|

فاجعه سقوط را پیچیده‌تر نکنیم

کوروش احمدی- کارشناس روابط بین‌الملل

سازمان هواپیمایی کشوری در اطلاعیه جدید خود کوشیده تا به بعضی از سؤال‌ها در مورد علت سقوط هواپیمای اوکراینی پاسخ دهد. این تلاش شایسته می‌تواند مانع اشاعه بیشتر برخی شایعات، از جمله در مورد مسافر یا بار به‌جامانده از هواپیما شود. اعلام جزئیات فنی در مورد شرایط و موقعیت هواپیما قبل و بعد از برخاستن، تأیید شلیک دو «موشک مجاورتی» به سوی هواپیما، اعلام تابعیت مسافران بر اساس گزارش اداره گذرنامه فرودگاه

(‌146 ایرانی، 10 افغانستانی، 5 کانادایی، 4 سوئدی و 11 اوکراینی) و چند مورد دیگر از اطلاعات جدیدی است که در جهت رفع ابهامات و سؤالات بی‌شمار مفید است. بااین‌حال و با وجود این اطلاعیه هنوز سؤالات بی‌پاسخ زیادی وجود دارد. به‌علاوه، اطلاعیه تأیید نمی‌کند که شلیک دو موشک علت سقوط هواپیما بوده و تنها تصریح می‌کند که «نحوه تأثير اين موشک‌ها بر وقوع سانحه و همچنين تحليل اين اقدام تحت بررسي است».
مطلب مندرج در اطلاعیه راجع به دو جعبه سیاه بیشترین توجه را جلب کرده است. بعد از آنکه آقای رضایی‌فر، رئیس کمیسیون تحقیق، روز شنبه از ارسال جعبه سیاه به اوکراین خبر داده بود و روز یکشنبه از ماندن آن در ایران، اینک اطلاعیه با اشاره به پیشرفته‌بودن دستگاه و نبود امکانات فنی لازم در ایران برای استخراج اطلاعات سخن گفته و اضافه کرده که «بر اين اساس ليست لوازم مورد نياز» از فرانسه و آمریکا درخواست شده، ولی «اين كشورها نسبت به انتقال تجهيزات به كشور تاكنون پاسخ مثبتي نداده‌اند» و لیست به «مقامات جهت تلاش به‌ منظور خريداري ارسال شد». این ظاهرا به این معنی است که ایران به‌طورقطع قصد ارسال دو جعبه سیاه به خارج را ندارد. ضمیمه 13 کنوانسیون هوانوردی بین‌المللی (کنوانسیون شیکاگو) و دستور‌العمل تحقیق در مورد سوانح هوایی، کشور عهده‌دار تحقیق در مورد یک سانحه هوایی را ملزم به ارسال جعبه سیاه و دستگاه ضبط صدای کابین به خارج از کشور نمی‌کند، اما این دو سند تأکید دارند که اولا جعبه سیاه باید در سریع‌ترین زمان ممکن خوانده شود و اگر دولت عهده‌دار تحقیق، دانش و امکانات فنی برای این منظور را ندارد، باید آن‌ را از دولت‌ها یا شرکت‌های مهندسی مربوطه درخواست کند. بااین‌حال کارشناسان صنعت هوانوردی در یکی، دو روز گذشته تأکید کرده‌اند که در این قبیل موارد رویه رایج این است که جعبه سیاه به کشوری که تخصص لازم را دارد ‌ارسال شود. پنج کشور که اتباعی در بین مسافران هواپیمای ساقط‌شده دارند، طی نشستی در لندن در هفته گذشته از جمله از ایران خواسته بودند که «جعبه‌های سیاه را سریعا به تأسیساتی که فناوری و دانش کافی و ... دارند، ارسال کند». بدیهی است که کم‌وکیف روابط سیاسی با فرانسه و آمریکا و مسئله تحریم می‌تواند موجب پیچیده‌ترشدن این مسئله شود. یکی از راه‌های جلوگیری از ایجاد بن‌بستی در این مورد و ایجاد یک پرونده سیاسی - حقوقی جدید علیه ایران، شاید دعوت از کارشناسانی از فرانسه و شرکت بویینگ برای آمدن به ایران به همراه تجهیزات لازم برای خواندن جعبه سیاه باشد. امید است سفر سه‌شنبه وزیر راه به اوکراین و عدم واکنش فوری از سوی مقامات کشورهای ذی‌ربط کمکی به حل این مسئله کرده باشد.‌حقوق بین‌الملل راه‌حل‌های جبرانی چندانی در ارتباط با «خطای انسانی» در هوانوردی غیرنظامی پیش‌بینی نکرده و موضوع بیشتر بستگی به وضعیت خاص هر سانحه دارد. در مورد بخصوص هواپیمای اوکراینی با توجه به آنچه که گذشته و موقعیت کنونی ایران در جامعه بین‌المللی به مصلحت کشور است که مسئله هرچه سریع‌تر و از طریق تفاهم حل‌وفصل و از پیچیده‌کردن آن اجتناب شود. کانادا قبلا به اقدامات قضائی در دادگاه‌های اروپایی یا اقدام در شورای امنیت سازمان ملل تهدید کرده است. در شرایطی که آمریکا با «فشار حداکثری» مترصد فرصت‌های تازه است و سه کشور اروپایی نیز مسیر جدیدی در مورد برجام را با عواقب نامشخص در پیش گرفته‌اند، ارجح است که ایران در ارتباط با مسائل نه‌چندان عمده مانند محل یا نحوه خواندن جعبه سیاه تن به مخاطرات جدید ندهد؛ خاصه آنکه پیش از این اتهاماتی نیز علیه ایران مانند عدم اطلاع‌رسانی به شرکت‌های هواپیمایی در مورد وضعیت منازعه بالقوه مطابق کنوانسیون شیکاگو، اعلام صریح و رسمی نقص فنی به‌عنوان علت سانحه در سه روز اول و تلاش برای به‌هم‌زدن محل سانحه قبل از انجام تحقیقات مطرح است. اگر مسئله به طریق دوستانه و با تفاهم حل نشود، این موارد و نیز مواضع ایران در قضیه سقوط هواپیمای ایرانی توسط آمریکا در 1367 می‌تواند موضع ایران در مورد خطای انسانی در یک دعوای حقوقی احتمالی را تضعیف کند. همچنین باید در نظر داشت که این فاجعه یک بُعد انسانی و روابط عمومی قوی و شاکیان خصوصی پیگیر دارد که می‌تواند زمینه‌ساز شاخ‌وبرگ پیداکردن فراوان باشد. مسئله مهم دیگر در این مورد مسئله معذرت‌خواهی است که موضوع مهمی است و در فرصتی دیگر باید به آن پرداخت.

سازمان هواپیمایی کشوری در اطلاعیه جدید خود کوشیده تا به بعضی از سؤال‌ها در مورد علت سقوط هواپیمای اوکراینی پاسخ دهد. این تلاش شایسته می‌تواند مانع اشاعه بیشتر برخی شایعات، از جمله در مورد مسافر یا بار به‌جامانده از هواپیما شود. اعلام جزئیات فنی در مورد شرایط و موقعیت هواپیما قبل و بعد از برخاستن، تأیید شلیک دو «موشک مجاورتی» به سوی هواپیما، اعلام تابعیت مسافران بر اساس گزارش اداره گذرنامه فرودگاه

(‌146 ایرانی، 10 افغانستانی، 5 کانادایی، 4 سوئدی و 11 اوکراینی) و چند مورد دیگر از اطلاعات جدیدی است که در جهت رفع ابهامات و سؤالات بی‌شمار مفید است. بااین‌حال و با وجود این اطلاعیه هنوز سؤالات بی‌پاسخ زیادی وجود دارد. به‌علاوه، اطلاعیه تأیید نمی‌کند که شلیک دو موشک علت سقوط هواپیما بوده و تنها تصریح می‌کند که «نحوه تأثير اين موشک‌ها بر وقوع سانحه و همچنين تحليل اين اقدام تحت بررسي است».
مطلب مندرج در اطلاعیه راجع به دو جعبه سیاه بیشترین توجه را جلب کرده است. بعد از آنکه آقای رضایی‌فر، رئیس کمیسیون تحقیق، روز شنبه از ارسال جعبه سیاه به اوکراین خبر داده بود و روز یکشنبه از ماندن آن در ایران، اینک اطلاعیه با اشاره به پیشرفته‌بودن دستگاه و نبود امکانات فنی لازم در ایران برای استخراج اطلاعات سخن گفته و اضافه کرده که «بر اين اساس ليست لوازم مورد نياز» از فرانسه و آمریکا درخواست شده، ولی «اين كشورها نسبت به انتقال تجهيزات به كشور تاكنون پاسخ مثبتي نداده‌اند» و لیست به «مقامات جهت تلاش به‌ منظور خريداري ارسال شد». این ظاهرا به این معنی است که ایران به‌طورقطع قصد ارسال دو جعبه سیاه به خارج را ندارد. ضمیمه 13 کنوانسیون هوانوردی بین‌المللی (کنوانسیون شیکاگو) و دستور‌العمل تحقیق در مورد سوانح هوایی، کشور عهده‌دار تحقیق در مورد یک سانحه هوایی را ملزم به ارسال جعبه سیاه و دستگاه ضبط صدای کابین به خارج از کشور نمی‌کند، اما این دو سند تأکید دارند که اولا جعبه سیاه باید در سریع‌ترین زمان ممکن خوانده شود و اگر دولت عهده‌دار تحقیق، دانش و امکانات فنی برای این منظور را ندارد، باید آن‌ را از دولت‌ها یا شرکت‌های مهندسی مربوطه درخواست کند. بااین‌حال کارشناسان صنعت هوانوردی در یکی، دو روز گذشته تأکید کرده‌اند که در این قبیل موارد رویه رایج این است که جعبه سیاه به کشوری که تخصص لازم را دارد ‌ارسال شود. پنج کشور که اتباعی در بین مسافران هواپیمای ساقط‌شده دارند، طی نشستی در لندن در هفته گذشته از جمله از ایران خواسته بودند که «جعبه‌های سیاه را سریعا به تأسیساتی که فناوری و دانش کافی و ... دارند، ارسال کند». بدیهی است که کم‌وکیف روابط سیاسی با فرانسه و آمریکا و مسئله تحریم می‌تواند موجب پیچیده‌ترشدن این مسئله شود. یکی از راه‌های جلوگیری از ایجاد بن‌بستی در این مورد و ایجاد یک پرونده سیاسی - حقوقی جدید علیه ایران، شاید دعوت از کارشناسانی از فرانسه و شرکت بویینگ برای آمدن به ایران به همراه تجهیزات لازم برای خواندن جعبه سیاه باشد. امید است سفر سه‌شنبه وزیر راه به اوکراین و عدم واکنش فوری از سوی مقامات کشورهای ذی‌ربط کمکی به حل این مسئله کرده باشد.‌حقوق بین‌الملل راه‌حل‌های جبرانی چندانی در ارتباط با «خطای انسانی» در هوانوردی غیرنظامی پیش‌بینی نکرده و موضوع بیشتر بستگی به وضعیت خاص هر سانحه دارد. در مورد بخصوص هواپیمای اوکراینی با توجه به آنچه که گذشته و موقعیت کنونی ایران در جامعه بین‌المللی به مصلحت کشور است که مسئله هرچه سریع‌تر و از طریق تفاهم حل‌وفصل و از پیچیده‌کردن آن اجتناب شود. کانادا قبلا به اقدامات قضائی در دادگاه‌های اروپایی یا اقدام در شورای امنیت سازمان ملل تهدید کرده است. در شرایطی که آمریکا با «فشار حداکثری» مترصد فرصت‌های تازه است و سه کشور اروپایی نیز مسیر جدیدی در مورد برجام را با عواقب نامشخص در پیش گرفته‌اند، ارجح است که ایران در ارتباط با مسائل نه‌چندان عمده مانند محل یا نحوه خواندن جعبه سیاه تن به مخاطرات جدید ندهد؛ خاصه آنکه پیش از این اتهاماتی نیز علیه ایران مانند عدم اطلاع‌رسانی به شرکت‌های هواپیمایی در مورد وضعیت منازعه بالقوه مطابق کنوانسیون شیکاگو، اعلام صریح و رسمی نقص فنی به‌عنوان علت سانحه در سه روز اول و تلاش برای به‌هم‌زدن محل سانحه قبل از انجام تحقیقات مطرح است. اگر مسئله به طریق دوستانه و با تفاهم حل نشود، این موارد و نیز مواضع ایران در قضیه سقوط هواپیمای ایرانی توسط آمریکا در 1367 می‌تواند موضع ایران در مورد خطای انسانی در یک دعوای حقوقی احتمالی را تضعیف کند. همچنین باید در نظر داشت که این فاجعه یک بُعد انسانی و روابط عمومی قوی و شاکیان خصوصی پیگیر دارد که می‌تواند زمینه‌ساز شاخ‌وبرگ پیداکردن فراوان باشد. مسئله مهم دیگر در این مورد مسئله معذرت‌خواهی است که موضوع مهمی است و در فرصتی دیگر باید به آن پرداخت.

 

اخبار مرتبط سایر رسانه ها