روان‌پریشی حیوانات باغ‌وحش رنج ابدی حیوانات دربند
سپهر سلیمی
حتما حیواناتی را دیده‌اید که در باغ‌وحش‌ها بی‌اختیار حرکات تکراری انجام می‌دهند. زوکوزیس Zoochosis یا «روان‌پریشی حیوانات باغ‌وحش»، یکی از شایع‌ترین اختلالات رفتاری و روانی در حیوانات محبوس در اسارت است. این مسئله در اثر استرس، افسردگی و بداخلاقی با حیوانات حبس‌شده ایجاد می شود؛ حرکات کلیشه‌ای و تکراری در قفس، چرخیدن، استفراغ، گشت و گذار تکراری، بازی‌کردن و خوردن مدفوع، گازگرفتن یا لیس‌زدن میله‌های قفس، تمیزکردن بیش از حد و گاهی رفتارهایی که به آسیب به حیوان منجر می‌شود، از جمله علائم این مشکل است. همچنین در مواردی این اختلال با بی‌اشتهایی همراه است. این رفتار برای نخستین بار در سال 1992 میلادی از سوی بیل تراورس، مؤسس یکی از سازمان‌های حفاظت از حیات وحش، شناسایی شد.
این اختلال در حیوانات با ضریب هوشی بالا مثل میمون‌ها و دلفین‌ها در زمان جدایی از طبیعت و خانواده خود به‌مراتب شدیدتر است. گریه‌های پرتکرار گوریل‌های محبوس در اسارت از جمله این موارد است. همچنین حیواناتی که در محیط طبیعی رفتاری اجتماعی دارند، بیشتر درگیر این اختلال می‌شوند. برخی از این حیوانات نیمی از عمر خود در اسارت را به انجام رفتارهای کلیشه‌ای مرتبط با «روان‌پریشی حیوانات باغ‌وحش» می‌گذرانند.
در طبیعت حیوانات با دراختیارداشتن فضای مناسب در تعامل با هم‌گونه‌های خود و دیگر حیوانات هستند. به‌راحتی حرکت می‌کنند، بازی می‌کنند، شکار می‌کنند، از سوی دیگر حیوانات مورد تهدید قرار می‌گیرند و به اشکال مختلف انرژی خود را تخلیه می‌کنند اما در فضای بسته قفس‌ها چنین فرصتی برای آنها وجود ندارد. قفس‌های باغ‌وحش نه‌فقط هیچ شباهتی با محیط طبیعی حیوانات ندارد که گاهی چندین هزار برابر کوچک‌تر از فضای مورد نیاز آنهاست. تطابق‌نداشتن شرایط آب و هوایی با زیستگاه اصلی حیوانات، می‌تواند یکی دیگر از عوامل استرس‌زا باشد. حیوانات میلیون‌ها سال برای چنین رفتاری تکامل یافته‌اند و حضورشان در قفس باعث آزار روحی و استرس می‌شود. روان‌پریشی حیوانات باغ‌وحش در همه باغ‌وحش‌های دنیا وجود دارد، هیچ باغ‌وحشی نمی‌تواند ادعا کند چنین موردی در آنجا وجود ندارد؛ یک رنج و درد ابدی برای حیوانات اسیر.
برای کاهش اثرات زوکوزیس می‌توان اقداماتی نظیر ایجاد شرایط طبیعی حداکثری، پیچیده‌کردن محل نگهداری حیوانات، بزرگ‌کردن محل نگهداری، ایجاد تغییر در نحوه غذادادن به شکلی که زمان بیشتری طول بکشد و نصب اسباب‌بازی انجام داد. هر چند این اقدامات در نهایت موقتی است.
حامیان حقوق حیوانات باغ‌وحش‌ها را «انبار حیوانات» می‌نامند. در این انبارها حیوانات به عنوان کالایی برای سوددهی ایفای نقش می‌کنند. حامیان باغ‌وحش می‌کوشند وجود این مراکز را برای تحقیقات زیستی ارزشمند نشان دهند اما کیست که نداند وجود حیوان در مکانی که کوچک‌ترین شباهتی به محل زندگی‌اش ندارد، هیچ دستاورد پژوهشی نخواهد داشت. باغ‌وحش خوب، باغ‌وحش تعطیل است.
حتما حیواناتی را دیده‌اید که در باغ‌وحش‌ها بی‌اختیار حرکات تکراری انجام می‌دهند. زوکوزیس Zoochosis یا «روان‌پریشی حیوانات باغ‌وحش»، یکی از شایع‌ترین اختلالات رفتاری و روانی در حیوانات محبوس در اسارت است. این مسئله در اثر استرس، افسردگی و بداخلاقی با حیوانات حبس‌شده ایجاد می شود؛ حرکات کلیشه‌ای و تکراری در قفس، چرخیدن، استفراغ، گشت و گذار تکراری، بازی‌کردن و خوردن مدفوع، گازگرفتن یا لیس‌زدن میله‌های قفس، تمیزکردن بیش از حد و گاهی رفتارهایی که به آسیب به حیوان منجر می‌شود، از جمله علائم این مشکل است. همچنین در مواردی این اختلال با بی‌اشتهایی همراه است. این رفتار برای نخستین بار در سال 1992 میلادی از سوی بیل تراورس، مؤسس یکی از سازمان‌های حفاظت از حیات وحش، شناسایی شد.
این اختلال در حیوانات با ضریب هوشی بالا مثل میمون‌ها و دلفین‌ها در زمان جدایی از طبیعت و خانواده خود به‌مراتب شدیدتر است. گریه‌های پرتکرار گوریل‌های محبوس در اسارت از جمله این موارد است. همچنین حیواناتی که در محیط طبیعی رفتاری اجتماعی دارند، بیشتر درگیر این اختلال می‌شوند. برخی از این حیوانات نیمی از عمر خود در اسارت را به انجام رفتارهای کلیشه‌ای مرتبط با «روان‌پریشی حیوانات باغ‌وحش» می‌گذرانند.
در طبیعت حیوانات با دراختیارداشتن فضای مناسب در تعامل با هم‌گونه‌های خود و دیگر حیوانات هستند. به‌راحتی حرکت می‌کنند، بازی می‌کنند، شکار می‌کنند، از سوی دیگر حیوانات مورد تهدید قرار می‌گیرند و به اشکال مختلف انرژی خود را تخلیه می‌کنند اما در فضای بسته قفس‌ها چنین فرصتی برای آنها وجود ندارد. قفس‌های باغ‌وحش نه‌فقط هیچ شباهتی با محیط طبیعی حیوانات ندارد که گاهی چندین هزار برابر کوچک‌تر از فضای مورد نیاز آنهاست. تطابق‌نداشتن شرایط آب و هوایی با زیستگاه اصلی حیوانات، می‌تواند یکی دیگر از عوامل استرس‌زا باشد. حیوانات میلیون‌ها سال برای چنین رفتاری تکامل یافته‌اند و حضورشان در قفس باعث آزار روحی و استرس می‌شود. روان‌پریشی حیوانات باغ‌وحش در همه باغ‌وحش‌های دنیا وجود دارد، هیچ باغ‌وحشی نمی‌تواند ادعا کند چنین موردی در آنجا وجود ندارد؛ یک رنج و درد ابدی برای حیوانات اسیر.
برای کاهش اثرات زوکوزیس می‌توان اقداماتی نظیر ایجاد شرایط طبیعی حداکثری، پیچیده‌کردن محل نگهداری حیوانات، بزرگ‌کردن محل نگهداری، ایجاد تغییر در نحوه غذادادن به شکلی که زمان بیشتری طول بکشد و نصب اسباب‌بازی انجام داد. هر چند این اقدامات در نهایت موقتی است.
حامیان حقوق حیوانات باغ‌وحش‌ها را «انبار حیوانات» می‌نامند. در این انبارها حیوانات به عنوان کالایی برای سوددهی ایفای نقش می‌کنند. حامیان باغ‌وحش می‌کوشند وجود این مراکز را برای تحقیقات زیستی ارزشمند نشان دهند اما کیست که نداند وجود حیوان در مکانی که کوچک‌ترین شباهتی به محل زندگی‌اش ندارد، هیچ دستاورد پژوهشی نخواهد داشت. باغ‌وحش خوب، باغ‌وحش تعطیل است.