اجلاس سران ناتو در میان اختلافنظر اعضا برگزار شد
لرزه بر اتحاد ۷۰ساله
«آنچه ما درحالحاضر تجربه میکنیم، مرگ مغزی ناتو است»؛ اين سخن امانوئل مكرون، رئيسجمهوري فرانسه در گفتوگو با هفتهنامه اكونوميست بدون شك بهترين تمثيل براي اين روزهاي سازمانی نظامي است كه در حال جشن گرفتن هفتادمين سالگرد تأسیسش در لندن است. ناتو در ۷۰ سال گذشته با فرازونشیبهای فراوانی روبهرو بوده است و در مناقشههای متعددی مداخله کرده است. پس از پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاستجمهوری آمریکا، کاخ سفید سیاست جدیدی در قبال ناتو اتخاذ کرد. ترامپ که این سازمان را منسوخ میداند، خواهان عمل دیگر اعضا به تعهدهای مالی خود و اختصاص دستکم دو درصد از تولید ناخالص داخلی آنها به امور دفاعی شده است.
یکجانبهگراییهای دولت دونالد ترامپ و بیتوجهی او به بسیاری از پیمانهای بینالمللی، کشورهای اروپایی را وادار کرده تا دیگر تمایل چندانی به ادامه همکاریهای نظامی در قالب ناتو نداشته باشند و به همکاری در خارج از چارچوب این پیمان روی آوردهاند؛ پدیدهای که بیش از هر زمان دیگر موجب تضعیف ناتو خواهد شد و نمونه بارز آن را ميتوان در موضعگيري اخير مكرون مشاهده كرد. هرچند بسياري از رهبران جهاني مانند آنگلا مركل، صدراعظم آلمان و ینس استولتنبرگ، دبيركل ناتو بهشدت به سخنان مكرون واكنش نشان دادند اما در همين روز نخست اجلاس كاملا آشكار است همانطوركه رئيسجمهوري فرانسه گفته است جهان ديگر شاهد هماهنگی استراتژیک بین متحدان اروپایی و همچنین ایالات متحده و ترکیه نيست.
شهر لندن، پایتخت بریتانیا روز گذشته و امروز میزبان نشستی با حضور سران کشورهای عضو ناتو است. دونالد ترامپ روز گذشته و به محض ورود به لندن مانند هميشه به رؤساي كشورهاي ديگر تاخت. او با حمله مستقيم به مكرون و رجب طيب اردوغان، رئيسجمهوري تركيه گفت: اينكه ميگويند ناتو دچار مرگ مغزي شده است، «بسيار، بسيار، بسيار زننده» و «بياحترامي» بود. ترامپ که به همراه ینس استولتنبرگ در نشست خبری مشترک شرکت کرده بود، افزود: حرفهای امانوئل مکرون توهین به این سازمان بوده و برای ناتو خطرناک است. البته حمله دونالد ترامپ فقط محدود به همتاي فرانسوياش نبود؛ او خطاب به اردوغان نيز گفت كه سامانه اس-۴۰۰ برای ناتو مشکلزا است و ترکیه اگر بخواهد میتواند عضو خوبی برای ناتو باشد؛ چراكه ما روابط خوبی با ترکیه داریم. البته رئيسجمهوري آمريكا در ادامه سعي كرد لحن آشتيجويانهتري را نسبت به ديگر اعضاي اين سازمان داشته باشد و خلاف گذشته كه بهشدت از اقدامات اعضا انتقاد ميكرد، گفت: ناتو «انعطافپذيرتر» بوده و براي تحقق «هدف عالي» خدمت ميكند. اما در بخش ديگري از سخنانش تأكيد كرد كه ناتو رفتار و عملکرد منصفانهای در قبال آمریکا نداشته و
دیگر اعضای ناتو بسیار کم برای این سازمان هزینه کردهاند.
پیمان آتلانتیک شمالی در سال 1949 با عضویت 12 کشور اروپایی به اضافه ترکیه تشکیل شد. درحالیکه هماهنگی زمان جنگ بین کشورهای غربی و اتحاد شوروی بهتدریج به خصومت بین دو طرف تبدیل میشد، این کشورها به دفاع مشترک از یکدیگر متعهد شدند. درحالحاضر ناتو ۲۹ عضو دارد. بسیاری از اعضای جدید سازمان کشورهای اروپایی شرقی و مرکزی هستند که تا زمان فروپاشی اتحاد شوروی عضو اتحاد شوروی یا تحت نظامهای کمونیستی وابسته به شوروی بودند. جدیدترین عضو این سازمان مونتهنگرو است که در گذشته بخشی از یوگسلاوی سابق و سپس تا سال ٢٠٠٦ بخشی از صربستان بود.
اما جهان سال 2019 بسيار با آنچه در سال 1949 در حال وقوع بود، متفاوت است. نخستین تفاوت این است که این دوره در هفتادمین سالگرد تأسیس سازمان پیمان آتلانتیک شمالی برگزار میشود که به نوعی حامل پیام وحدت میان اعضای ناتو است و از جهتی نشان میدهد که پس از ۷۰ سال، همچنان تهدیدهایی که ناتو به دلیل وجود آن تشکیل شد به قوت خود باقی است یا شکل آن تغییر پیدا کرده است. اين سازمان تاكنون نشان داده كه در برابر دنياي متغير سازگار است و رهبران حاضر در لندن به خوبي از اين مسئله آگاه هستند. 29 عضو اين سازمان پذيرفتهاند که بايد در برابر نيروي ارتش روسيه متحد بمانند و بهخوبي آگاه هستند كه افزايش قدرت چين تمام معادلات جهاني را تغيير داده است. اعضاي اين پيمان تا پيش از تصميم رئيسجمهوري آمريكا مبنيبر عقبنشيني نيروهاي كشورش از سوريه كه بدون مشورت با آنان اجرائي شد، يكصدا بودند اما اكنون روزبهروز شكاف بين آنان بيشتر ميشود و در اين ميان تركيه بيش از تمامي اعضا به دنبال ازبينبردن اين اتحاد است.
بگومگوی اردوغان
اردوغان كه سه روز پیش مکرون را «تازهکاری» خوانده بود که حتی نمیتواند بهدرستی سهم فرانسه در تأمین هزینههای ناتو را بپردازد، پيش از ورود به لندن، بار ديگر به همتاي فرانسوي خود تاخت و گفت: مکرون نمیداند که مبارزه با تروریسم یعنی چه، بههمیندلیل است که جلیقهزردها به فرانسه حمله کردهاند.
تندگوییهای رجبطیب اردوغان به اینجا ختم نشد. او در واکنش به انتقادهای مکرون از حمله ترکیه به سوریه و اینکه این حمله را تهدیدی برای نبردهای ناتو علیه داعش دانسته بود، گفت: «شما با سوریه چه کار دارید؟ هرچقدر میخواهی دستوپا بزن، دیر یا زود حق ترکیه برای مبارزه با تروریسم را خواهی پذیرفت، راه دیگری وجود ندارد». و ادامه داد كه این خود مکرون است که دچار مرگ مغزی شده است.اردوغان نهتنها از فرانسه عصبانی است بلکه میخواهد همه کشورهای عضو ناتو از حمله آنکارا به سرزمینهای شمالی سوریه حمایت کنند و آن را جنگی مشروع بدانند. اين در حالي است كه اردوغان بهخوبی میداند که این دست از خواستههایش محقق نخواهد شد. ایالات متحده آمریکا که هنوز حدود هزار سرباز در سوریه دارد و دوباره روابطش را با نيروهاي کرد تقویت کرده، قصد ندارد متحدان خود را تروریست بخواند.
دلیل دیگر این رویکرد اروپاییها، نشاندادن اعتراض خود به عملکرد اردوغان است که خواست ناتو را نادیده گرفته و سامانه پدافند هوایی اس-400 روسیه را خریده است. اگر هنوز موضوعی وجود داشته باشد که هم اعضای اروپایی ناتو و هم آمریکا همچنان بر سر آن توافق داشته باشند، نگرانی از همین سیستمهای دفاعی موشکی روسی است که امکان درز اطلاعات را به نفع مسکو ممکن میکند. روابط ترکیه با اتحادیه اروپا درحالحاضر بهگونهای است که براساس گفتههای استفان سژورنه، رئیس گروه «احیا» در پارلمان اروپا، «هیچکس با این موضوع که اردوغان متحد نامیده شود، کنار نیامده است».
ترامپ بهدنبال فروپاشي
ترامپ بهعنوان سکاندار ایالات متحده دقیقا بهدنبال ضربهزدن به ناتو و ایجاد هجمه در این سازمان است. رئیسجمهوري ایالات متحده بحث افزایش سهم کشورهای عضو ناتو را مطرح میکند اما واقعیت این است که او بهدنبال افزایش سطح و تعمیق اثر آسیبپذیری ناتو است، بههمیندلیل وضعیت فعلی نشان میدهد ترامپ در نقطهگذاریهای خود برای تضعیف اتحادیه اروپا که ناتو هم بخشی از آن به حساب میآید، بسیار فعال شده است.
از سوي ديگر، حمایت دونالد ترامپ از برگزیت و جریان راست افراطی در اروپا بهخوبی نشان میدهد که واشنگتن در حال جلوبردن سناریوی خطرناکی است که میتواند اروپا را با چالش روبهرو کند. اختلاف میان کشورهای اروپای غربی و مرکزی با دولتهای مستقر در اروپای شرقی نيز میتواند ناتو را بیش از حد با خطر روبهرو کند و این وضعیت از جهتي به نفع روسیه و از سوی دیگر به نفع ایالات متحده است.
به گفته كارشناسان، واقعیتی که نمیتوان آن را نادیده گرفت، بحث نیازمندیهای اروپا به ایالات متحده است؛ بههميندليل بحث تشكيل ارتش اروپايي همچنان مسكوت مانده است. اتحاديه اروپا نهتنها در سیاست بلکه از حیث اقتصادی هم تا حدودی به آمریکا وابسته هستند. به موازات این وضعیت توافقنامههایی میان کشورهای اروپایی به امضا رسیده و قرار بر این بوده تا همکاریهای امنیتی میان دولتهای حاکم بر قاره سبز اتفاق بیفتد اما کارنامه اروپاییها در خاورمیانه بهخوبی نشان میدهد که آنها بهتنهایی نمیتوانند معادلات صحنه را مدیریت کنند و بههمیندلیل تشکیل ارتش اروپایی در صورت فروریزش ناتو ممکن نیست.
روزشمار مهمترین رویدادهای ناتو از آغاز تاکنون
۱۹۴۹ - تشکیل سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در واشنگتن با حضور آمریکا، بلژیک، کانادا، دانمارک، فرانسه، ایسلند، ایتالیا، لوکزامبورگ، هلند، نروژ، پرتغال و انگلیس
۱۹۵۱ -ایجاد فرماندهی عالی نیروهای ناتو در نزدیکی پاریس
۱۹۵۲ -پیوستن ترکیه و یونان به ناتو
۱۹۵۵ -پیوستن آلمان غربی به ناتو و تشکیل پیمان ورشو متشکل از کشورهای کمونیستی شوروی، آلبانی، بلغارستان، چکسلواکی، آلمان شرقی، مجارستان، لهستان و رومانی
۱۹۶۶ - خروج فرانسه از ساختار نظامی ناتو
۱۹۶۷- انتقال فرماندهی ناتو به بلژیک
۱۹۹۱- تصویب دکترین نظامی ناتو و آغاز همکاری با کشورهای شریک
۲۰۰۸ - توقف همکاریهای مسکو و ناتو در پی حمله روسیه به گرجستان
۲۰۰۹ -بازگشت فرانسه به ساختار نظامی این پیمان
۲۰۱۶ - اعزام کشتیهای ناتو به دریای اژه برای جلوگیری از قاچاق مهاجران از ترکیه به یونان
۲۰۱۷ - پیوستن مونتهنگرو به ناتو
«آنچه ما درحالحاضر تجربه میکنیم، مرگ مغزی ناتو است»؛ اين سخن امانوئل مكرون، رئيسجمهوري فرانسه در گفتوگو با هفتهنامه اكونوميست بدون شك بهترين تمثيل براي اين روزهاي سازمانی نظامي است كه در حال جشن گرفتن هفتادمين سالگرد تأسیسش در لندن است. ناتو در ۷۰ سال گذشته با فرازونشیبهای فراوانی روبهرو بوده است و در مناقشههای متعددی مداخله کرده است. پس از پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاستجمهوری آمریکا، کاخ سفید سیاست جدیدی در قبال ناتو اتخاذ کرد. ترامپ که این سازمان را منسوخ میداند، خواهان عمل دیگر اعضا به تعهدهای مالی خود و اختصاص دستکم دو درصد از تولید ناخالص داخلی آنها به امور دفاعی شده است.
یکجانبهگراییهای دولت دونالد ترامپ و بیتوجهی او به بسیاری از پیمانهای بینالمللی، کشورهای اروپایی را وادار کرده تا دیگر تمایل چندانی به ادامه همکاریهای نظامی در قالب ناتو نداشته باشند و به همکاری در خارج از چارچوب این پیمان روی آوردهاند؛ پدیدهای که بیش از هر زمان دیگر موجب تضعیف ناتو خواهد شد و نمونه بارز آن را ميتوان در موضعگيري اخير مكرون مشاهده كرد. هرچند بسياري از رهبران جهاني مانند آنگلا مركل، صدراعظم آلمان و ینس استولتنبرگ، دبيركل ناتو بهشدت به سخنان مكرون واكنش نشان دادند اما در همين روز نخست اجلاس كاملا آشكار است همانطوركه رئيسجمهوري فرانسه گفته است جهان ديگر شاهد هماهنگی استراتژیک بین متحدان اروپایی و همچنین ایالات متحده و ترکیه نيست.
شهر لندن، پایتخت بریتانیا روز گذشته و امروز میزبان نشستی با حضور سران کشورهای عضو ناتو است. دونالد ترامپ روز گذشته و به محض ورود به لندن مانند هميشه به رؤساي كشورهاي ديگر تاخت. او با حمله مستقيم به مكرون و رجب طيب اردوغان، رئيسجمهوري تركيه گفت: اينكه ميگويند ناتو دچار مرگ مغزي شده است، «بسيار، بسيار، بسيار زننده» و «بياحترامي» بود. ترامپ که به همراه ینس استولتنبرگ در نشست خبری مشترک شرکت کرده بود، افزود: حرفهای امانوئل مکرون توهین به این سازمان بوده و برای ناتو خطرناک است. البته حمله دونالد ترامپ فقط محدود به همتاي فرانسوياش نبود؛ او خطاب به اردوغان نيز گفت كه سامانه اس-۴۰۰ برای ناتو مشکلزا است و ترکیه اگر بخواهد میتواند عضو خوبی برای ناتو باشد؛ چراكه ما روابط خوبی با ترکیه داریم. البته رئيسجمهوري آمريكا در ادامه سعي كرد لحن آشتيجويانهتري را نسبت به ديگر اعضاي اين سازمان داشته باشد و خلاف گذشته كه بهشدت از اقدامات اعضا انتقاد ميكرد، گفت: ناتو «انعطافپذيرتر» بوده و براي تحقق «هدف عالي» خدمت ميكند. اما در بخش ديگري از سخنانش تأكيد كرد كه ناتو رفتار و عملکرد منصفانهای در قبال آمریکا نداشته و
دیگر اعضای ناتو بسیار کم برای این سازمان هزینه کردهاند.
پیمان آتلانتیک شمالی در سال 1949 با عضویت 12 کشور اروپایی به اضافه ترکیه تشکیل شد. درحالیکه هماهنگی زمان جنگ بین کشورهای غربی و اتحاد شوروی بهتدریج به خصومت بین دو طرف تبدیل میشد، این کشورها به دفاع مشترک از یکدیگر متعهد شدند. درحالحاضر ناتو ۲۹ عضو دارد. بسیاری از اعضای جدید سازمان کشورهای اروپایی شرقی و مرکزی هستند که تا زمان فروپاشی اتحاد شوروی عضو اتحاد شوروی یا تحت نظامهای کمونیستی وابسته به شوروی بودند. جدیدترین عضو این سازمان مونتهنگرو است که در گذشته بخشی از یوگسلاوی سابق و سپس تا سال ٢٠٠٦ بخشی از صربستان بود.
اما جهان سال 2019 بسيار با آنچه در سال 1949 در حال وقوع بود، متفاوت است. نخستین تفاوت این است که این دوره در هفتادمین سالگرد تأسیس سازمان پیمان آتلانتیک شمالی برگزار میشود که به نوعی حامل پیام وحدت میان اعضای ناتو است و از جهتی نشان میدهد که پس از ۷۰ سال، همچنان تهدیدهایی که ناتو به دلیل وجود آن تشکیل شد به قوت خود باقی است یا شکل آن تغییر پیدا کرده است. اين سازمان تاكنون نشان داده كه در برابر دنياي متغير سازگار است و رهبران حاضر در لندن به خوبي از اين مسئله آگاه هستند. 29 عضو اين سازمان پذيرفتهاند که بايد در برابر نيروي ارتش روسيه متحد بمانند و بهخوبي آگاه هستند كه افزايش قدرت چين تمام معادلات جهاني را تغيير داده است. اعضاي اين پيمان تا پيش از تصميم رئيسجمهوري آمريكا مبنيبر عقبنشيني نيروهاي كشورش از سوريه كه بدون مشورت با آنان اجرائي شد، يكصدا بودند اما اكنون روزبهروز شكاف بين آنان بيشتر ميشود و در اين ميان تركيه بيش از تمامي اعضا به دنبال ازبينبردن اين اتحاد است.
بگومگوی اردوغان
اردوغان كه سه روز پیش مکرون را «تازهکاری» خوانده بود که حتی نمیتواند بهدرستی سهم فرانسه در تأمین هزینههای ناتو را بپردازد، پيش از ورود به لندن، بار ديگر به همتاي فرانسوي خود تاخت و گفت: مکرون نمیداند که مبارزه با تروریسم یعنی چه، بههمیندلیل است که جلیقهزردها به فرانسه حمله کردهاند.
تندگوییهای رجبطیب اردوغان به اینجا ختم نشد. او در واکنش به انتقادهای مکرون از حمله ترکیه به سوریه و اینکه این حمله را تهدیدی برای نبردهای ناتو علیه داعش دانسته بود، گفت: «شما با سوریه چه کار دارید؟ هرچقدر میخواهی دستوپا بزن، دیر یا زود حق ترکیه برای مبارزه با تروریسم را خواهی پذیرفت، راه دیگری وجود ندارد». و ادامه داد كه این خود مکرون است که دچار مرگ مغزی شده است.اردوغان نهتنها از فرانسه عصبانی است بلکه میخواهد همه کشورهای عضو ناتو از حمله آنکارا به سرزمینهای شمالی سوریه حمایت کنند و آن را جنگی مشروع بدانند. اين در حالي است كه اردوغان بهخوبی میداند که این دست از خواستههایش محقق نخواهد شد. ایالات متحده آمریکا که هنوز حدود هزار سرباز در سوریه دارد و دوباره روابطش را با نيروهاي کرد تقویت کرده، قصد ندارد متحدان خود را تروریست بخواند.
دلیل دیگر این رویکرد اروپاییها، نشاندادن اعتراض خود به عملکرد اردوغان است که خواست ناتو را نادیده گرفته و سامانه پدافند هوایی اس-400 روسیه را خریده است. اگر هنوز موضوعی وجود داشته باشد که هم اعضای اروپایی ناتو و هم آمریکا همچنان بر سر آن توافق داشته باشند، نگرانی از همین سیستمهای دفاعی موشکی روسی است که امکان درز اطلاعات را به نفع مسکو ممکن میکند. روابط ترکیه با اتحادیه اروپا درحالحاضر بهگونهای است که براساس گفتههای استفان سژورنه، رئیس گروه «احیا» در پارلمان اروپا، «هیچکس با این موضوع که اردوغان متحد نامیده شود، کنار نیامده است».
ترامپ بهدنبال فروپاشي
ترامپ بهعنوان سکاندار ایالات متحده دقیقا بهدنبال ضربهزدن به ناتو و ایجاد هجمه در این سازمان است. رئیسجمهوري ایالات متحده بحث افزایش سهم کشورهای عضو ناتو را مطرح میکند اما واقعیت این است که او بهدنبال افزایش سطح و تعمیق اثر آسیبپذیری ناتو است، بههمیندلیل وضعیت فعلی نشان میدهد ترامپ در نقطهگذاریهای خود برای تضعیف اتحادیه اروپا که ناتو هم بخشی از آن به حساب میآید، بسیار فعال شده است.
از سوي ديگر، حمایت دونالد ترامپ از برگزیت و جریان راست افراطی در اروپا بهخوبی نشان میدهد که واشنگتن در حال جلوبردن سناریوی خطرناکی است که میتواند اروپا را با چالش روبهرو کند. اختلاف میان کشورهای اروپای غربی و مرکزی با دولتهای مستقر در اروپای شرقی نيز میتواند ناتو را بیش از حد با خطر روبهرو کند و این وضعیت از جهتي به نفع روسیه و از سوی دیگر به نفع ایالات متحده است.
به گفته كارشناسان، واقعیتی که نمیتوان آن را نادیده گرفت، بحث نیازمندیهای اروپا به ایالات متحده است؛ بههميندليل بحث تشكيل ارتش اروپايي همچنان مسكوت مانده است. اتحاديه اروپا نهتنها در سیاست بلکه از حیث اقتصادی هم تا حدودی به آمریکا وابسته هستند. به موازات این وضعیت توافقنامههایی میان کشورهای اروپایی به امضا رسیده و قرار بر این بوده تا همکاریهای امنیتی میان دولتهای حاکم بر قاره سبز اتفاق بیفتد اما کارنامه اروپاییها در خاورمیانه بهخوبی نشان میدهد که آنها بهتنهایی نمیتوانند معادلات صحنه را مدیریت کنند و بههمیندلیل تشکیل ارتش اروپایی در صورت فروریزش ناتو ممکن نیست.
روزشمار مهمترین رویدادهای ناتو از آغاز تاکنون
۱۹۴۹ - تشکیل سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در واشنگتن با حضور آمریکا، بلژیک، کانادا، دانمارک، فرانسه، ایسلند، ایتالیا، لوکزامبورگ، هلند، نروژ، پرتغال و انگلیس
۱۹۵۱ -ایجاد فرماندهی عالی نیروهای ناتو در نزدیکی پاریس
۱۹۵۲ -پیوستن ترکیه و یونان به ناتو
۱۹۵۵ -پیوستن آلمان غربی به ناتو و تشکیل پیمان ورشو متشکل از کشورهای کمونیستی شوروی، آلبانی، بلغارستان، چکسلواکی، آلمان شرقی، مجارستان، لهستان و رومانی
۱۹۶۶ - خروج فرانسه از ساختار نظامی ناتو
۱۹۶۷- انتقال فرماندهی ناتو به بلژیک
۱۹۹۱- تصویب دکترین نظامی ناتو و آغاز همکاری با کشورهای شریک
۲۰۰۸ - توقف همکاریهای مسکو و ناتو در پی حمله روسیه به گرجستان
۲۰۰۹ -بازگشت فرانسه به ساختار نظامی این پیمان
۲۰۱۶ - اعزام کشتیهای ناتو به دریای اژه برای جلوگیری از قاچاق مهاجران از ترکیه به یونان
۲۰۱۷ - پیوستن مونتهنگرو به ناتو