حجم فروش دارو در شهر‌های مرزی افزایش پیدا کرد. هرچند درباره حجم قاچاق دارو به دلیل قانونی‌نبودن مسیر خروج آن اطلاعاتی در دسترس نیست، اما افزایش ناگهانی آن در این شرایط نشان از قاچاق آن به کشور‌های همسایه دارد. دقیقا همین اتفاق چند سال پیش با افزایش قیمت ارز از ‌هزار به سه‌هزار تومان نیز رخ داد». او در ادامه اظهار کرد: «وجود ارز دولتی به‌عنوان یارانه که دولت به کالاهای اساسی، از جمله دارو پرداخت می‌کند تا توان پرداخت مردم دچار اشکال نشود، باعث شده که قیمت دارو در ایران بسیار پایین‌تر از کشور‌های همسایه باشد. دلیل این اتفاق هم شاید این باشد که قیمت دارو بر اساس ارز دولتی قیمت‌گذاری می‌شود. با پایین‌آمدن قیمت دارو در کشور، روند قاچاق معکوس و دارو از ایران به کشور‌های عراق، ترکیه، پاکستان و افغانستان منتقل می‌شود. وقتی این اتفاق می‌افتد، یارانه‌ای‌ که دولت برای بیمار ایرانی هزینه می‌کند در کشور ‌همسایه مصرف می‌شود». شریف‌نیا در پاسخ به این سؤال که کدام‌یک از داروها بیشتر به کشور‌های همسایه قاچاق می‌شوند، گفت: «داروهایی مانند انسولین، فاکتور‌های خونی، بسیاری از آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضدقارچ از جمله داروهایی هستند که به کشور‌های همسایه قاچاق می‌شوند». این کارشناس دارویی ادامه داد: «با واقعی‌کردن قیمت آن می‌توان از قاچاق آن جلوگیری کرد. زمانی که قیمت ارز ناگهان از ‌هزار به سه‌هزار تومان رسید نیز این اتفاق رخ داد و در نهایت با واقعی‌کردن قیمت ارز توانستند جلوی قاچاق دارو به کشور‌های همسایه را بگیرند. آن زمان قیمت دارو افزایش پیدا کرد و دولت برای اینکه مشکلی برای مردم ایجاد نشود، اختلاف قیمت را به بیمه‌ها پرداخت کرد تا مردم برای تهیه دارو دردسری نداشته باشند. از طرفی واقعی‌کردن قیمت دارو مزیت دیگری نیز دارد و آن این است که بیمار فقط زمانی به داروی ارزان دسترسی پیدا می‌کند که از بیمه استفاده کند و در نهایت این عمل منجر به مصرف منطقی دارو می‌شود و بیمار بیش از نیاز واقعی‌اش دارو تهیه نخواهد کرد. در بسیاری از کشورهای پیشرفته نیز دارو با نرخ واقعی به فروش می‌رسد و داروی ارزان زمانی در اختیار مردم قرار می‌گیرد که از بیمه استفاده کنند».
او در ادامه در پاسخ به این سؤال که چقدر قاچاق می‌تواند بر کاهش دارو در داخل تأثیر بگذارد می‌گوید: «هرچند افزایش قاچاق دارو به کشور‌های همسایه می‌تواند منجر به کاهش موجودی برخی از داروها در داخل کشور شود، اما مهم‌ترین مشکل صنعت دارو که موجب کمبود دارویی در کشور شده، نبود نقدینگی در صنعت است. بسیاری از شرکت‌ها با وجود نرخ ارز دولتی، پولی برای تهیه همان ارز هم ندارند و ماده اولیه برخی از محصولاتشان را نمی‌توانند وارد کنند».