معماي سقوط بويينگ نوساز هواپيمايي اوکراين
محمد‌حسين جهان‌پناه*
چهارشنبه صبح، در‌حالي‌که خبرها هنوز از سوي عراق بوي دود و آتش مي‌دادند، ناگهان خبر ديگري همه را غافلگير کرد؛ يک هواپيماي بويينگ ۷۳۷ اوکرايني با ۱۷۶ سرنشين در دل گرگ‌وميش ابتداي صبح در حوالي غرب تهران گم شده بود؛ 176 نفري که بسياري از آنها دانشجوياني جوان بودند. اين حادثه، در نوع خودش تلخ‌ترين و مرگ‌بارترين سانحه بويينگ ۷۳۷ و اولين سانحه هوايي مهم دهه دوم قرن بيست‌و‌يکم بود؛ حادثه‌اي که با يک ساعت تأخير شروع شد؛ هواپيماي اوکرايني پس از يک ساعت تأخير، فقط چند دقيقه پس از آنکه باند ۲۹ راست فرودگاه امام را به سوي کي‌یف ترک مي‌کند، از روي صفحه رادار محو مي‌شود. اين را که دقيقا چه اتفاقي افتاده، فعلا کسي نمي‌داند يا حداقل کسي چيزي نمي‌گويد! بر اساس اطلاعات سرويس فلايت۲۴ مي‌دانيم که هواپيما تا پيش از قطع ارتباط خود تا هشت‌هزار‌پايي (دوهزار‌و۴۰۰متري) ارتفاع گرفته بوده، اما کمتر از هشت دقيقه پس از برخاستن از روي صفحه رادار محو مي‌شود. اين زماني است که برخي از شاهدان حاضر در حومه صباشهر، گوي آتشيني را ديدند که اندکي پس از ساعت شش و ربع به سوي زمين سقوط مي‌کرد. همين موضوع هم موجب شد تا بسياري از شبکه‌هاي خبري نقص موتور يا آتش‌سوزي را علت احتمالي حادثه به شمار آورند. اما حقيقت اين است که علت حادثه هنوز به‌درستي روشن نيست. «حسن رضايي‌فر»، مديرکل دفتر بررسي سوانح هوايي، روز گذشته در مصاحبه با رسانه‌ها گفت جعبه سياه هواپيما يا به‌طور دقيق‌تر سيستم ثبت اطلاعات پرواز (اف‌دي‌آر) و نوار مکالمات خلبان (سي‌وي‌آر) هرچند آسيب ديده، اما پيدا شده است. درباره اين نوع هواپيما چند نکته مهم را باهم مرور کنيم. برخلاف برخي از شايعه‌های اوليه که در شبکه‌هاي اجتماعي دست‌به‌دست مي‌شود، هواپيماي حادثه‌ديده هواپيماي قديمي يا نامناسبي نبود. در واقع هواپيماي حادثه‌ديده يک بويينگ ۷۳۷ نوساز مدل ۸۰۰ يا اصطلاحا سري ان‌جي بود؛ يکي از ۲۰ بويينگ ۷۳۷ سري ان‌جي خطوط هوايي اوکراين که همين چند سال پيش در سال ۲۰۱۶ ساخته شده و به اين شرکت تحويل داده شده بود. در واقع هواپيما حتي آخرين چک فني خود را دو روز پيش از حادثه پشت سر گذاشته بود.
خود بويينگ ۷۳۷ و به‌خصوص سري ان‌جي آن بهعنوان هواپيمايي مطمئن و کم‌سانحه مشهور است؛ هواپيماي باريک‌پيکر موفقي که تا امروز بيش از ۱۰ هزار فروند از آن ساخته شده و تنها نکته تاريک کارنامه‌اش، موضوعي کاملا بي‌ربط به اين حادثه است. اين نکته تاريک هم به بدنامي سري جديدتر اين هواپيما موسوم به مکس بازمي‌گردد که موتور و سيستم‌هاي کنترل و هدايت جديدتري دارد؛ منتها به دليل اشتباهي فني در دو سال گذشته درگير دو سانحه مرگ‌بار شده که منجر شده تمام ۷۳۷هاي سري مکس در نتيجه آن تا برطرف‌شدن مشکل زمين‌گير شوند. اما سري ان‌جي يعني همين هواپيمايي که حادثه ديده، هيچ‌وقت با چنين مشکلاتي مواجه نبوده است. در نتيجه، حادثه رخ‌‌داده در هواپيما را نبايد به مشکلات فني بويينگ ۷۳۷ سري مکس ربط داد. درباره هواپيمايي اوکراين نیز بايد گفت اين شرکت هواپيمايي که ۲۷ سالي از تأسيس آن بهعنوان خط حامل پرچم اوکراين مي‌گذرد، اساسا تا امروز بهعنوان شرکتي بي‌سروصدا شناخته مي‌شده است؛ شرکتي که تا پيش از اين تقريبا ارزان‌ترين نرخ‌ها را ميان پرواز‌هاي خطوط هوايي خارجي و حتي داخلي به مشتريان ايراني عرضه مي‌کرد. هرچند معمولا مسافران در مقابل بايد تأخير
طولاني در فرودگاه كي‌يف را به جان مي‌خريدند؛ با اين همه ارزاني بليت پرواز و قيمت بسيار بالاي خطوط هوايي شناخته‌شده موجب شده بود اين شرکت و چند شرکت روسي و ترکيه‌اي ديگر که تقريبا همگي با همين نوع هواپيما يا رقيب ايرباس آن سري 320 سرويس‌‌دهي مي‌کنند، به انتخاب محبوبي براي مسافران ايراني بدل شوند. ارزان‌بودني که به‌ویژه بيشتر با جيب دانشجويان ايراني سازگار است و همين موضوع هم شمار بالاي دانشجويان حاضر در ميان جان‌باختگان حادثه را توجيه مي‌کند. به اين ترتيب حالا مي‌ماند بررسي اين اطلاعات و نتيجه‌گيري اوليه؛ فرايندي که با نظر به شرايط پيچيده اين روزها، چندان بدون چالش يا دور از حساسيت نخواهد بود؛ به‌خصوص آنکه سانحه دقيقا صبح همان روزي رخ داده است که اداره هوانوردي فدرال آمريکا پس از انتشار خبر حمله موشکي ايران به پايگاه‌هاي آمريکايي، با صدور اطلاعيه‌اي پرواز تمام هواپيماهاي تجاري آمريکايي بر فراز ايران، عراق، خليج‌فارس و درياي عمان را ممنوع اعلام کرده بود. اين اطلاعيه منطقا نبايد تأثير مستقيمي روي روند اين تحقيقات داشته باشد؛ با اين همه مي‌تواند مشکلات و حساسيت‌هايي را به صورت بالقوه ايجاد کند. با اين همه،
قاعدتا در کوتاه‌مدت مي‌توان منتظر روشن‌شدن پاسخ برخي از پرسش‌های اوليه بود؛ مثلا اينکه در فاصله چند دقيقه که هواپيما پس از برخاستن از باند به‌آرامي در حال اوج‌گيري بوده، دقيقا چه اتفاقي رخ داده است؟ چرا و چگونه ناگهان آتش گرفته و چرا هيچ درخواست کمکي از سوي آن ارسال نشده؟ اينها تنها بخشي از سؤالات متعددي هستند که انتشار گزارش اوليه حادثه به روشن‌شدن آنها کمک خواهد کرد.
*روزنامه‌نگار علم و فناوري
چهارشنبه صبح، در‌حالي‌که خبرها هنوز از سوي عراق بوي دود و آتش مي‌دادند، ناگهان خبر ديگري همه را غافلگير کرد؛ يک هواپيماي بويينگ ۷۳۷ اوکرايني با ۱۷۶ سرنشين در دل گرگ‌وميش ابتداي صبح در حوالي غرب تهران گم شده بود؛ 176 نفري که بسياري از آنها دانشجوياني جوان بودند. اين حادثه، در نوع خودش تلخ‌ترين و مرگ‌بارترين سانحه بويينگ ۷۳۷ و اولين سانحه هوايي مهم دهه دوم قرن بيست‌و‌يکم بود؛ حادثه‌اي که با يک ساعت تأخير شروع شد؛ هواپيماي اوکرايني پس از يک ساعت تأخير، فقط چند دقيقه پس از آنکه باند ۲۹ راست فرودگاه امام را به سوي کي‌یف ترک مي‌کند، از روي صفحه رادار محو مي‌شود. اين را که دقيقا چه اتفاقي افتاده، فعلا کسي نمي‌داند يا حداقل کسي چيزي نمي‌گويد! بر اساس اطلاعات سرويس فلايت۲۴ مي‌دانيم که هواپيما تا پيش از قطع ارتباط خود تا هشت‌هزار‌پايي (دوهزار‌و۴۰۰متري) ارتفاع گرفته بوده، اما کمتر از هشت دقيقه پس از برخاستن از روي صفحه رادار محو مي‌شود. اين زماني است که برخي از شاهدان حاضر در حومه صباشهر، گوي آتشيني را ديدند که اندکي پس از ساعت شش و ربع به سوي زمين سقوط مي‌کرد. همين موضوع هم موجب شد تا بسياري از شبکه‌هاي خبري نقص موتور يا آتش‌سوزي را علت احتمالي حادثه به شمار آورند. اما حقيقت اين است که علت حادثه هنوز به‌درستي روشن نيست. «حسن رضايي‌فر»، مديرکل دفتر بررسي سوانح هوايي، روز گذشته در مصاحبه با رسانه‌ها گفت جعبه سياه هواپيما يا به‌طور دقيق‌تر سيستم ثبت اطلاعات پرواز (اف‌دي‌آر) و نوار مکالمات خلبان (سي‌وي‌آر) هرچند آسيب ديده، اما پيدا شده است. درباره اين نوع هواپيما چند نکته مهم را باهم مرور کنيم. برخلاف برخي از شايعه‌های اوليه که در شبکه‌هاي اجتماعي دست‌به‌دست مي‌شود، هواپيماي حادثه‌ديده هواپيماي قديمي يا نامناسبي نبود. در واقع هواپيماي حادثه‌ديده يک بويينگ ۷۳۷ نوساز مدل ۸۰۰ يا اصطلاحا سري ان‌جي بود؛ يکي از ۲۰ بويينگ ۷۳۷ سري ان‌جي خطوط هوايي اوکراين که همين چند سال پيش در سال ۲۰۱۶ ساخته شده و به اين شرکت تحويل داده شده بود. در واقع هواپيما حتي آخرين چک فني خود را دو روز پيش از حادثه پشت سر گذاشته بود.
خود بويينگ ۷۳۷ و به‌خصوص سري ان‌جي آن بهعنوان هواپيمايي مطمئن و کم‌سانحه مشهور است؛ هواپيماي باريک‌پيکر موفقي که تا امروز بيش از ۱۰ هزار فروند از آن ساخته شده و تنها نکته تاريک کارنامه‌اش، موضوعي کاملا بي‌ربط به اين حادثه است. اين نکته تاريک هم به بدنامي سري جديدتر اين هواپيما موسوم به مکس بازمي‌گردد که موتور و سيستم‌هاي کنترل و هدايت جديدتري دارد؛ منتها به دليل اشتباهي فني در دو سال گذشته درگير دو سانحه مرگ‌بار شده که منجر شده تمام ۷۳۷هاي سري مکس در نتيجه آن تا برطرف‌شدن مشکل زمين‌گير شوند. اما سري ان‌جي يعني همين هواپيمايي که حادثه ديده، هيچ‌وقت با چنين مشکلاتي مواجه نبوده است. در نتيجه، حادثه رخ‌‌داده در هواپيما را نبايد به مشکلات فني بويينگ ۷۳۷ سري مکس ربط داد. درباره هواپيمايي اوکراين نیز بايد گفت اين شرکت هواپيمايي که ۲۷ سالي از تأسيس آن بهعنوان خط حامل پرچم اوکراين مي‌گذرد، اساسا تا امروز بهعنوان شرکتي بي‌سروصدا شناخته مي‌شده است؛ شرکتي که تا پيش از اين تقريبا ارزان‌ترين نرخ‌ها را ميان پرواز‌هاي خطوط هوايي خارجي و حتي داخلي به مشتريان ايراني عرضه مي‌کرد. هرچند معمولا مسافران در مقابل بايد تأخير
طولاني در فرودگاه كي‌يف را به جان مي‌خريدند؛ با اين همه ارزاني بليت پرواز و قيمت بسيار بالاي خطوط هوايي شناخته‌شده موجب شده بود اين شرکت و چند شرکت روسي و ترکيه‌اي ديگر که تقريبا همگي با همين نوع هواپيما يا رقيب ايرباس آن سري 320 سرويس‌‌دهي مي‌کنند، به انتخاب محبوبي براي مسافران ايراني بدل شوند. ارزان‌بودني که به‌ویژه بيشتر با جيب دانشجويان ايراني سازگار است و همين موضوع هم شمار بالاي دانشجويان حاضر در ميان جان‌باختگان حادثه را توجيه مي‌کند. به اين ترتيب حالا مي‌ماند بررسي اين اطلاعات و نتيجه‌گيري اوليه؛ فرايندي که با نظر به شرايط پيچيده اين روزها، چندان بدون چالش يا دور از حساسيت نخواهد بود؛ به‌خصوص آنکه سانحه دقيقا صبح همان روزي رخ داده است که اداره هوانوردي فدرال آمريکا پس از انتشار خبر حمله موشکي ايران به پايگاه‌هاي آمريکايي، با صدور اطلاعيه‌اي پرواز تمام هواپيماهاي تجاري آمريکايي بر فراز ايران، عراق، خليج‌فارس و درياي عمان را ممنوع اعلام کرده بود. اين اطلاعيه منطقا نبايد تأثير مستقيمي روي روند اين تحقيقات داشته باشد؛ با اين همه مي‌تواند مشکلات و حساسيت‌هايي را به صورت بالقوه ايجاد کند. با اين همه،
قاعدتا در کوتاه‌مدت مي‌توان منتظر روشن‌شدن پاسخ برخي از پرسش‌های اوليه بود؛ مثلا اينکه در فاصله چند دقيقه که هواپيما پس از برخاستن از باند به‌آرامي در حال اوج‌گيري بوده، دقيقا چه اتفاقي رخ داده است؟ چرا و چگونه ناگهان آتش گرفته و چرا هيچ درخواست کمکي از سوي آن ارسال نشده؟ اينها تنها بخشي از سؤالات متعددي هستند که انتشار گزارش اوليه حادثه به روشن‌شدن آنها کمک خواهد کرد.
*روزنامه‌نگار علم و فناوري