آیت‌الله هاشمی‌شاهرودی به رحمت ایزدی پیوست
در سوگ آیت‌الله
شرق: «هنوز درباره سرنوشت ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام در آینده تصمیم‌گیری خاصی انجام نشده و موضوعی در دستور کار قرار نگرفته است و اگر هم تصمیمی گرفته شده باشد، حداقل من از آن خبر ندارم». این جمله را احمد توکلی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، گفته است. مشابه چنین جمله‌ای در فاصله دی 95 تا مرداد 96 هم زیاد شنیده می‌شد. در بحث جانشینی مرحوم آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی.
آن زمان هم بحث درباره اینکه چه شخصیتی می‌تواند جای آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی را بگیرد، زیاد بود. مجمع تشخیص مصلحت به‌نوعی با شخصیت آیت‌الله هاشمی پیوند خورده بود. او نخستین رئیس مجمع بود که این سمت را به مدت 25 سال برعهده داشت که هشت سال آن مصادف با دوران ریاست‌جمهوری‌اش بود.
طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، انتخاب ریاست و دیگر اعضای حقیقی و حقوقی مجمع تشخیص مصلحت نظام برعهده مقام معظم رهبری است. براساس اصل 112 قانون اساسی کشور «اعضای ثابت و متغیر این مجمع را مقام رهبری تعیین می‌کند» و «مقررات مربوط به مجمع از سوی خود اعضا تهیه و تصویب و به تأیید مقام رهبری خواهد رسید».
3 گمانه
بعد از فوت آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی تا زمان انتصاب رئیس جدید، آیت‌الله موحدی‌کرمانی به صورت موقت رئیس مجمع بود. از آن زمان تا انتصاب رئیس دائمی مجمع گمانه‌زنی‌های زیادی مطرح شد. یکی اینکه شخصی به جای آیت‌الله هاشمی بنشیند که هم مرضی‌الطرفین باشد و این ظرفیت اخلاقی و سیاسی را داشته باشد تا مصلحت را فدای دعواهای جناحی و اختلافات گروه‌های سیاسی نکند؛ در واقع شبیه‌ترین فرد به خود مرحوم هاشمی‌رفسنجانی. در همین پیوند به نام‌هایی مانند اکبر ناطق‌نوری یا حسن روحانی اشاره می‌شد.
درباره روحانی به یک الگوی قدیمی هم اشاره می‌شد. اینکه هم مقام معظم رهبری و بعد هم آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در زمان ریاست‌جمهوری ریاست این مجمع را برعهده داشتند. پس روحانی هم می‌توانست گزینه بعدی باشد. درباره ناطق هم گفته می‌شد که به قدری مصالح نظام برایش اولویت دارد که پای خود را از دعواها و کشمکش‌های سیاسی کنار کشیده و تنها درباره عواقب این اقدامات هشدار می‌دهد و از سویی او نزدیک‌ترین فرد به هاشمی‌رفسنجانی در تصمیم‌گیری‌های مجمع تشخیص مصلحت نظام بوده است.
اما گمانه دیگری هم مطرح بود؛ اینکه مجمع تشخیص مصلحت نظام در دوران پساهاشمی قرار است به طور کامل تصویری متفاوت از دوران هاشمی از خود به یادگار بگذارد. برخی حتی به نحوی از هاشمی‌زدایی یاد کردند. در‌آن‌صورت از چهره‌هایی مانند غلامعلی حدادعادل و ابراهیم رئیسی نام برده می‌شد. برخی گزینه‌های دیگری هم مانند محسن رضایی، علی‌اکبر ولایتی، آیت‌الله موحدی‌کرمانی و آیت‌الله هاشمی‌شاهرودی هم مطرح بودند که در مقایسه با دو گمانه اول و دوم وضعیتی بینابینی داشتند؛ اما در نهایت حکم برای آیت‌الله هاشمی‌شاهرودی صادر شد که تجربه و مسئولیت «ریاست هیئت عالی حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه‌گانه» را هم برعهده داشت.
محسن رضایی درباره پذیرش ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام از سوی هاشمی‌شاهرودی گفته بود: «زمانی که رهبر معظم انقلاب موضوع ریاست را به آیت‌الله شاهرودی پیشنهاد کردند، ایشان گفت به دلیل مشغله در شورای حل اختلاف و شورای نگهبان و نیز تدریس دروس فقه اگر من را معاف کنید، بهتر است؛ اما اگر حکم هم کنید، می‌پذیرم؛ بنابراین بنده نیز اعلام آمادگی کردم که به ایشان کمک می‌کنم». همین اتفاق هم در ادامه افتاد و در شرایطی که آیت‌الله شاهرودی به علت کسالت امکان اداره مجمع را نداشت، عملا همه کارها به دبیر سپرده شد. محمدرضا باهنر درباره او گفته است: «محسن رضایی همه‌کاره مجمع است».
مجمع تشخیص مصلحت نظام در دوران پساهاشمی دچار تغییرات ساختاری و شکلی شد. مکان برگزاری جلسات از ساختمان کاخ مرمر به مجلس سنای قدیم منتقل شد.
همه مجموعه‌های منصوب به مجمع در دبیرخانه منحل و مرکز مطالعات راهبردی (مرکز تحقیقات استراتژیک) هم به دبیرخانه مجمع منتقل شد. حوزه ریاست نیز که به ادعای رضایی برخی کارهای آن موازی‌کاری بود، در دبیرخانه ادغام شد. در دوران مجمع پساهاشمی اتفاقات دیگری هم افتاد. اینکه وظیفه نظارت بر سیاست‌های کلی نظام از صحن مجمع گرفته و به یک هیئت عالی نظارت 18نفره منتقل شد که ورود این هیئت به بررسی مصوبات مجلس به‌وی‍ژه در ماجرای لوایح FATF محل بحث و نقد بسیار شده است.
همچون آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی
آیت‌الله هاشم‌زاده‌هریسی، عضو مجلس خبرگان همان زمان که گمانه‌زنی‌ها درباره جانشینی مطرح بود با اشاره به پست خطیر آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام و جانشین احتمالی ایشان در این سمت، در گفت‌وگویی گفته بود: انتصاب اعضا و ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام از زمره اختیارات مقام معظم رهبری است؛ فلذا در این رابطه فردی صلاحیت ندارد تا تعیین‌تکلیف کند؛ اما به‌لحاظ کلیات باید تصریح کرد که رئیس مجمع تشخیص باید همچون آیت‌الله هاشمی، فردی فراجناحی و به‌دوراز حب‌وبغض‌های جناحی و گروهی باشد.
اگر فردی جناحی بر کرسی ریاست مجمع تشخیص تکیه زند، مصلحت‌سنجی‌های او نیز بر مبنای اغراض و اهداف جناحی و گروهی خواهد بود و حتی اگر خود او نیز مسائل و مصالح کلان و ملی را لحاظ کند، اطرافیان و هم‌گروهی‌هایش او را بازمی‌دارند. فرد تندرو نیز مانند فرد جناحی برای تصدی ریاست مجمع تشخیص، گزینه‌ای نامناسب است؛ چراکه انسان تندرو مصالح ملی و اسلامی را مطمح نظر قرار نمی‌دهد و تنها به افکار و اعمال افراطی می‌اندیشد، آنگاه مجمع تشخیص مصلحت نظام به مجمع تشخیص مصلحت عناصر تندرو تبدیل می‌شود! فردی که به ریاست مجمع تشخیص نائل می‌شود، علاوه‌بر داشتن وزن سیاسی و مقبولیت اجتماعی باید فردی معتدل باشد؛ چراکه وقتی در مجمع مزبور پیرامون یک موضوع خاص، بررسی و مداقه صورت می‌گیرد و یک نتیجه مشخص حاصل می‌شود، حتی اگر در مواردی و بنا بر مصالحی منطبق با اسلام و قانون اساسی نباشد هم مشروعیت و قانونیت پیدا می‌کند؛ فلذا یک فرد معتدل، آگاه و به دور از افراطی‌گری و سیاست‌زدگی است که می‌تواند در پست حساس و خطیر ریاست مجمع تشخیص ایفای نقش کند. باید به‌گونه‌ای باشد که مصوبات و آرای صادره از مجمع تشخیص مورد اعتماد مراجع و حوزه‌ها باشد. با توجه به
اینکه این گزینه‌های احتمالی موجود همگی از اعضا فعلی مجمع تشخیص مصلحت نظام بوده‌اند، بسیار محتمل است که ریاست بعدی هم به یکی از همین افراد سپرده شود.
آیت‌الله هاشمی‌شاهرودی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام در سن ۷۰ سالگی ساعت ۲۲ و ۳ دقیقه شب گذشته دعوت حق را لبیک گفت و به دیار باقی شتافت.
ایشان در اردیبهشت ۱۳۹۶ به دلیل بیماری در یکی از بیمارستان‌های تهران مدتی بستری شد. پزشک معالج، دلیل جراحی ایشان را «بیماری گوارشی نسبتا شایع» عنوان کرده بود. دی ماه سال گذشته آیت‌الله شاهرودی برای ادامه معالجات به خارج آلمان سفر کرد اما بعد از بازگشت هم سخت درگیر بیماری بود و به همین علت در جلسات مجمع تشخیص مصلحت هم به ندرت شرکت می‌کرد؛ از جمله در جلسه هفته پیش؛ مرحوم هاشمی‌شاهرودی در نهایت به دلیل وخامت بیماری در یکی از بیمارستان‌های تهران بستری شد.
قرار است پیکر آیت‌الله شاهرودی در حرم حضرت معصومه(س) خاکسپاری شود. بیت مرحوم آیت‌الله هاشمی‌شاهرودی اطلاعیه‌ای در همین زمینه منتشر کرده که بدین شرح است:
بسم الله الرحمن الرحیم. انا لله و انا الیه راجعون
روح ملکوتی عالم ربانی، مجاهد و مرجع عالی مقام، حضرت آیت‌الله العظمی حاج سید محمود هاشمی‌شاهرودی، ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام پس از دوره‌ای از کسالت و بیماری به لقاء‌الله پیوست. ضمن تسلیت این ضایعه دردناک به محضر ولی عصر(ارواحنا فداه)، مقام معظم رهبری(دام ظله)، مراجع عظام تقلید، عموم مؤمنان و ملت شریف ایران به استحضار می‌رساند مراسم تشییع و بزرگداشت، متعاقبا اعلام خواهد شد.
آیت‌الله هاشمی‌شاهرودی در سال ۱۳۲۷ در شهر نجف به دنیا آمد. پدرش سید علی حسینی شاهرودی از استادان و بزرگان حوزه علمیه نجف بود. او تحصیلات ابتدایی را در مدرسه علویه نجف به پایان رساند و سپس به تحصیلات حوزوی پرداخت. او از شاگردان محمد باقر صدر و تنها شخصی بود که از صدر اجازه اجتهاد کتبی داشت. ایشان در کلاس‌های درس امام خمینی(ره) هم حضور داشت. مرحوم آیت‌الله هاشمی‌شاهرودی پس از آیت‌الله محمد یزدی و پیش از آیت‌الله آملی‌لاریجانی رئیس قوه قضاییه بود..
شرق: «هنوز درباره سرنوشت ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام در آینده تصمیم‌گیری خاصی انجام نشده و موضوعی در دستور کار قرار نگرفته است و اگر هم تصمیمی گرفته شده باشد، حداقل من از آن خبر ندارم». این جمله را احمد توکلی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، گفته است. مشابه چنین جمله‌ای در فاصله دی 95 تا مرداد 96 هم زیاد شنیده می‌شد. در بحث جانشینی مرحوم آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی.
آن زمان هم بحث درباره اینکه چه شخصیتی می‌تواند جای آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی را بگیرد، زیاد بود. مجمع تشخیص مصلحت به‌نوعی با شخصیت آیت‌الله هاشمی پیوند خورده بود. او نخستین رئیس مجمع بود که این سمت را به مدت 25 سال برعهده داشت که هشت سال آن مصادف با دوران ریاست‌جمهوری‌اش بود.
طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، انتخاب ریاست و دیگر اعضای حقیقی و حقوقی مجمع تشخیص مصلحت نظام برعهده مقام معظم رهبری است. براساس اصل 112 قانون اساسی کشور «اعضای ثابت و متغیر این مجمع را مقام رهبری تعیین می‌کند» و «مقررات مربوط به مجمع از سوی خود اعضا تهیه و تصویب و به تأیید مقام رهبری خواهد رسید».
3 گمانه
بعد از فوت آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی تا زمان انتصاب رئیس جدید، آیت‌الله موحدی‌کرمانی به صورت موقت رئیس مجمع بود. از آن زمان تا انتصاب رئیس دائمی مجمع گمانه‌زنی‌های زیادی مطرح شد. یکی اینکه شخصی به جای آیت‌الله هاشمی بنشیند که هم مرضی‌الطرفین باشد و این ظرفیت اخلاقی و سیاسی را داشته باشد تا مصلحت را فدای دعواهای جناحی و اختلافات گروه‌های سیاسی نکند؛ در واقع شبیه‌ترین فرد به خود مرحوم هاشمی‌رفسنجانی. در همین پیوند به نام‌هایی مانند اکبر ناطق‌نوری یا حسن روحانی اشاره می‌شد.
درباره روحانی به یک الگوی قدیمی هم اشاره می‌شد. اینکه هم مقام معظم رهبری و بعد هم آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در زمان ریاست‌جمهوری ریاست این مجمع را برعهده داشتند. پس روحانی هم می‌توانست گزینه بعدی باشد. درباره ناطق هم گفته می‌شد که به قدری مصالح نظام برایش اولویت دارد که پای خود را از دعواها و کشمکش‌های سیاسی کنار کشیده و تنها درباره عواقب این اقدامات هشدار می‌دهد و از سویی او نزدیک‌ترین فرد به هاشمی‌رفسنجانی در تصمیم‌گیری‌های مجمع تشخیص مصلحت نظام بوده است.
اما گمانه دیگری هم مطرح بود؛ اینکه مجمع تشخیص مصلحت نظام در دوران پساهاشمی قرار است به طور کامل تصویری متفاوت از دوران هاشمی از خود به یادگار بگذارد. برخی حتی به نحوی از هاشمی‌زدایی یاد کردند. در‌آن‌صورت از چهره‌هایی مانند غلامعلی حدادعادل و ابراهیم رئیسی نام برده می‌شد. برخی گزینه‌های دیگری هم مانند محسن رضایی، علی‌اکبر ولایتی، آیت‌الله موحدی‌کرمانی و آیت‌الله هاشمی‌شاهرودی هم مطرح بودند که در مقایسه با دو گمانه اول و دوم وضعیتی بینابینی داشتند؛ اما در نهایت حکم برای آیت‌الله هاشمی‌شاهرودی صادر شد که تجربه و مسئولیت «ریاست هیئت عالی حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه‌گانه» را هم برعهده داشت.
محسن رضایی درباره پذیرش ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام از سوی هاشمی‌شاهرودی گفته بود: «زمانی که رهبر معظم انقلاب موضوع ریاست را به آیت‌الله شاهرودی پیشنهاد کردند، ایشان گفت به دلیل مشغله در شورای حل اختلاف و شورای نگهبان و نیز تدریس دروس فقه اگر من را معاف کنید، بهتر است؛ اما اگر حکم هم کنید، می‌پذیرم؛ بنابراین بنده نیز اعلام آمادگی کردم که به ایشان کمک می‌کنم». همین اتفاق هم در ادامه افتاد و در شرایطی که آیت‌الله شاهرودی به علت کسالت امکان اداره مجمع را نداشت، عملا همه کارها به دبیر سپرده شد. محمدرضا باهنر درباره او گفته است: «محسن رضایی همه‌کاره مجمع است».
مجمع تشخیص مصلحت نظام در دوران پساهاشمی دچار تغییرات ساختاری و شکلی شد. مکان برگزاری جلسات از ساختمان کاخ مرمر به مجلس سنای قدیم منتقل شد.
همه مجموعه‌های منصوب به مجمع در دبیرخانه منحل و مرکز مطالعات راهبردی (مرکز تحقیقات استراتژیک) هم به دبیرخانه مجمع منتقل شد. حوزه ریاست نیز که به ادعای رضایی برخی کارهای آن موازی‌کاری بود، در دبیرخانه ادغام شد. در دوران مجمع پساهاشمی اتفاقات دیگری هم افتاد. اینکه وظیفه نظارت بر سیاست‌های کلی نظام از صحن مجمع گرفته و به یک هیئت عالی نظارت 18نفره منتقل شد که ورود این هیئت به بررسی مصوبات مجلس به‌وی‍ژه در ماجرای لوایح FATF محل بحث و نقد بسیار شده است.
همچون آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی
آیت‌الله هاشم‌زاده‌هریسی، عضو مجلس خبرگان همان زمان که گمانه‌زنی‌ها درباره جانشینی مطرح بود با اشاره به پست خطیر آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام و جانشین احتمالی ایشان در این سمت، در گفت‌وگویی گفته بود: انتصاب اعضا و ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام از زمره اختیارات مقام معظم رهبری است؛ فلذا در این رابطه فردی صلاحیت ندارد تا تعیین‌تکلیف کند؛ اما به‌لحاظ کلیات باید تصریح کرد که رئیس مجمع تشخیص باید همچون آیت‌الله هاشمی، فردی فراجناحی و به‌دوراز حب‌وبغض‌های جناحی و گروهی باشد.
اگر فردی جناحی بر کرسی ریاست مجمع تشخیص تکیه زند، مصلحت‌سنجی‌های او نیز بر مبنای اغراض و اهداف جناحی و گروهی خواهد بود و حتی اگر خود او نیز مسائل و مصالح کلان و ملی را لحاظ کند، اطرافیان و هم‌گروهی‌هایش او را بازمی‌دارند. فرد تندرو نیز مانند فرد جناحی برای تصدی ریاست مجمع تشخیص، گزینه‌ای نامناسب است؛ چراکه انسان تندرو مصالح ملی و اسلامی را مطمح نظر قرار نمی‌دهد و تنها به افکار و اعمال افراطی می‌اندیشد، آنگاه مجمع تشخیص مصلحت نظام به مجمع تشخیص مصلحت عناصر تندرو تبدیل می‌شود! فردی که به ریاست مجمع تشخیص نائل می‌شود، علاوه‌بر داشتن وزن سیاسی و مقبولیت اجتماعی باید فردی معتدل باشد؛ چراکه وقتی در مجمع مزبور پیرامون یک موضوع خاص، بررسی و مداقه صورت می‌گیرد و یک نتیجه مشخص حاصل می‌شود، حتی اگر در مواردی و بنا بر مصالحی منطبق با اسلام و قانون اساسی نباشد هم مشروعیت و قانونیت پیدا می‌کند؛ فلذا یک فرد معتدل، آگاه و به دور از افراطی‌گری و سیاست‌زدگی است که می‌تواند در پست حساس و خطیر ریاست مجمع تشخیص ایفای نقش کند. باید به‌گونه‌ای باشد که مصوبات و آرای صادره از مجمع تشخیص مورد اعتماد مراجع و حوزه‌ها باشد. با توجه به
اینکه این گزینه‌های احتمالی موجود همگی از اعضا فعلی مجمع تشخیص مصلحت نظام بوده‌اند، بسیار محتمل است که ریاست بعدی هم به یکی از همین افراد سپرده شود.
آیت‌الله هاشمی‌شاهرودی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام در سن ۷۰ سالگی ساعت ۲۲ و ۳ دقیقه شب گذشته دعوت حق را لبیک گفت و به دیار باقی شتافت.
ایشان در اردیبهشت ۱۳۹۶ به دلیل بیماری در یکی از بیمارستان‌های تهران مدتی بستری شد. پزشک معالج، دلیل جراحی ایشان را «بیماری گوارشی نسبتا شایع» عنوان کرده بود. دی ماه سال گذشته آیت‌الله شاهرودی برای ادامه معالجات به خارج آلمان سفر کرد اما بعد از بازگشت هم سخت درگیر بیماری بود و به همین علت در جلسات مجمع تشخیص مصلحت هم به ندرت شرکت می‌کرد؛ از جمله در جلسه هفته پیش؛ مرحوم هاشمی‌شاهرودی در نهایت به دلیل وخامت بیماری در یکی از بیمارستان‌های تهران بستری شد.
قرار است پیکر آیت‌الله شاهرودی در حرم حضرت معصومه(س) خاکسپاری شود. بیت مرحوم آیت‌الله هاشمی‌شاهرودی اطلاعیه‌ای در همین زمینه منتشر کرده که بدین شرح است:
بسم الله الرحمن الرحیم. انا لله و انا الیه راجعون
روح ملکوتی عالم ربانی، مجاهد و مرجع عالی مقام، حضرت آیت‌الله العظمی حاج سید محمود هاشمی‌شاهرودی، ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام پس از دوره‌ای از کسالت و بیماری به لقاء‌الله پیوست. ضمن تسلیت این ضایعه دردناک به محضر ولی عصر(ارواحنا فداه)، مقام معظم رهبری(دام ظله)، مراجع عظام تقلید، عموم مؤمنان و ملت شریف ایران به استحضار می‌رساند مراسم تشییع و بزرگداشت، متعاقبا اعلام خواهد شد.
آیت‌الله هاشمی‌شاهرودی در سال ۱۳۲۷ در شهر نجف به دنیا آمد. پدرش سید علی حسینی شاهرودی از استادان و بزرگان حوزه علمیه نجف بود. او تحصیلات ابتدایی را در مدرسه علویه نجف به پایان رساند و سپس به تحصیلات حوزوی پرداخت. او از شاگردان محمد باقر صدر و تنها شخصی بود که از صدر اجازه اجتهاد کتبی داشت. ایشان در کلاس‌های درس امام خمینی(ره) هم حضور داشت. مرحوم آیت‌الله هاشمی‌شاهرودی پس از آیت‌الله محمد یزدی و پیش از آیت‌الله آملی‌لاریجانی رئیس قوه قضاییه بود..