نامه‌های گمشده استاد
امید طبیب‌زاده
شرق: ابوالحسن نجفي، اديب و مترجمِ معاصر در سال‌هاي پاياني عمر تمام همت خود را بر سر تحقيق روي وزن شعر فارسي گذاشت. در اين زمينه از اين اديب معاصر سه اثر با عناوينِ «درباره طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی» و «اختیارات شاعری و مقالات دیگر در عروض فارسی» و «وزن شعر فارسی» درآمد و چندي پيش نيز، «طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی». تکمیل بحث طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی، كارِ كارستان ابوالحسن نجفي بود كه با نوآوري‌هاي بسيار همراه است و ازاين‌رو به‌ثمررساندنِ آن‌چه از او به‌جا مانده در قالبِ كتاب كاري است دشوار. بعد از درگذشتِ اين اديب، به‌خاطر نقش ايشان در ترجمه ادبيات مدرن و معاصر فرانسه و تاثير اين ترجمه‌ها و حضور فرهنگيِ نجفي بر نويسندگان معاصرش ازجمله هوشنگ گلشيري و بهرام صادقي و ديگر اعضاي «جنگ اصفهان»، جايزه‌اي برپا شد كه نام ابوالحسن نجفي را بر خود داشت. نجفي جدا از كارهايش در زمينه زبان‌شناسي و وزن شعر فارسي، مترجمي بِنام بود چنان‌كه تمام همسلكان او از دقت و واژه‌گزيني بجاي او در ترجمه سخن گفتند. سومين دوره جايزه ابوالحسن نجفی كه به انتخاب بهترین ترجمه آثار داستانی سال متعلق است، در سومين سالمرگِ اين اديب و مترجم برگزار شد. در ميان سخنرانان مراسم، اميد طبيب‌زاده سخناني درباره آخرين تتبعات نجفي گفت در حوزه وزن شعر فارسي كه دو اثر اخيرش را خود او آماده انتشار كرده و جز اين، در سال 90 نيز جشن‌نامه‌اي براي ابوالحسن نجفی به کوشش امید طبیب‌زاده منتشر شد. او علاوه‌بر روايتي از سير انتشار دو اثر اخير استاد در حوزه وزن فارسي، به دست‌نوشته‌ها و فيش‌هايي مربوط به برخی از آثار و اسناد ابوالحسن نجفي اشاره كرد كه در همان روزهاي نخست درگذشت ايشان مفقود شده و گفت كه خبردار شده نامه‌هايي از ايشان نيز در ميان آثار گم شده است. متنِ زير ويراسته سخنانِ طبيب‌زاده دراين‌باره و در حوزه دو كتابِ «وزن شعر فارسی» و «طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی است».
استاد ابوالحسن نجفي در اواخر دوران حیات خود یکی دوبار تصریح کرده بود که اگر نامی از وی در تاریخ باقی بماند، به چیزی جز تحقیقات وی در حوزه وزن شعر مربوط نمی‌شود. استاد در اوایل آذر 1394، چند ماه پیش از وفاتش در دوم بهمن‌ماه همان سال، از بنده خواست تا کار آماده‌سازی و نظارت بر انتشار دو اثر ایشان را به‌عهده بگیرم، و بنده هم که سال‌ها افتخار شاگردی او را داشتم با کمال میل پذیرفتم و کار آماده‌سازی این آثار را از همان زمان آغاز کردم. کتاب اول با عنوان «وزن شعر فارسی» (درس‌نامه) در پاییز سال 1395، حدود یک سال پس از وفات استاد منتشر شد، و کتاب دوم نیز با عنوان «طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی» در پاییز امسال (1397) انتشار یافت. البته مطالب کتابِ نخست در زمان حیات خود استاد هم در قالب مقالات گوناگونی منتشر شده بود و او خود شاهد بود که این آثارش چه تأثیر عظیمی بر مطالعات علوم ادبی فارسی در حوزه وزن شعر داشته و چگونه مفهوم مجعول و مغلوط و مخدوش زحاف را در امر تقطیع اشعار فارسی از میان برداشته بود. اما کتاب دوم، که جامعه فرهنگی ما بیش از چهل سال بی‌صبرانه انتظار انتشار آن را می‌کشید، برای نخستین‌بار امسال منتشر شد و دریغ
که استاد خود شاهد انتشار این اثر شگرف نبود.
پیشرفت‌های علمی معمولاً از طریق تعدیل یا شرح یا بسط یا اثبات و یا رد آراء قدیم حاصل می‌شود، و بسیار به ندرت اتفاق می‌افتد که دانشمندی بتواند طی انقلابی علمی، کلّیت علم قدیم را مردود اعلام کند و سپس دوره جدیدی را در حوزه کار خود آغاز کند؛ و باید گفت که ابوالحسن نجفی از معدود دانشمندانی است که به چنین موفقیت عظیمی نائل آمد. او با تکمیل بحث طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی به موفقیتی در حوزه کار خود دست یافت که کمتر دانشمندی در جهان، اقبال رسیدن به آن مرتبت را داشته است. طبقه‌بندی نجفی بحث زحافات را از مبحث طبقه‌بندی وزن‌ها نیز بیرون رانده و برای نخستین‌بار بعد از هزارواندی‌سال، عروض فارسی را به شکل ساختاری منسجم و کاملاً مستقل از عروض عرب و مصطلحات پیچیده آن عرضه داشته است. بی‌گمان با انتشار این اثر دوران جدیدی در مطالعات عروضی ما آغاز می‌شود و دیری نخواهد گذشت که آثاری چون «المعجم شمس قیس رازی و معیارالاشعار» خواجه‌نصیر طوسی، که قرن‌ها یکه‌تاز میدان مباحث مربوط به طبقه‌بندی وزن‌های عروضی حتی در دانشگاه‌های ما بودند، از حوزه علم به حوزه تاریخ علم خواهند پیوست.
به اختصار نکاتی را نیز در باب آثار گمشده استاد نجفی معروض مي‌دارم. بعد از انتشار کتابِ «طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی»، بنده یادداشت کوتاهی در روزنامه «شرق»1 منتشر کردم و در آن به مفقودشدن دستنوشتههای استاد اشاره کردم. در آن یادداشت آوردم که کتاب «طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی» را بر اساس کُپی دستنوشتههای اصلی استاد، تصحیح و آماده انتشار کرده‌ام، اما دستنوشتههای اصلی این اثر، اندکی پس از وفات ایشان به سرقت رفته است. حال عرض می‌کنم ظاهراً علاوه‌بر آن دست‌نوشته‌ها، موارد دیگری نیز از آثار و اسناد و نامه‌های استاد گمشده است. باید دانست که این آثار و اسناد و نامه‌ها تماماً متعلق به جامعه فرهنگی ایران است و بنده امیدوارم با پیگیری‌های مستمر افراد ذی‌ربط و مسئول و البته جامعه فرهنگی ایران، این اسناد هرچه زودتر یافت شوند و مانند دستنوشتههای مرحوم استاد تفضلی برای حفظ و نگهداری به مرکزی فرهنگی در ایران تحویل داده شوند، یا دست‌کم هم‌چون دستنوشتههای مرحوم هوشنگ گلشیری به مرکزی فرهنگی در خارج از ایران سپرده شوند.
1. «دست‌نوشته‌ها نمي‌سوزند»، چند توضيح درباره دست‌نوشته‌هاي كتاب «طبقه‌بندي وزن‌هاي شعر فارسي»، روزنامه «شرق»، پنجم آذر 1397
شرق: ابوالحسن نجفي، اديب و مترجمِ معاصر در سال‌هاي پاياني عمر تمام همت خود را بر سر تحقيق روي وزن شعر فارسي گذاشت. در اين زمينه از اين اديب معاصر سه اثر با عناوينِ «درباره طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی» و «اختیارات شاعری و مقالات دیگر در عروض فارسی» و «وزن شعر فارسی» درآمد و چندي پيش نيز، «طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی». تکمیل بحث طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی، كارِ كارستان ابوالحسن نجفي بود كه با نوآوري‌هاي بسيار همراه است و ازاين‌رو به‌ثمررساندنِ آن‌چه از او به‌جا مانده در قالبِ كتاب كاري است دشوار. بعد از درگذشتِ اين اديب، به‌خاطر نقش ايشان در ترجمه ادبيات مدرن و معاصر فرانسه و تاثير اين ترجمه‌ها و حضور فرهنگيِ نجفي بر نويسندگان معاصرش ازجمله هوشنگ گلشيري و بهرام صادقي و ديگر اعضاي «جنگ اصفهان»، جايزه‌اي برپا شد كه نام ابوالحسن نجفي را بر خود داشت. نجفي جدا از كارهايش در زمينه زبان‌شناسي و وزن شعر فارسي، مترجمي بِنام بود چنان‌كه تمام همسلكان او از دقت و واژه‌گزيني بجاي او در ترجمه سخن گفتند. سومين دوره جايزه ابوالحسن نجفی كه به انتخاب بهترین ترجمه آثار داستانی سال متعلق است، در سومين سالمرگِ اين اديب و مترجم برگزار شد. در ميان سخنرانان مراسم، اميد طبيب‌زاده سخناني درباره آخرين تتبعات نجفي گفت در حوزه وزن شعر فارسي كه دو اثر اخيرش را خود او آماده انتشار كرده و جز اين، در سال 90 نيز جشن‌نامه‌اي براي ابوالحسن نجفی به کوشش امید طبیب‌زاده منتشر شد. او علاوه‌بر روايتي از سير انتشار دو اثر اخير استاد در حوزه وزن فارسي، به دست‌نوشته‌ها و فيش‌هايي مربوط به برخی از آثار و اسناد ابوالحسن نجفي اشاره كرد كه در همان روزهاي نخست درگذشت ايشان مفقود شده و گفت كه خبردار شده نامه‌هايي از ايشان نيز در ميان آثار گم شده است. متنِ زير ويراسته سخنانِ طبيب‌زاده دراين‌باره و در حوزه دو كتابِ «وزن شعر فارسی» و «طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی است».
استاد ابوالحسن نجفي در اواخر دوران حیات خود یکی دوبار تصریح کرده بود که اگر نامی از وی در تاریخ باقی بماند، به چیزی جز تحقیقات وی در حوزه وزن شعر مربوط نمی‌شود. استاد در اوایل آذر 1394، چند ماه پیش از وفاتش در دوم بهمن‌ماه همان سال، از بنده خواست تا کار آماده‌سازی و نظارت بر انتشار دو اثر ایشان را به‌عهده بگیرم، و بنده هم که سال‌ها افتخار شاگردی او را داشتم با کمال میل پذیرفتم و کار آماده‌سازی این آثار را از همان زمان آغاز کردم. کتاب اول با عنوان «وزن شعر فارسی» (درس‌نامه) در پاییز سال 1395، حدود یک سال پس از وفات استاد منتشر شد، و کتاب دوم نیز با عنوان «طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی» در پاییز امسال (1397) انتشار یافت. البته مطالب کتابِ نخست در زمان حیات خود استاد هم در قالب مقالات گوناگونی منتشر شده بود و او خود شاهد بود که این آثارش چه تأثیر عظیمی بر مطالعات علوم ادبی فارسی در حوزه وزن شعر داشته و چگونه مفهوم مجعول و مغلوط و مخدوش زحاف را در امر تقطیع اشعار فارسی از میان برداشته بود. اما کتاب دوم، که جامعه فرهنگی ما بیش از چهل سال بی‌صبرانه انتظار انتشار آن را می‌کشید، برای نخستین‌بار امسال منتشر شد و دریغ
که استاد خود شاهد انتشار این اثر شگرف نبود.
پیشرفت‌های علمی معمولاً از طریق تعدیل یا شرح یا بسط یا اثبات و یا رد آراء قدیم حاصل می‌شود، و بسیار به ندرت اتفاق می‌افتد که دانشمندی بتواند طی انقلابی علمی، کلّیت علم قدیم را مردود اعلام کند و سپس دوره جدیدی را در حوزه کار خود آغاز کند؛ و باید گفت که ابوالحسن نجفی از معدود دانشمندانی است که به چنین موفقیت عظیمی نائل آمد. او با تکمیل بحث طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی به موفقیتی در حوزه کار خود دست یافت که کمتر دانشمندی در جهان، اقبال رسیدن به آن مرتبت را داشته است. طبقه‌بندی نجفی بحث زحافات را از مبحث طبقه‌بندی وزن‌ها نیز بیرون رانده و برای نخستین‌بار بعد از هزارواندی‌سال، عروض فارسی را به شکل ساختاری منسجم و کاملاً مستقل از عروض عرب و مصطلحات پیچیده آن عرضه داشته است. بی‌گمان با انتشار این اثر دوران جدیدی در مطالعات عروضی ما آغاز می‌شود و دیری نخواهد گذشت که آثاری چون «المعجم شمس قیس رازی و معیارالاشعار» خواجه‌نصیر طوسی، که قرن‌ها یکه‌تاز میدان مباحث مربوط به طبقه‌بندی وزن‌های عروضی حتی در دانشگاه‌های ما بودند، از حوزه علم به حوزه تاریخ علم خواهند پیوست.
به اختصار نکاتی را نیز در باب آثار گمشده استاد نجفی معروض مي‌دارم. بعد از انتشار کتابِ «طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی»، بنده یادداشت کوتاهی در روزنامه «شرق»1 منتشر کردم و در آن به مفقودشدن دستنوشتههای استاد اشاره کردم. در آن یادداشت آوردم که کتاب «طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی» را بر اساس کُپی دستنوشتههای اصلی استاد، تصحیح و آماده انتشار کرده‌ام، اما دستنوشتههای اصلی این اثر، اندکی پس از وفات ایشان به سرقت رفته است. حال عرض می‌کنم ظاهراً علاوه‌بر آن دست‌نوشته‌ها، موارد دیگری نیز از آثار و اسناد و نامه‌های استاد گمشده است. باید دانست که این آثار و اسناد و نامه‌ها تماماً متعلق به جامعه فرهنگی ایران است و بنده امیدوارم با پیگیری‌های مستمر افراد ذی‌ربط و مسئول و البته جامعه فرهنگی ایران، این اسناد هرچه زودتر یافت شوند و مانند دستنوشتههای مرحوم استاد تفضلی برای حفظ و نگهداری به مرکزی فرهنگی در ایران تحویل داده شوند، یا دست‌کم هم‌چون دستنوشتههای مرحوم هوشنگ گلشیری به مرکزی فرهنگی در خارج از ایران سپرده شوند.
1. «دست‌نوشته‌ها نمي‌سوزند»، چند توضيح درباره دست‌نوشته‌هاي كتاب «طبقه‌بندي وزن‌هاي شعر فارسي»، روزنامه «شرق»، پنجم آذر 1397