حفره اُزن در مسير بهبودي

«به نظر مي‌رسد 30 سال پس از آنكه یک معاهده بین‌المللی استفاده از کلروفلوئوروکربن‌ها (CFCs) را ممنوع اعلام كرد، حفره اُزن در جنوبگان در حال ترميم‌شدن است. درصورتي‌كه همه‌چيز خوب پيش برود، از حوالي 2050 (1428ش) تا 2100 (1478 ش) شاهد ترميم كامل حفره اُزن خواهيم بود. این خبر، به ما یادآور مي‌شود در‌صورتي‌كه كشورهاي جهان با هم متحد عمل كنند، مي‌توانند مشکلات زیست‌محیطی را حل كرده و موانع را از پيش پاي خود بردارند».
آنچه خوانديد بخشي از صحبت‌هاي «سوزان سولومون» (Susan Solomon)، شيمي‌دان اتمسفر در ام‌آي‌تي (مؤسسه فناوري ماساچوست) است. او در ادامه مي‌افزايد: «فکر می‌کنم باید به خودمان تبریک بگوييم كه توانسته‌ايم اين كار را به نحو احسن انجام دهيم». «سولومون» نويسنده ارشد تحقيقي است كه ژوئيه 2016 (1395 ش) در مجله ساينس منتشر شد. در اين تحقيق، به شواهد آشكاري اشاره شده كه نشان مي‌دهد حفره اُزن در جنوبگان در طولاني‌مدت ترميم خواهد شد. محققان دلیل اين ترمیم را امضاي معاهده مونترال در سال 1987 (1365 ش) مي‌دانند. معاهده مونترال، استفاده از تركيبات كلردار در خنك‌كننده‌هاي يخچال و آئروسل‌ها را ممنوع اعلام کرد؛ چراكه دانشمندان پي برده بودند اين مواد شيميايي به استراتوسفر راه یافته و سبب از‌بين‌رفتن لايه اُزن مي‌شوند. محققان از سال 1980 (1358 ش) در حال پايش حفره اُزن در جنوبگان هستند. اين حفره هر سال در اواخر آگوست يا اوايل سپتامبر گسترده مي‌شود و در ماه اكتبر به كامل‌ترين اندازه خود مي‌رسد. اندازه حفره اُزن هر سال نسبت به سال قبل متغير است؛ چرا‌كه واكنش‌هاي شيميايي‌اي كه به نابودي اُزن منجر مي‌شوند، به تغييرات نور خورشيد، دما و پوشش ابرهاي استراتوسفر بسيار حساس بوده و از آنها تأثیرپذیر هستند. براي محققاني كه در جست‌وجوي نشانه‌هايي از ترميم اُزن هستند، دريافت يك نشانه بسيار ضعيف در يك پس‌زمينه بسيار شلوغ و پر از افت‌وخیز، بسيار دشوار است. هنگامي كه اندازه حفره اُزن به 23 ميليون كيلومترمربع رسيد (حدود 20 درصد بزرگ‌تر از سال گذشته)، اين مسئله علاقه «سولومون» و همكارانش را به بررسي بيشتر موضوع تحريك كرد. «سولومون» مي‌گويد: «اين وضعيت بسيار غيرمنتظره بود و ما فكر كرديم علت موضوع شايد به بروز آتشفشان‌ها مربوط باشد». او در ادامه توضيح مي‌دهد كه هنگام فوران آتشفشان‌، آئروسل‌ها در فضا منتشر مي‌شوند و به تشكيل ابرهاي قطبي استراتوسفري كمك مي‌كنند (آئروسل به معنی ذرات جامد یا قطره‌های مایع پراکنده در گاز است. رنگ‌ها، بوبرها، خوشبوکننده‌ها، حشره‌کش‌ها و پاک‌کننده‌های اجاق گاز از انواع آئروسل‌ها هستند). اين ابرها به نوبه خود به افزايش سطح واكنش‌هاي از‌بين‌برنده اُزن منجر مي‌شوند.
تيم تحقيقاتي دكتر «سولومون» نشان داد مجموعه‌اي از فوران‌هاي آتشفشان «كالبوكو» (Calbuco) در نيمكره جنوبي به گسترده‌ترشدن بهاره حفره اُزن منجر شده است؛ اما «سولومون» مي‌گويد: «ما دريافتيم آب‌وهوا در سپتامبر به اندازه اكتبر متغير نيست و همين پدیده موجب مي‌شود از فعاليت‌هاي آتشفشاني كمتر تأثير بپذيرد». همين موضوع موجب شد محققان به اين نتيجه برسند كه ماه سپتامبر ممكن است بهترين ماه براي پايش نشانه‌هاي نامحسوس ترميم اُزن باشد. بنابراين گزارش‌هاي سپتامبر سال‌هاي 2000 (1378ش) تا 2015 (1394 ش) را بازبيني كردند. اين اطلاعات مقدار بازشدن حفره اُزن، متوسط اندازه آن، عمق آن، وضعيت اقليمي و فعاليت‌هاي آتشفشاني را در بر مي‌گرفت. «سولومون» مي‌گويد: «ما متوجه شديم چون كلر كمتري در اتمسفر وجود دارد، بنابراين 10 روز بعد از آنكه كلر مصرفي توسط انسان به اتمسفر وارد مي‌شود، حفره اُزن شروع به گسترش مي‌كند و همين مسئله بر ميانگين بازشدن حفره اُزن در ماه سپتامبر تأثير شگرفي دارد». تجزيه و تحليل‌هاي تيم تحقيقاتي «سولومون» نشان داد اندازه حفره اُزن در ماه سپتامبر از سال 2000 (1378 ش) به‌طور متوسط 4.5 ميليون كيلومترمربع كاهش يافته است.
«سوزان استراهان» (Susan Strahan)، شيمي‌دان اتمسفر در ناسا كه در اين تحقيق شركت نداشته است، مي‌گويد: «اين اخبار بسيار دلگرم‌كننده هستند، بااين‌حال بسيار زود است بگوييم ترميم حفره اُزن چه سرنوشتي خواهد داشت؛ چراكه كلروفلوئوروكربن‌هاي مختلفي در اتمسفر وجود دارند كه مقدار برخي از آنها كاهش يافته و قطعا بر مقدار برخي از آنها در آينده افزوده خواهد شد». بااين‌حال بسياري از محققان انتظار دارند حوالي سال 2060 (1438 ش) حفره اُزن به‌طور كامل ترميم شود. «استراهان» در خاتمه مي‌گويد: «با تمام شبهه‌هاي موجود، اين خبر بسيار مهم است؛ چراكه بسياري از مردم فكر مي‌كنند داستان‌هاي زيست‌محيطي هميشه پايانی تلخ دارند؛ اما در اين مورد مي‌توانيم بگوييم حفره اُزن ترميم خواهد شد، فقط ممكن است كمي زمان ببرد».

«به نظر مي‌رسد 30 سال پس از آنكه یک معاهده بین‌المللی استفاده از کلروفلوئوروکربن‌ها (CFCs) را ممنوع اعلام كرد، حفره اُزن در جنوبگان در حال ترميم‌شدن است. درصورتي‌كه همه‌چيز خوب پيش برود، از حوالي 2050 (1428ش) تا 2100 (1478 ش) شاهد ترميم كامل حفره اُزن خواهيم بود. این خبر، به ما یادآور مي‌شود در‌صورتي‌كه كشورهاي جهان با هم متحد عمل كنند، مي‌توانند مشکلات زیست‌محیطی را حل كرده و موانع را از پيش پاي خود بردارند».
آنچه خوانديد بخشي از صحبت‌هاي «سوزان سولومون» (Susan Solomon)، شيمي‌دان اتمسفر در ام‌آي‌تي (مؤسسه فناوري ماساچوست) است. او در ادامه مي‌افزايد: «فکر می‌کنم باید به خودمان تبریک بگوييم كه توانسته‌ايم اين كار را به نحو احسن انجام دهيم». «سولومون» نويسنده ارشد تحقيقي است كه ژوئيه 2016 (1395 ش) در مجله ساينس منتشر شد. در اين تحقيق، به شواهد آشكاري اشاره شده كه نشان مي‌دهد حفره اُزن در جنوبگان در طولاني‌مدت ترميم خواهد شد. محققان دلیل اين ترمیم را امضاي معاهده مونترال در سال 1987 (1365 ش) مي‌دانند. معاهده مونترال، استفاده از تركيبات كلردار در خنك‌كننده‌هاي يخچال و آئروسل‌ها را ممنوع اعلام کرد؛ چراكه دانشمندان پي برده بودند اين مواد شيميايي به استراتوسفر راه یافته و سبب از‌بين‌رفتن لايه اُزن مي‌شوند. محققان از سال 1980 (1358 ش) در حال پايش حفره اُزن در جنوبگان هستند. اين حفره هر سال در اواخر آگوست يا اوايل سپتامبر گسترده مي‌شود و در ماه اكتبر به كامل‌ترين اندازه خود مي‌رسد. اندازه حفره اُزن هر سال نسبت به سال قبل متغير است؛ چرا‌كه واكنش‌هاي شيميايي‌اي كه به نابودي اُزن منجر مي‌شوند، به تغييرات نور خورشيد، دما و پوشش ابرهاي استراتوسفر بسيار حساس بوده و از آنها تأثیرپذیر هستند. براي محققاني كه در جست‌وجوي نشانه‌هايي از ترميم اُزن هستند، دريافت يك نشانه بسيار ضعيف در يك پس‌زمينه بسيار شلوغ و پر از افت‌وخیز، بسيار دشوار است. هنگامي كه اندازه حفره اُزن به 23 ميليون كيلومترمربع رسيد (حدود 20 درصد بزرگ‌تر از سال گذشته)، اين مسئله علاقه «سولومون» و همكارانش را به بررسي بيشتر موضوع تحريك كرد. «سولومون» مي‌گويد: «اين وضعيت بسيار غيرمنتظره بود و ما فكر كرديم علت موضوع شايد به بروز آتشفشان‌ها مربوط باشد». او در ادامه توضيح مي‌دهد كه هنگام فوران آتشفشان‌، آئروسل‌ها در فضا منتشر مي‌شوند و به تشكيل ابرهاي قطبي استراتوسفري كمك مي‌كنند (آئروسل به معنی ذرات جامد یا قطره‌های مایع پراکنده در گاز است. رنگ‌ها، بوبرها، خوشبوکننده‌ها، حشره‌کش‌ها و پاک‌کننده‌های اجاق گاز از انواع آئروسل‌ها هستند). اين ابرها به نوبه خود به افزايش سطح واكنش‌هاي از‌بين‌برنده اُزن منجر مي‌شوند.
تيم تحقيقاتي دكتر «سولومون» نشان داد مجموعه‌اي از فوران‌هاي آتشفشان «كالبوكو» (Calbuco) در نيمكره جنوبي به گسترده‌ترشدن بهاره حفره اُزن منجر شده است؛ اما «سولومون» مي‌گويد: «ما دريافتيم آب‌وهوا در سپتامبر به اندازه اكتبر متغير نيست و همين پدیده موجب مي‌شود از فعاليت‌هاي آتشفشاني كمتر تأثير بپذيرد». همين موضوع موجب شد محققان به اين نتيجه برسند كه ماه سپتامبر ممكن است بهترين ماه براي پايش نشانه‌هاي نامحسوس ترميم اُزن باشد. بنابراين گزارش‌هاي سپتامبر سال‌هاي 2000 (1378ش) تا 2015 (1394 ش) را بازبيني كردند. اين اطلاعات مقدار بازشدن حفره اُزن، متوسط اندازه آن، عمق آن، وضعيت اقليمي و فعاليت‌هاي آتشفشاني را در بر مي‌گرفت. «سولومون» مي‌گويد: «ما متوجه شديم چون كلر كمتري در اتمسفر وجود دارد، بنابراين 10 روز بعد از آنكه كلر مصرفي توسط انسان به اتمسفر وارد مي‌شود، حفره اُزن شروع به گسترش مي‌كند و همين مسئله بر ميانگين بازشدن حفره اُزن در ماه سپتامبر تأثير شگرفي دارد». تجزيه و تحليل‌هاي تيم تحقيقاتي «سولومون» نشان داد اندازه حفره اُزن در ماه سپتامبر از سال 2000 (1378 ش) به‌طور متوسط 4.5 ميليون كيلومترمربع كاهش يافته است.
«سوزان استراهان» (Susan Strahan)، شيمي‌دان اتمسفر در ناسا كه در اين تحقيق شركت نداشته است، مي‌گويد: «اين اخبار بسيار دلگرم‌كننده هستند، بااين‌حال بسيار زود است بگوييم ترميم حفره اُزن چه سرنوشتي خواهد داشت؛ چراكه كلروفلوئوروكربن‌هاي مختلفي در اتمسفر وجود دارند كه مقدار برخي از آنها كاهش يافته و قطعا بر مقدار برخي از آنها در آينده افزوده خواهد شد». بااين‌حال بسياري از محققان انتظار دارند حوالي سال 2060 (1438 ش) حفره اُزن به‌طور كامل ترميم شود. «استراهان» در خاتمه مي‌گويد: «با تمام شبهه‌هاي موجود، اين خبر بسيار مهم است؛ چراكه بسياري از مردم فكر مي‌كنند داستان‌هاي زيست‌محيطي هميشه پايانی تلخ دارند؛ اما در اين مورد مي‌توانيم بگوييم حفره اُزن ترميم خواهد شد، فقط ممكن است كمي زمان ببرد».