آغاز فرايند مکانيسم ماشه از سوي تروئيکاي اروپايي
بيانيه اروپايي، هشدار ايراني
شرق: بيانيه روز گذشته سه وزير خارجه اروپايي برجام را وارد فرايندي جديد کرد؛ فرايندي که ميتواند دو مسير متفاوت را طي کند؛ پايان يا احياي مجدد. سه عضو اروپايي (انگليس، فرانسه و آلمان) در بيانيهاي خواستار فعالشدن مکانيسم حل اختلاف در اين توافق بينالمللي شدهاند.
ايرنا گزارش داده «در اين بيانيه که يک نسخه آن در تارنماي وزارت امور خارجه انگليس منتشر شده آمده است: اين تصميم به ناچار، پس از گامهاي ايران براي کاهش تعهداتش در برجام اتخاذ شده است». خبرگزاري رويترز نيز به نقل از ديپلماتهاي اروپايي اعلام کرد که فعالکردن مکانيسم حل اختلاف به معناي بازگرداندن تحريمها نيست، بلکه براي حل اختلافات از طريق مکانيسم مشخصي است که در متن توافق نيز به آن اشاره شده است.
اين مرحله که ميتوان گفت به نوعي آغاز فرايند مکانيسم ماشه است نيز طبق بندهاي برجام است. اروپاييها مدعي هستند در واکنش به گامهاي کاهش تعهدات هستهاي ايران و عملنکردن ايران به تعهداتش اين بيانيه را صادر کردهاند. پاسخ ايران اين است که ايران تعهداتش را کاهش داد چون اروپا نيز به تعهداتش در برجام پايبند نبود. به قولي «هيچ در برابر هيچ» اما اروپاييها معتقدند ميخواهند اين توافق را حفظ کنند. توافقي که ميتواند براي آنها همچنان حياتي باشد و يک دستاورد در بحث عدم اشاعه سلاح هستهاي به شمار رود. اما در همين حال هيچ هزينهاي نيز نميخواهند براي آن بپردازند؛ از راهاندازي و فعالکردن اينستکس تا عدم پايبندي به تحريمهاي ايران توسط آمريكا. در عين حال بوريس جانسون نخستوزير انگليس نيز صبح سهشنبه در مصاحبه با بيبيسي گفته بهتر است «توافق ترامپ» جايگزين برجام شود. اين بيانيه بعد از گام پنجم و در حالي اتخاذ شده که ايران همه محدوديتهاي برنامه هستهاي را لغو کرده است. هنوز بعد از برداشتن گام پنجم گزارشي از آژانس منتشر نشده است.
بيانيه اروپاييها چه ميگويد
وزيران سه کشور اروپايي انگليس، فرانسه و آلمان در بيانيه خود نوشتهاند: ما بدون قيد و شرط تأسف خود را نسبت به تصميم آمريكا براي خروج از برجام و اعمال دوباره تحريمها عليه ايران ابراز ميكنيم و از مي (ارديبهشت) ۲۰۱۸ با کمک يکديگر تلاش کرديم تا اين توافق را حفظ کنيم. آنها مدعي هستند که به طور کامل تعهدات خود را حفظ کرده و علاوه بر لغو همه تحريمها، «به صورت خستگيناپذير» تلاش کردهاند تا از طريق راهاندازي سازوکار مالي اروپا و ايران (اينستکس) از تجارت مشروع با ايران حمايت کنند. در اين بيانيه ادعا شده که پس از اعلام ايران براي کاهش تعهداتش در برجام، طرفهاي اروپايي تلاش کردند ايران را متقاعد کنند مسير خود را تغيير دهد. همچنين در اين بيانيه ادعا شده که پس از اعلام ايران براي کاهش تعهداتش در برجام، طرفهاي اروپايي تلاش کردند ايران را متقاعد کنند مسير خود را تغيير دهد و به اجراي کامل تعهداتش بازگردد. اين بيانيه ميافزايد: ما از تلاشهاي ديپلماتيک از جمله ابتکار فرانسه حمايت کرديم تا تنشها را کاهش داده و ايران و آمريكا را براي گفتوگوهاي جامع پاي ميز مذاکره بکشانيم. «سه کشور اروپايي به طور کامل به تلاشهاي
ديپلماتيک پايبند و مايل هستند به محض اينکه شرايط فراهم شود، هرچه سريعتر ادامه اين مسير را از سر بگيرند». در اين بيانيه با ادعاي نقض محدوديتهاي کليدي برجام از سوي ايران، تصريح شده که اين اقدامات با مفاد توافق هستهاي ناسازگار است و به طور فزاينده و غيرقابل بازگشتي پيامدهاي اشاعه تسليحات هستهاي را تشديد کرده است. وزيران سه کشور اروپايي برجام عنوان کردند که با اين گفتمان که ايران از حق کاهش تعهداتش برخوردار است موافق نيستند. مقامهاي اين سه کشور اروپايي در اين بيانيه مدعي شدهاند که برخلاف اظهارات مطرحشده، ايران هرگز مکانيسم حل اختلاف را فعال نکرد و به لحاظ حقوقي، حق توقف اجراي مفاد اين توافق را ندارد.
وزراي امور خارجه انگليس، فرانسه و آلمان با اشاره به نشست کميسيون مشترک برجام در ۱۱ نوامبر سال گذشته عنوان کردند که نگراني خود را درباره گامهاي ايران براي کاهش تعهداتش در اين توافق اعلام کردهاند. «در نشست کميسيون مشترک برجام در ششم دسامبر براي ايران روشن کرديم که در صورتي که مسير خود را تغيير ندهد، چارهاي نخواهيم داشت که در چارچوب برجام وارد عمل شويم». اين بيانيه با اشاره به گام پنجم ايران براي کاهش تعهداتش ميافزايد: بنابراين با توجه به اقدامات ايران براي ما چارهاي نماند جز اينکه امروز اعلام کنيم ايران به تعهداتش در برجام پايبند نيست و اين موضوع را به کميسيون مشترک بر اساس مکانيسم حل اختلاف که در بند ۳۶ برجام آمده ارجاع ميدهيم. وزراي سه کشور اروپايي مدعي شدهاند که اين اقدام را با حسن نيت انجام دادهاند و هدف آنها حفظ برجام و اميد به پيداکردن راهحلي رو به جلو براي خروج از بنبست بهوجودآمده از طريق گفتوگوهاي ديپلماتيک است. در اين بيانيه تأكيد شده است که انگليس، فرانسه و آلمان به سياست فشار حداکثري آمريكا عليه ايران ملحق نشده و اميدوارند که ايران به اجراي کامل تعهداتش در برجام بازگردد.
سناريوهاي پيشرو
اگرچه بيانيه اروپاييها در قالب همان فرايند حلوفصل اختلافات است که از همان ابتداي خروج آمريكا از برجام، ازسوی ايران فعال شد، اما ميتوان سناريوهاي متفاوتي براي آن درنظر گرفت؛ بهترين سناريو شروع جلسات حلوفصل اختلاف و بازگشت طرفين به تعهداتشان است. مثلا اجرائيشدن اينستکس در مقابل بازگشت تعهدات هستهاي ايران. يا ايجاد کانال ويژه مالي و بازگشت ايران به تعهداتش که البته همه اينها بسيار دور از دسترس به نظر ميرسد. اما سناريويهاي بدبينانه اين است که بحث و جدلها در جلسات کميسيون مشترک به نتيجهاي نرسد و نهايتا موضوع به شوراي امنيت برود که در ادامه اين مسير ممکن است بازگشت تحريمها در دستور کار قرار گيرد.
يک عضو تيم مذاکرهکننده هستهاي به «شرق» ميگويد هر کدام از اين مراحل ممکن است در ادامه روند برجام خلل ايجاد کند و ايران را وادار کند در مقابل هر گام اروپاييها، يک گام ديگر اتخاذ کند.
برجام در حالي وارد اين مرحله شده که ايران بهدنبال ترور سردار سليماني در شرايط متفاوتي نسبت به قبل بهسر ميبرد. اين مرحله تقريبا شرکاي اروپايي، هيچکدام نقش حامي ايران را برعهده نگرفتند و در موضع آمريكا عمل کردند. دستگيري يک ربعه سفير انگليس در ايران در حاشيه سوگنشيني تهرانيها در مقابل دانشگاه اميرکبير نيز به وخامت رابطه ايران و اروپا بهويژه انگليس افزود. اين مراسم براي يادبود کشتهشدگان شليک موشک به هواپيماي اوکرايني برگزار شده بود. عدهاي در داخل ايران بهدنبال کاهش سطح رابطه تهران- بريتانيا هستند.
واکنش ايران
سخنگوي وزارت امور خارجه ايران در واکنش به بيانيه سه کشور اروپايي مبنيبر آغاز فرايند حلوفصل اختلافات در برجام گفت: فرايند حلوفصل اختلافات در برجام را جمهوري اسلامي ايران از يکسالواندي پيش و با ارسال نامههاي رسمي از سوي وزير امور خارجه کشورمان به هماهنگکننده کميسيون مشترک برجام آغاز کرده، بنابراین نه بهلحاظ فرايندي و نه بهلحاظ عملي اتفاق جديدي نيفتاده است.
موسوي در پاسخ به اروپاييها، به فرايندي که در دو سال گذشته ايران طي کرده اشاره کرده و گفته است: «واقعيت آن است که بهدنبال اعلام خروج غيرقانوني آمريكا از برجام و بازگشت تحريمهاي اين کشور که بايد طبق برجام لغو ميشدند، برجام در وضعيت عدم توازن و ناپايدار قرار گرفت. در نتيجه جمهوري اسلامي ايران وفق بند 36 برجام با آغاز فرايند حلوفصل اختلافات، مسئله را به کميسيون مشترک برجام ارجاع داد و اين کميسيون در جلساتي که براي رسيدگي به درخواست ايران برگزار شد، چه در سطح مديران سياسي و چه در سطح وزرا، با اجماع و تأكيد همه طرفهاي برجام مبنيبر اينکه سبب اصلي وضعيت بغرنج کنوني، خروج غيرقانوني آمريكا از برجام است، راهحلهايي را براي جبران اين وضعيت تصويب کرد. اما متأسفانه در مدت يکسال طرفهاي اروپايي برجام باوجود تعهداتي که هم در برجام داشتند و هم صراحتا و بهطور رسمي پس از خروج آمريكا از برجام در جلسات کميسيون مشترک برعهده گرفتند، نتوانستند اقدامي ملموس و جدي براي ايفاي تعهدات خود صورت دهند و به همين سبب نيز کشورمان از مقررات پيشبينيشده در بندهاي 26 و 36 برجام استفاده کرده و اجراي بخشي از تعهدات هستهاي خود را طي
پنج گام با فواصل زماني قابل ملاحظه متوقف کرد». سخنگوي وزارت امور خارجه در اين واکنش البته هشدار هم داده است؛ چنانچه اروپاييها -که در بيانيه خود مدعي هستند اين اقدام را با حسن نيت و با هدف حفظ برجام صورت دادهاند- بهجاي تلاش براي ايفاي تعهدات خود و بهرهمندکردن ايران از آثار لغو تحريمها وفق پيوست دو برجام، به تداوم مسير وادادگي در برابر آمريكا ادامه دهند يا بخواهند از فرايند حلوفصل اختلافات در کميسيون مشترک برجام سوءاستفاده کنند، بايد خود را براي پذيرش تبعات آن نيز آماده کنند که اين تبعات قبلا به آنان از طرق مقتضي گوشزد شده است.
بند پاياني واکنش ايران نيز چنين جملهاي است: «جمهوري اسلامي ايران مانند گذشته آمادگي کامل دارد با هرگونه حسن نيت و تلاش سازنده براي حفظ اين توافق مهم بينالمللي با نهايت حسن نيت روبهرو شود و در اين مسير از هر ابتکار عمل سازندهاي حمايت کند. در مقابل، بار ديگر براي همگان، بهویژه براي سه کشور اروپايي طرف برجام، روشن ميکند که به هرگونه بدعهدي، سوءنيت و اقدامات غيرسازنده با جديت و قاطعيت بهطور مناسب پاسخ خواهد داد».
فرايندي شايد کوتاه شايد زمانبر
کوروش احمدي، کارشناس روابط بينالملل، درباره فرايند پيشِرو توضيح داده است: «با توجه به اين تصميم، اروپاييها بايد شکايت خود مبنيبر تخلف ايران از مفاد برجام را به کميسيون مشترک ارائه کرده و خواستار رسيدگي به شکايت خود در اين کميسيون شوند که در گام اول در سطح مديران ارشد سياسي به اين شکايت رسيدگي خواهد شد. در صورتي که از اين طريق در جلسات مربوطه ظرف 15 روز به نتيجهاي نرسند، اين مدت ميتواند با اجماع اعضا ظاهرا به طور نامحدود تمديد شود. در مرحله بعد موضوع ميتواند به جلسه کميسيون مشترک برجام در سطح وزيران ارجاع داده شود. کميسيون در سطح وزرا نيز ميتواند با اجماع تمديد شود و براي اين منظور نيز محدوديت زماني در نظر گرفته نشده است. به موازات اين روند يک «هيئت مشورتي» سهنفره نيز ميتواند به درخواست طرفين دعوا (هر طرف يک نماينده و نماينده سوم بيطرف خواهد بود) براي رسيدگي به شکايت تشکيل شود و نظر اين هيئت مشورتي در پايان 30 روز و به مدت پنج روز بررسي خواهد شد. اگر در همين چارچوب باز هم نتيجهاي حاصل نشود، ممکن است اروپاييها به سراغ بند 37 برجام و ارجاع اين موضوع به شوراي امنيت سازمان ملل بروند که در آنجا ممکن
است شاهد بازگشت تحريمهاي سازمان ملل عليه ايران طبق بندهاي 11 و 12 قطعنامه 2231 شوراي امنيت باشيم که در آن صورت تحريمهاي شوراي امنيت بار ديگر عليه ايران اعمال خواهند شد.
اروپاييها به دنبال مذاکره سياسي
او که با ايسنا گفتوگو کرده است، اضافه ميکند: با توجه به قابل تمديدبودن فرصت کميسيون براي رسيدگي به شکايت مطرحشده، به نظر ميرسد سه کشور اروپايي همانطور که قبلا هم يک بار گفته بودند، در پي اين هستند که از اين روند به عنوان اهرم فشاري بر ايران استفاده کنند. به اين معني که در جريان بررسي موضوع در کميسيون مشترک اميدوار باشند همزمان وارد مذاکرات سياسي با ايران شوند، بلکه بتوانند از اين طريق ايران را ترغيب به بازگشت به تعهدات خود ذيل برجام کنند. اروپاييها ميتوانند بر اساس انگيزههاي سياسي به نحوي عمل کنند که اجراي اين مکانيسم مثلا يک سال طول بکشد يا به نتيجهاي نرسد. از ديگر سو، در صورتي که توافقي بين آنها و ايران صورت نگيرد، ميتوانند به نحوي برنامهريزي کنند که در کوتاهترين زمان ممکن اين موضوع به شوراي امنيت برود و اطلاع داريم در شوراي امنيت پروسه بازگشت تحريمها به صورت اتوماتيک خواهد بود و وتوي روسيه يا چين کارساز نخواهد بود.
اروپاييها چه ميگويند
«هايکو ماس»، وزير خارجه آلمان، در صفحه توييتر خود نوشته بود در اين روند همه طرفهاي برجام مشارکت ميکنند و از ايران نيز خواسته ميشود فعالانه در روند مذاکرات مربوطه شرکت کند.
جوزف بورل، جانشين فدريکا موگريني، نيز با صدور بيانيهاي تأكيد کرد مکانيسم حل اختلاف نيازمند تلاشهاي فشرده و با حسن نيت از سوي همه طرفهاست. وي به عنوان مسئول هماهنگکننده بیان کرد از همه اعضاي برجام انتظار دارد با اين رويکرد موضوع را دنبال کنند.
دومينيک راب، وزير امور خارجه انگليس، نيز در پي فعالشدن مکانيسم ماشه از سوي تروئيکاي اروپايي در پيامي توييتري نوشت: بسيار مهم است که ايران هيچگاه به سلاح هستهاي دست نيابد. امروز، انگليس، فرانسه و آلمان مکانيسم حل اختلاف [مکانيسم ماشه] را در پاسخ به تخطي ايران از تعهداتش در توافق هستهاي فعال کردند. ما ميخواهيم ايران را به پايبندي کامل آن به توافق هستهاي بازگردانده و توافق را حفظ کنيم.
ميخائيل اوليانوف، نماينده دائم روسيه نزد سازمانهاي بينالمللي در وين نيز در واکنش به بيانيه سه کشور اروپايي در توييتر نوشت: گروه E3 تصميم گرفت مکانيسم حل اختلاف را طبق بند 36 برجام فعال کند. آنها اعلام کردهاند اين کار را با حسن نيت و براي حفظ اين توافق انجام دادند و اقدامشان هيچ ارتباطي با سياست فشار حداکثري آمريكا (عليه ايران) ندارد. بيایيد اميدوار باشيم اين اقدام وضعيت (برای برجام) را پيچيدهتر نکند.
شرق: بيانيه روز گذشته سه وزير خارجه اروپايي برجام را وارد فرايندي جديد کرد؛ فرايندي که ميتواند دو مسير متفاوت را طي کند؛ پايان يا احياي مجدد. سه عضو اروپايي (انگليس، فرانسه و آلمان) در بيانيهاي خواستار فعالشدن مکانيسم حل اختلاف در اين توافق بينالمللي شدهاند.
ايرنا گزارش داده «در اين بيانيه که يک نسخه آن در تارنماي وزارت امور خارجه انگليس منتشر شده آمده است: اين تصميم به ناچار، پس از گامهاي ايران براي کاهش تعهداتش در برجام اتخاذ شده است». خبرگزاري رويترز نيز به نقل از ديپلماتهاي اروپايي اعلام کرد که فعالکردن مکانيسم حل اختلاف به معناي بازگرداندن تحريمها نيست، بلکه براي حل اختلافات از طريق مکانيسم مشخصي است که در متن توافق نيز به آن اشاره شده است.
اين مرحله که ميتوان گفت به نوعي آغاز فرايند مکانيسم ماشه است نيز طبق بندهاي برجام است. اروپاييها مدعي هستند در واکنش به گامهاي کاهش تعهدات هستهاي ايران و عملنکردن ايران به تعهداتش اين بيانيه را صادر کردهاند. پاسخ ايران اين است که ايران تعهداتش را کاهش داد چون اروپا نيز به تعهداتش در برجام پايبند نبود. به قولي «هيچ در برابر هيچ» اما اروپاييها معتقدند ميخواهند اين توافق را حفظ کنند. توافقي که ميتواند براي آنها همچنان حياتي باشد و يک دستاورد در بحث عدم اشاعه سلاح هستهاي به شمار رود. اما در همين حال هيچ هزينهاي نيز نميخواهند براي آن بپردازند؛ از راهاندازي و فعالکردن اينستکس تا عدم پايبندي به تحريمهاي ايران توسط آمريكا. در عين حال بوريس جانسون نخستوزير انگليس نيز صبح سهشنبه در مصاحبه با بيبيسي گفته بهتر است «توافق ترامپ» جايگزين برجام شود. اين بيانيه بعد از گام پنجم و در حالي اتخاذ شده که ايران همه محدوديتهاي برنامه هستهاي را لغو کرده است. هنوز بعد از برداشتن گام پنجم گزارشي از آژانس منتشر نشده است.
بيانيه اروپاييها چه ميگويد
وزيران سه کشور اروپايي انگليس، فرانسه و آلمان در بيانيه خود نوشتهاند: ما بدون قيد و شرط تأسف خود را نسبت به تصميم آمريكا براي خروج از برجام و اعمال دوباره تحريمها عليه ايران ابراز ميكنيم و از مي (ارديبهشت) ۲۰۱۸ با کمک يکديگر تلاش کرديم تا اين توافق را حفظ کنيم. آنها مدعي هستند که به طور کامل تعهدات خود را حفظ کرده و علاوه بر لغو همه تحريمها، «به صورت خستگيناپذير» تلاش کردهاند تا از طريق راهاندازي سازوکار مالي اروپا و ايران (اينستکس) از تجارت مشروع با ايران حمايت کنند. در اين بيانيه ادعا شده که پس از اعلام ايران براي کاهش تعهداتش در برجام، طرفهاي اروپايي تلاش کردند ايران را متقاعد کنند مسير خود را تغيير دهد. همچنين در اين بيانيه ادعا شده که پس از اعلام ايران براي کاهش تعهداتش در برجام، طرفهاي اروپايي تلاش کردند ايران را متقاعد کنند مسير خود را تغيير دهد و به اجراي کامل تعهداتش بازگردد. اين بيانيه ميافزايد: ما از تلاشهاي ديپلماتيک از جمله ابتکار فرانسه حمايت کرديم تا تنشها را کاهش داده و ايران و آمريكا را براي گفتوگوهاي جامع پاي ميز مذاکره بکشانيم. «سه کشور اروپايي به طور کامل به تلاشهاي
ديپلماتيک پايبند و مايل هستند به محض اينکه شرايط فراهم شود، هرچه سريعتر ادامه اين مسير را از سر بگيرند». در اين بيانيه با ادعاي نقض محدوديتهاي کليدي برجام از سوي ايران، تصريح شده که اين اقدامات با مفاد توافق هستهاي ناسازگار است و به طور فزاينده و غيرقابل بازگشتي پيامدهاي اشاعه تسليحات هستهاي را تشديد کرده است. وزيران سه کشور اروپايي برجام عنوان کردند که با اين گفتمان که ايران از حق کاهش تعهداتش برخوردار است موافق نيستند. مقامهاي اين سه کشور اروپايي در اين بيانيه مدعي شدهاند که برخلاف اظهارات مطرحشده، ايران هرگز مکانيسم حل اختلاف را فعال نکرد و به لحاظ حقوقي، حق توقف اجراي مفاد اين توافق را ندارد.
وزراي امور خارجه انگليس، فرانسه و آلمان با اشاره به نشست کميسيون مشترک برجام در ۱۱ نوامبر سال گذشته عنوان کردند که نگراني خود را درباره گامهاي ايران براي کاهش تعهداتش در اين توافق اعلام کردهاند. «در نشست کميسيون مشترک برجام در ششم دسامبر براي ايران روشن کرديم که در صورتي که مسير خود را تغيير ندهد، چارهاي نخواهيم داشت که در چارچوب برجام وارد عمل شويم». اين بيانيه با اشاره به گام پنجم ايران براي کاهش تعهداتش ميافزايد: بنابراين با توجه به اقدامات ايران براي ما چارهاي نماند جز اينکه امروز اعلام کنيم ايران به تعهداتش در برجام پايبند نيست و اين موضوع را به کميسيون مشترک بر اساس مکانيسم حل اختلاف که در بند ۳۶ برجام آمده ارجاع ميدهيم. وزراي سه کشور اروپايي مدعي شدهاند که اين اقدام را با حسن نيت انجام دادهاند و هدف آنها حفظ برجام و اميد به پيداکردن راهحلي رو به جلو براي خروج از بنبست بهوجودآمده از طريق گفتوگوهاي ديپلماتيک است. در اين بيانيه تأكيد شده است که انگليس، فرانسه و آلمان به سياست فشار حداکثري آمريكا عليه ايران ملحق نشده و اميدوارند که ايران به اجراي کامل تعهداتش در برجام بازگردد.
سناريوهاي پيشرو
اگرچه بيانيه اروپاييها در قالب همان فرايند حلوفصل اختلافات است که از همان ابتداي خروج آمريكا از برجام، ازسوی ايران فعال شد، اما ميتوان سناريوهاي متفاوتي براي آن درنظر گرفت؛ بهترين سناريو شروع جلسات حلوفصل اختلاف و بازگشت طرفين به تعهداتشان است. مثلا اجرائيشدن اينستکس در مقابل بازگشت تعهدات هستهاي ايران. يا ايجاد کانال ويژه مالي و بازگشت ايران به تعهداتش که البته همه اينها بسيار دور از دسترس به نظر ميرسد. اما سناريويهاي بدبينانه اين است که بحث و جدلها در جلسات کميسيون مشترک به نتيجهاي نرسد و نهايتا موضوع به شوراي امنيت برود که در ادامه اين مسير ممکن است بازگشت تحريمها در دستور کار قرار گيرد.
يک عضو تيم مذاکرهکننده هستهاي به «شرق» ميگويد هر کدام از اين مراحل ممکن است در ادامه روند برجام خلل ايجاد کند و ايران را وادار کند در مقابل هر گام اروپاييها، يک گام ديگر اتخاذ کند.
برجام در حالي وارد اين مرحله شده که ايران بهدنبال ترور سردار سليماني در شرايط متفاوتي نسبت به قبل بهسر ميبرد. اين مرحله تقريبا شرکاي اروپايي، هيچکدام نقش حامي ايران را برعهده نگرفتند و در موضع آمريكا عمل کردند. دستگيري يک ربعه سفير انگليس در ايران در حاشيه سوگنشيني تهرانيها در مقابل دانشگاه اميرکبير نيز به وخامت رابطه ايران و اروپا بهويژه انگليس افزود. اين مراسم براي يادبود کشتهشدگان شليک موشک به هواپيماي اوکرايني برگزار شده بود. عدهاي در داخل ايران بهدنبال کاهش سطح رابطه تهران- بريتانيا هستند.
واکنش ايران
سخنگوي وزارت امور خارجه ايران در واکنش به بيانيه سه کشور اروپايي مبنيبر آغاز فرايند حلوفصل اختلافات در برجام گفت: فرايند حلوفصل اختلافات در برجام را جمهوري اسلامي ايران از يکسالواندي پيش و با ارسال نامههاي رسمي از سوي وزير امور خارجه کشورمان به هماهنگکننده کميسيون مشترک برجام آغاز کرده، بنابراین نه بهلحاظ فرايندي و نه بهلحاظ عملي اتفاق جديدي نيفتاده است.
موسوي در پاسخ به اروپاييها، به فرايندي که در دو سال گذشته ايران طي کرده اشاره کرده و گفته است: «واقعيت آن است که بهدنبال اعلام خروج غيرقانوني آمريكا از برجام و بازگشت تحريمهاي اين کشور که بايد طبق برجام لغو ميشدند، برجام در وضعيت عدم توازن و ناپايدار قرار گرفت. در نتيجه جمهوري اسلامي ايران وفق بند 36 برجام با آغاز فرايند حلوفصل اختلافات، مسئله را به کميسيون مشترک برجام ارجاع داد و اين کميسيون در جلساتي که براي رسيدگي به درخواست ايران برگزار شد، چه در سطح مديران سياسي و چه در سطح وزرا، با اجماع و تأكيد همه طرفهاي برجام مبنيبر اينکه سبب اصلي وضعيت بغرنج کنوني، خروج غيرقانوني آمريكا از برجام است، راهحلهايي را براي جبران اين وضعيت تصويب کرد. اما متأسفانه در مدت يکسال طرفهاي اروپايي برجام باوجود تعهداتي که هم در برجام داشتند و هم صراحتا و بهطور رسمي پس از خروج آمريكا از برجام در جلسات کميسيون مشترک برعهده گرفتند، نتوانستند اقدامي ملموس و جدي براي ايفاي تعهدات خود صورت دهند و به همين سبب نيز کشورمان از مقررات پيشبينيشده در بندهاي 26 و 36 برجام استفاده کرده و اجراي بخشي از تعهدات هستهاي خود را طي
پنج گام با فواصل زماني قابل ملاحظه متوقف کرد». سخنگوي وزارت امور خارجه در اين واکنش البته هشدار هم داده است؛ چنانچه اروپاييها -که در بيانيه خود مدعي هستند اين اقدام را با حسن نيت و با هدف حفظ برجام صورت دادهاند- بهجاي تلاش براي ايفاي تعهدات خود و بهرهمندکردن ايران از آثار لغو تحريمها وفق پيوست دو برجام، به تداوم مسير وادادگي در برابر آمريكا ادامه دهند يا بخواهند از فرايند حلوفصل اختلافات در کميسيون مشترک برجام سوءاستفاده کنند، بايد خود را براي پذيرش تبعات آن نيز آماده کنند که اين تبعات قبلا به آنان از طرق مقتضي گوشزد شده است.
بند پاياني واکنش ايران نيز چنين جملهاي است: «جمهوري اسلامي ايران مانند گذشته آمادگي کامل دارد با هرگونه حسن نيت و تلاش سازنده براي حفظ اين توافق مهم بينالمللي با نهايت حسن نيت روبهرو شود و در اين مسير از هر ابتکار عمل سازندهاي حمايت کند. در مقابل، بار ديگر براي همگان، بهویژه براي سه کشور اروپايي طرف برجام، روشن ميکند که به هرگونه بدعهدي، سوءنيت و اقدامات غيرسازنده با جديت و قاطعيت بهطور مناسب پاسخ خواهد داد».
فرايندي شايد کوتاه شايد زمانبر
کوروش احمدي، کارشناس روابط بينالملل، درباره فرايند پيشِرو توضيح داده است: «با توجه به اين تصميم، اروپاييها بايد شکايت خود مبنيبر تخلف ايران از مفاد برجام را به کميسيون مشترک ارائه کرده و خواستار رسيدگي به شکايت خود در اين کميسيون شوند که در گام اول در سطح مديران ارشد سياسي به اين شکايت رسيدگي خواهد شد. در صورتي که از اين طريق در جلسات مربوطه ظرف 15 روز به نتيجهاي نرسند، اين مدت ميتواند با اجماع اعضا ظاهرا به طور نامحدود تمديد شود. در مرحله بعد موضوع ميتواند به جلسه کميسيون مشترک برجام در سطح وزيران ارجاع داده شود. کميسيون در سطح وزرا نيز ميتواند با اجماع تمديد شود و براي اين منظور نيز محدوديت زماني در نظر گرفته نشده است. به موازات اين روند يک «هيئت مشورتي» سهنفره نيز ميتواند به درخواست طرفين دعوا (هر طرف يک نماينده و نماينده سوم بيطرف خواهد بود) براي رسيدگي به شکايت تشکيل شود و نظر اين هيئت مشورتي در پايان 30 روز و به مدت پنج روز بررسي خواهد شد. اگر در همين چارچوب باز هم نتيجهاي حاصل نشود، ممکن است اروپاييها به سراغ بند 37 برجام و ارجاع اين موضوع به شوراي امنيت سازمان ملل بروند که در آنجا ممکن
است شاهد بازگشت تحريمهاي سازمان ملل عليه ايران طبق بندهاي 11 و 12 قطعنامه 2231 شوراي امنيت باشيم که در آن صورت تحريمهاي شوراي امنيت بار ديگر عليه ايران اعمال خواهند شد.
اروپاييها به دنبال مذاکره سياسي
او که با ايسنا گفتوگو کرده است، اضافه ميکند: با توجه به قابل تمديدبودن فرصت کميسيون براي رسيدگي به شکايت مطرحشده، به نظر ميرسد سه کشور اروپايي همانطور که قبلا هم يک بار گفته بودند، در پي اين هستند که از اين روند به عنوان اهرم فشاري بر ايران استفاده کنند. به اين معني که در جريان بررسي موضوع در کميسيون مشترک اميدوار باشند همزمان وارد مذاکرات سياسي با ايران شوند، بلکه بتوانند از اين طريق ايران را ترغيب به بازگشت به تعهدات خود ذيل برجام کنند. اروپاييها ميتوانند بر اساس انگيزههاي سياسي به نحوي عمل کنند که اجراي اين مکانيسم مثلا يک سال طول بکشد يا به نتيجهاي نرسد. از ديگر سو، در صورتي که توافقي بين آنها و ايران صورت نگيرد، ميتوانند به نحوي برنامهريزي کنند که در کوتاهترين زمان ممکن اين موضوع به شوراي امنيت برود و اطلاع داريم در شوراي امنيت پروسه بازگشت تحريمها به صورت اتوماتيک خواهد بود و وتوي روسيه يا چين کارساز نخواهد بود.
اروپاييها چه ميگويند
«هايکو ماس»، وزير خارجه آلمان، در صفحه توييتر خود نوشته بود در اين روند همه طرفهاي برجام مشارکت ميکنند و از ايران نيز خواسته ميشود فعالانه در روند مذاکرات مربوطه شرکت کند.
جوزف بورل، جانشين فدريکا موگريني، نيز با صدور بيانيهاي تأكيد کرد مکانيسم حل اختلاف نيازمند تلاشهاي فشرده و با حسن نيت از سوي همه طرفهاست. وي به عنوان مسئول هماهنگکننده بیان کرد از همه اعضاي برجام انتظار دارد با اين رويکرد موضوع را دنبال کنند.
دومينيک راب، وزير امور خارجه انگليس، نيز در پي فعالشدن مکانيسم ماشه از سوي تروئيکاي اروپايي در پيامي توييتري نوشت: بسيار مهم است که ايران هيچگاه به سلاح هستهاي دست نيابد. امروز، انگليس، فرانسه و آلمان مکانيسم حل اختلاف [مکانيسم ماشه] را در پاسخ به تخطي ايران از تعهداتش در توافق هستهاي فعال کردند. ما ميخواهيم ايران را به پايبندي کامل آن به توافق هستهاي بازگردانده و توافق را حفظ کنيم.
ميخائيل اوليانوف، نماينده دائم روسيه نزد سازمانهاي بينالمللي در وين نيز در واکنش به بيانيه سه کشور اروپايي در توييتر نوشت: گروه E3 تصميم گرفت مکانيسم حل اختلاف را طبق بند 36 برجام فعال کند. آنها اعلام کردهاند اين کار را با حسن نيت و براي حفظ اين توافق انجام دادند و اقدامشان هيچ ارتباطي با سياست فشار حداکثري آمريكا (عليه ايران) ندارد. بيایيد اميدوار باشيم اين اقدام وضعيت (برای برجام) را پيچيدهتر نکند.