توزيع متادون رفع تکليف يا سود اقتصادي؟
شهرزاد همتي : با وجود مخالفت درمانگران اعتياد، بالاخره ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام کرد که رسما توزيع متادون را به داروخانهها سپرده است. حميد جمعهپور، دبير کميته درمان و حمايتهاي اجتماعي ستاد مبارزه با مواد مخدر، گفت: مصوبه جلسه ستاد مبارزه با مواد مخدر نهاد رياستجمهوري واگذاري توزيع داروي متادون مخدر در داروخانههاست و ما موظفيم اين مصوبه را در مسير ارجاع قرار دهيم و سازوکارهاي آن از مسير کميته درمان به رياست دکتر جانبابايي معاون درمان وزارت بهداشت بايد دنبال شود.
او همچنين درباره نشت متادون به بازار سياه و توزيع آن در داروخانهها اظهار کرد: مصوبه توزيع داروهاي مخدر به داروخانهها هشتم مرداد تصويب شده است و دو ماه فرصت داريم که نتيجه اقدامات لازم در زمينه اجراي اين مصوبه را اعلام و آن را اجرائي کنيم و هفته آينده ستاد درمان مبارزه با مواد مخدر در اين زمينه برگزار خواهد شد. نشت متادون به بازار سياه مسئله پيچيدهاي است و بايد توجه داشت که متادون مخدري تحت کنترل است که با تدابير خاص تهيه، توليد و توزيع ميشود. نشت متادون به بازار سياه ميتواند از چندين منبع باشد؛ چراکه اين دارو ميتواند از بستر کارخانه، شرکت پخش، کمپهاي ترک اعتياد و بيمار به بازار سياه نشت پيدا کند. دبير کميته درمان و حمايتهاي اجتماعي ستاد مبارزه با مواد مخدر افزود: يکي از اقدامات ما در کميته درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر و سازمان غذا و دارو در وزارت بهداشت اين است که داروهاي متادون بايد هولوگرامدار شوند و اين دارو از محل توليد تا رسيدن آن به دست بيمار رصد و بررسي شود.
صحبت از يک سود بزرگ است
ماجراي متادون در داروخانه يا توزيع در مراکز درمان اعتياد، ماجراي امروز و ديروز نيست. درمانگران اعتياد معتقدند اين کار نيز درست به همان اندازه اشتباه است که زماني داروخانهها مسئول پخش سرنگ بين معتادان بودند. آنها با تلاش هرچه تمامتر شايد به دليل سوداي اقتصادي، اعلام کردند که بايد توزيع سرنگ ميان معتادان با داروخانهها باشد؛ اما جو بدي که بعد از آن در داروخانهها به وجود آمد، آنها را مجاب کرد که توزيع سرنگ را به مراکز بسپارند. هنوز سازوکار توزيع متادون از سوي داروخانهها براي متخصصان ترک اعتياد مشخص نيست. به صورت کلي اين توزيع شامل دو شيوه متفاوت ميشود که متادون را به جاي اينکه دانشگاه علوم پزشکي در اختيار مراکز MMT (مراکز درمان نگهدارنده) قرار بدهد، اين دارو به وسيله داروخانههايي مشخص در اختيار اين مراکز قرار بگيرد. شيوه دوم هم ميگويد داروخانهها مستقيما متادون را در اختيار معتادان قرار بدهند. مشکل درمانگران حوزه اعتياد دقيقا با همين روش دوم است. آنها به دلايل متعددي با اين شيوه احتمالي مخالفت ميکنند. عباس ديلميزاده، درمانگر اعتياد و مدير مؤسسه تولد دوباره، در گفتوگو با «شرق»، درباره دلايل مخالفت
درمانگران اعتياد با اين طرح ميگويد: گفتوگوها و ادبيات شفاهي ميگويد يکي از مسائلي که مطرح بوده، اين است که نشتي متادون يکي از دلايل اصلي اين واگذاري بوده، با اين تصور که اين نشتي ممکن است از سوي مراکز درماني صورت بگيرد. پردازش اين مسئله از سوی وزارت بهداشت در جلسهاي انجام شد و با حضور رئيسجمهور اين تصميم مصوب شد؛ اما کارشناسان و متخصصان حوزه اعتياد معتقدند اين اقدام غيرعلمي و غيرکارشناسي است؛ چون يکي از دلايل مراجعه بيمار به کلينيکها و مراکز درمان اعتياد به جاي عطاريها، وجود مداخلات و برنامههاي درماني ديگري است که از سوی پزشک و گروهي که در کلينيک مستقر هستند، به وجود ميآيد و اگر اين رابطه قطع شود، به نظر ميرسد بيماران به جاي گرفتن نسخه از پزشکان، احتمالا سراغ بازار آزاد ميروند و در بازار آزاد داروي خود را تهيه ميکنند. اين مسئله مهمي است و بايد مورد توجه قرار بگيرد. او افزود: نکته دوم اين است که در بسياري از مراکز درماني و کلينيکها زماني که بيمار برای دريافت متادون مراجعه ميکند، در بخش جداگانهاي با همه بيماران مواجه ميشود و شواهد بسياري نشان ميدهد که معتادان مراجعهکننده به دليل مشکلاتي که
دارند يا ديررسيدن متادون، در اين مراکز از خود رفتارهاي خشونتآميز بروز ميدهند و با داد و فرياد سعي در دريافت دارو ميکنند و من فکر ميکنم اگر بيمار با چنين رفتاري وارد داروخانه شود و در کنار شهروندان عادي دارو بگيرد، خود داروخانهها هم تمايلي به عرضه اينچنيني دارو به معتاد نخواهند داشت.
ديلميزاده تصريح کرد: ولي مسئله اصلي به نظر من بحث اقتصادي است. اين ماجرا به توليدکنندهها بازميگردد و فکر کنم در اين طرح و اجرا فقط منافع آنها در نظر گرفته شده و منافع دیگر بازيگران عرصه درمان نگهدارنده از ميان خواهد رفت؛ به ياد داشته باشيم که متادون بهعنوان يک برنامه جايگزين در کشور راهاندازي شده و ادامه پيدا کرده. معنا و مفهومش اين است که متادون يک درمان جايگزين است و قرار بر جايگزينشدن متادون به جاي ماده مخدر با فلسفه و نگاه کاهش آسيبي است. گرچه بعدها مداخلات و برنامههاي غيردارويي هم به آن اضافه شد که نقش کمرنگتري داشت؛ اما اگر ما به ياد آوريم که درمان نگهدارنده يک برنامه جايگزين است، بايد بپذيريم که رسيدن متادون به بيمار، حتي با نشتيهای آن هيچ مغايرتي با فلسفه وجودي و شروع اين برنامه در ايران ندارد. من حدس ميزنم منافع توليدکنندگان براي افزايش قيمت دارو، با حذفکردن کلينيکها بهعنوان واسطه بين توليدکننده و دريافتکننده دارو تأمين ميشود و آنها با قدرتي که دارند، توانستند تا اينجا پيش بروند و چنين مصوبهاي را بگيرند.
مديرعامل مؤسسه تولد دوباره در پاسخ به اين پرسش که معتاد بايد با نسخه به داروخانه مراجعه کند، گفت: هنوز طرحي يا ايدهاي يا آييننامهاي دراينباره بهصورت رسمي ارائه نشده، ولي به نظرم بايد بيمار نسخه داشته باشد و آن نسخه را احتمالا کلينيکها در اختيار معتاد خواهند گذاشت. او با اظهار بياطلاعي از قيمت يک شيشه متادون تصريح کرد: اين را ميدانم که تفاوت بسيار بالايي بين قيمت دارويي که از طرف شرکتهاي دارويي فروخته میشود و بازار آزاد وجود دارد و اين تفاوت معنادار است. از طرفي بين 700 تا 800 هزار نفر بهصورت رسمي در کشور داروي متادون مصرف میکنند؛ بنابراين اين بازار اقتصادي بزرگي است که ميتواند توليدکننده را به بالابردن قيمت يا حذف واسطه مثل کلينيکها وسوسه کند. همچنين داروخانهها با گمان اينکه يک بازار با حضور 900 هزار نفر برايشان فراهم ميشود و سودي از اين بازار ميبرند، وسوسه ميشوند، اما تبعات آن براي جامعه، بيمار و داروخانه زيانبار خواهد بود.
متادون در بازار سياه
مطابق پيگيريهاي خبرنگار «شرق»، قيمت فعلي يک شيشه متادون در کلينيکها حدود 75 تا 85 هزار تومان است. خبرنگار «شرق»، در تماس با يکي از فروشندههاي دارو و مواد مخدر متوجه شد در بازار آزاد متادون از شيشهاي 120 تا 150 هزار تومان به فروش ميرسد و اين همان دليلي است که باعث میشود ستاد مواد مخدر تصميم بگیرد فروش متادون را به داروخانهها واگذار کند؛ اما معاون پيشگيري و درمان اعتياد سازمان بهزيستي کشور بهعنوان يک کارشناس اعتياد با اين مصوبه مخالف است و ميگويد: هرچند مراکز درمان سرپايي اعتياد نقايصي دارند؛ اما خدمات مفيدي که ارائه ميکنند بيشتر از نقايصشان است و ما واقعا به وجود آنها در کشور نياز داريم.
حبيب بهرامي، درمانگر اعتياد و مدير مؤسسه MMT سيماي سبز رهايي، در گفتوگو با «شرق»، با بيان اينکه هنوز اجراي اين طرح قطعي نيست، تصريح ميکند: درحالحاضر يک شيشه متادون را همچنان 75 تومان ارائه ميدهيم، اما در برخي مراکز به قميت صد هزار تومان هم به فروش ميرسد. او بيان كرد متادون تنها براي درمان هروئين ميتواند ثمربخش باشد در مصرف کننده ترياک خيلي مناسب نيست. شيشه هم که اصلا درمان جايگزين ندارد؛ اما براي معتاد به هروئين هم نميتوان مشخص کرد که يک بيمار روزانه چقدر مصرف ميکند. اول پزشک از دوز پايين دارو را براي معتاد شروع ميکند تا به دوز تثبيت برسد؛ مثلا از هشت سيسي شروع ميکنيم و تا دو ساعت صبر ميکنيم و وضعيت باليني بيمار بررسي میشود و اگر ببينيم الان نياز دارد، فردا دوز دارو را بيشتر ميکنيم. آنقدر به بيمار ميدهيم تا خودش احساس رضايت کند، اما اوردوز نکند. متادون درمان نگهدارنده است و قرار نيست با متادون کسي سمزدايي شود و ترک بکند، چون مخدري قانوني است، شرايط معتاد را بهتر ميکند و ميتواند به برنامههاي ديگر زندگياش برسد. بهرامي درباره توزيع متادون در داروخانهها نيز ميگويد: البته ستاد مبارزه
با مواد مخدر قرار است جلساتي را مجدد برگزار کند تا نظر کارشناسان را بشنود. اينها خودشان بريدهاند و دوختهاند بدون آنکه نظرات کارشناسان حوزه را بدانند؛ اما اکنون منتظر برگزاري جلسات هستیم. بعد از مصوبه خیلی از درمانگران به اين شيوه اعتراض کردند تا اينکه خود آقاي منتظرالمهدي قول برگزاري اين جلسات را دادهاند. وي در پايان خاطرنشان کرد: فعلا اين طرح در حالت پايلوت اجرا ميشود و آسيب زيادي به داروخانهها خواهد زد. زماني هم داروخانهها سرنگ و سوزن ميدادند و معتادان با داروخانه درگير ميشدند. حالا با متادون شرايط بدتر خواهد بود، چون تعداد زيادي بيمار داريم و عملا شاهديم که در داروخانهها فقط معتادان متجاهر رفتوآمد ميکنند. از طرف ديگر اين دارو بايد تحت نظر پزشک داده شود. وقتي دارو تجويز ميشود بايد زير نظر پزشک دورهديده متادون تجويز شود و يک هفته تا 10 روز طول ميکشد تا معتاد به دوز تثبيت برسد، داروخانه قرار است چگونه اين کار را انجام دهد؟
به نظر ميرسد اين تصميم به بررسي مجدد از سوي وزارت بهداشت، ستاد مبارزه با مواد مخدر و همچنين داروخانهها نياز دارد. در شرايطي که درمانگران و مسئولان بهزيستي معتقدند اين طرح جديد آسيبزننده است، اين اصرار براي واگذاري توزيع متادون از سوی داروخانهها چيست؟
شهرزاد همتي : با وجود مخالفت درمانگران اعتياد، بالاخره ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام کرد که رسما توزيع متادون را به داروخانهها سپرده است. حميد جمعهپور، دبير کميته درمان و حمايتهاي اجتماعي ستاد مبارزه با مواد مخدر، گفت: مصوبه جلسه ستاد مبارزه با مواد مخدر نهاد رياستجمهوري واگذاري توزيع داروي متادون مخدر در داروخانههاست و ما موظفيم اين مصوبه را در مسير ارجاع قرار دهيم و سازوکارهاي آن از مسير کميته درمان به رياست دکتر جانبابايي معاون درمان وزارت بهداشت بايد دنبال شود.
او همچنين درباره نشت متادون به بازار سياه و توزيع آن در داروخانهها اظهار کرد: مصوبه توزيع داروهاي مخدر به داروخانهها هشتم مرداد تصويب شده است و دو ماه فرصت داريم که نتيجه اقدامات لازم در زمينه اجراي اين مصوبه را اعلام و آن را اجرائي کنيم و هفته آينده ستاد درمان مبارزه با مواد مخدر در اين زمينه برگزار خواهد شد. نشت متادون به بازار سياه مسئله پيچيدهاي است و بايد توجه داشت که متادون مخدري تحت کنترل است که با تدابير خاص تهيه، توليد و توزيع ميشود. نشت متادون به بازار سياه ميتواند از چندين منبع باشد؛ چراکه اين دارو ميتواند از بستر کارخانه، شرکت پخش، کمپهاي ترک اعتياد و بيمار به بازار سياه نشت پيدا کند. دبير کميته درمان و حمايتهاي اجتماعي ستاد مبارزه با مواد مخدر افزود: يکي از اقدامات ما در کميته درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر و سازمان غذا و دارو در وزارت بهداشت اين است که داروهاي متادون بايد هولوگرامدار شوند و اين دارو از محل توليد تا رسيدن آن به دست بيمار رصد و بررسي شود.
صحبت از يک سود بزرگ است
ماجراي متادون در داروخانه يا توزيع در مراکز درمان اعتياد، ماجراي امروز و ديروز نيست. درمانگران اعتياد معتقدند اين کار نيز درست به همان اندازه اشتباه است که زماني داروخانهها مسئول پخش سرنگ بين معتادان بودند. آنها با تلاش هرچه تمامتر شايد به دليل سوداي اقتصادي، اعلام کردند که بايد توزيع سرنگ ميان معتادان با داروخانهها باشد؛ اما جو بدي که بعد از آن در داروخانهها به وجود آمد، آنها را مجاب کرد که توزيع سرنگ را به مراکز بسپارند. هنوز سازوکار توزيع متادون از سوي داروخانهها براي متخصصان ترک اعتياد مشخص نيست. به صورت کلي اين توزيع شامل دو شيوه متفاوت ميشود که متادون را به جاي اينکه دانشگاه علوم پزشکي در اختيار مراکز MMT (مراکز درمان نگهدارنده) قرار بدهد، اين دارو به وسيله داروخانههايي مشخص در اختيار اين مراکز قرار بگيرد. شيوه دوم هم ميگويد داروخانهها مستقيما متادون را در اختيار معتادان قرار بدهند. مشکل درمانگران حوزه اعتياد دقيقا با همين روش دوم است. آنها به دلايل متعددي با اين شيوه احتمالي مخالفت ميکنند. عباس ديلميزاده، درمانگر اعتياد و مدير مؤسسه تولد دوباره، در گفتوگو با «شرق»، درباره دلايل مخالفت
درمانگران اعتياد با اين طرح ميگويد: گفتوگوها و ادبيات شفاهي ميگويد يکي از مسائلي که مطرح بوده، اين است که نشتي متادون يکي از دلايل اصلي اين واگذاري بوده، با اين تصور که اين نشتي ممکن است از سوي مراکز درماني صورت بگيرد. پردازش اين مسئله از سوی وزارت بهداشت در جلسهاي انجام شد و با حضور رئيسجمهور اين تصميم مصوب شد؛ اما کارشناسان و متخصصان حوزه اعتياد معتقدند اين اقدام غيرعلمي و غيرکارشناسي است؛ چون يکي از دلايل مراجعه بيمار به کلينيکها و مراکز درمان اعتياد به جاي عطاريها، وجود مداخلات و برنامههاي درماني ديگري است که از سوی پزشک و گروهي که در کلينيک مستقر هستند، به وجود ميآيد و اگر اين رابطه قطع شود، به نظر ميرسد بيماران به جاي گرفتن نسخه از پزشکان، احتمالا سراغ بازار آزاد ميروند و در بازار آزاد داروي خود را تهيه ميکنند. اين مسئله مهمي است و بايد مورد توجه قرار بگيرد. او افزود: نکته دوم اين است که در بسياري از مراکز درماني و کلينيکها زماني که بيمار برای دريافت متادون مراجعه ميکند، در بخش جداگانهاي با همه بيماران مواجه ميشود و شواهد بسياري نشان ميدهد که معتادان مراجعهکننده به دليل مشکلاتي که
دارند يا ديررسيدن متادون، در اين مراکز از خود رفتارهاي خشونتآميز بروز ميدهند و با داد و فرياد سعي در دريافت دارو ميکنند و من فکر ميکنم اگر بيمار با چنين رفتاري وارد داروخانه شود و در کنار شهروندان عادي دارو بگيرد، خود داروخانهها هم تمايلي به عرضه اينچنيني دارو به معتاد نخواهند داشت.
ديلميزاده تصريح کرد: ولي مسئله اصلي به نظر من بحث اقتصادي است. اين ماجرا به توليدکنندهها بازميگردد و فکر کنم در اين طرح و اجرا فقط منافع آنها در نظر گرفته شده و منافع دیگر بازيگران عرصه درمان نگهدارنده از ميان خواهد رفت؛ به ياد داشته باشيم که متادون بهعنوان يک برنامه جايگزين در کشور راهاندازي شده و ادامه پيدا کرده. معنا و مفهومش اين است که متادون يک درمان جايگزين است و قرار بر جايگزينشدن متادون به جاي ماده مخدر با فلسفه و نگاه کاهش آسيبي است. گرچه بعدها مداخلات و برنامههاي غيردارويي هم به آن اضافه شد که نقش کمرنگتري داشت؛ اما اگر ما به ياد آوريم که درمان نگهدارنده يک برنامه جايگزين است، بايد بپذيريم که رسيدن متادون به بيمار، حتي با نشتيهای آن هيچ مغايرتي با فلسفه وجودي و شروع اين برنامه در ايران ندارد. من حدس ميزنم منافع توليدکنندگان براي افزايش قيمت دارو، با حذفکردن کلينيکها بهعنوان واسطه بين توليدکننده و دريافتکننده دارو تأمين ميشود و آنها با قدرتي که دارند، توانستند تا اينجا پيش بروند و چنين مصوبهاي را بگيرند.
مديرعامل مؤسسه تولد دوباره در پاسخ به اين پرسش که معتاد بايد با نسخه به داروخانه مراجعه کند، گفت: هنوز طرحي يا ايدهاي يا آييننامهاي دراينباره بهصورت رسمي ارائه نشده، ولي به نظرم بايد بيمار نسخه داشته باشد و آن نسخه را احتمالا کلينيکها در اختيار معتاد خواهند گذاشت. او با اظهار بياطلاعي از قيمت يک شيشه متادون تصريح کرد: اين را ميدانم که تفاوت بسيار بالايي بين قيمت دارويي که از طرف شرکتهاي دارويي فروخته میشود و بازار آزاد وجود دارد و اين تفاوت معنادار است. از طرفي بين 700 تا 800 هزار نفر بهصورت رسمي در کشور داروي متادون مصرف میکنند؛ بنابراين اين بازار اقتصادي بزرگي است که ميتواند توليدکننده را به بالابردن قيمت يا حذف واسطه مثل کلينيکها وسوسه کند. همچنين داروخانهها با گمان اينکه يک بازار با حضور 900 هزار نفر برايشان فراهم ميشود و سودي از اين بازار ميبرند، وسوسه ميشوند، اما تبعات آن براي جامعه، بيمار و داروخانه زيانبار خواهد بود.
متادون در بازار سياه
مطابق پيگيريهاي خبرنگار «شرق»، قيمت فعلي يک شيشه متادون در کلينيکها حدود 75 تا 85 هزار تومان است. خبرنگار «شرق»، در تماس با يکي از فروشندههاي دارو و مواد مخدر متوجه شد در بازار آزاد متادون از شيشهاي 120 تا 150 هزار تومان به فروش ميرسد و اين همان دليلي است که باعث میشود ستاد مواد مخدر تصميم بگیرد فروش متادون را به داروخانهها واگذار کند؛ اما معاون پيشگيري و درمان اعتياد سازمان بهزيستي کشور بهعنوان يک کارشناس اعتياد با اين مصوبه مخالف است و ميگويد: هرچند مراکز درمان سرپايي اعتياد نقايصي دارند؛ اما خدمات مفيدي که ارائه ميکنند بيشتر از نقايصشان است و ما واقعا به وجود آنها در کشور نياز داريم.
حبيب بهرامي، درمانگر اعتياد و مدير مؤسسه MMT سيماي سبز رهايي، در گفتوگو با «شرق»، با بيان اينکه هنوز اجراي اين طرح قطعي نيست، تصريح ميکند: درحالحاضر يک شيشه متادون را همچنان 75 تومان ارائه ميدهيم، اما در برخي مراکز به قميت صد هزار تومان هم به فروش ميرسد. او بيان كرد متادون تنها براي درمان هروئين ميتواند ثمربخش باشد در مصرف کننده ترياک خيلي مناسب نيست. شيشه هم که اصلا درمان جايگزين ندارد؛ اما براي معتاد به هروئين هم نميتوان مشخص کرد که يک بيمار روزانه چقدر مصرف ميکند. اول پزشک از دوز پايين دارو را براي معتاد شروع ميکند تا به دوز تثبيت برسد؛ مثلا از هشت سيسي شروع ميکنيم و تا دو ساعت صبر ميکنيم و وضعيت باليني بيمار بررسي میشود و اگر ببينيم الان نياز دارد، فردا دوز دارو را بيشتر ميکنيم. آنقدر به بيمار ميدهيم تا خودش احساس رضايت کند، اما اوردوز نکند. متادون درمان نگهدارنده است و قرار نيست با متادون کسي سمزدايي شود و ترک بکند، چون مخدري قانوني است، شرايط معتاد را بهتر ميکند و ميتواند به برنامههاي ديگر زندگياش برسد. بهرامي درباره توزيع متادون در داروخانهها نيز ميگويد: البته ستاد مبارزه
با مواد مخدر قرار است جلساتي را مجدد برگزار کند تا نظر کارشناسان را بشنود. اينها خودشان بريدهاند و دوختهاند بدون آنکه نظرات کارشناسان حوزه را بدانند؛ اما اکنون منتظر برگزاري جلسات هستیم. بعد از مصوبه خیلی از درمانگران به اين شيوه اعتراض کردند تا اينکه خود آقاي منتظرالمهدي قول برگزاري اين جلسات را دادهاند. وي در پايان خاطرنشان کرد: فعلا اين طرح در حالت پايلوت اجرا ميشود و آسيب زيادي به داروخانهها خواهد زد. زماني هم داروخانهها سرنگ و سوزن ميدادند و معتادان با داروخانه درگير ميشدند. حالا با متادون شرايط بدتر خواهد بود، چون تعداد زيادي بيمار داريم و عملا شاهديم که در داروخانهها فقط معتادان متجاهر رفتوآمد ميکنند. از طرف ديگر اين دارو بايد تحت نظر پزشک داده شود. وقتي دارو تجويز ميشود بايد زير نظر پزشک دورهديده متادون تجويز شود و يک هفته تا 10 روز طول ميکشد تا معتاد به دوز تثبيت برسد، داروخانه قرار است چگونه اين کار را انجام دهد؟
به نظر ميرسد اين تصميم به بررسي مجدد از سوي وزارت بهداشت، ستاد مبارزه با مواد مخدر و همچنين داروخانهها نياز دارد. در شرايطي که درمانگران و مسئولان بهزيستي معتقدند اين طرح جديد آسيبزننده است، اين اصرار براي واگذاري توزيع متادون از سوی داروخانهها چيست؟