كرونا، نفت، خاورميانه
قاسم محبعلی.مديركل پيشين خاورميانه وزارت خارجه
خاورميانه با بحران‌های زيادی روبه‌رو است؛ بحران‌هايی مزمون و حاد كه بايد گفت شيوع ويروس كرونا هم موجب شد، اين منطقه پررمز و راز وضعيتی خاص را تجربه كند. درواقع كرونا ساکنان خاورميانه را به‌طور جدی تحت تأثير خودش قرار داده است، چنانكه می‌توان به تأثير اين ويروس روی جريان‌های تندرو و افراطی منطقه اشاره کرد. آنها به اين ذهنيت رسيدند كه نمی‌توان منطقه را از باقی جهان جدا دانست و برای حرکت در مسير توسعه، نبايد راهی جز طی‌كردن مسير كشورهای خارج از خاورميانه متصور شد. درحقیقت ویروس كرونا به افراطيون منطقه ثابت كرد که فرقی ندارد انسان‌ها به كدام جغرافيا تعلق دارند و از چه قومی هستند و به كدام دين و مذهب گرایش دارند. همچنين بايد تأكيد كرد که اساسا اين ويروسِ هزينه‌ساز، تقسيم‌بندی‌های مرسوم سياسيون را به‌طور پررنگی تحت تأثير قرار داد. در برخی از كشورهای عربی و سرزمین‌های اشغالی، عده‌ای قبل از مبتلاشدن به این ویروس بر این باور بودند، اين بلايی است كه به سراغ دشمنان آنان آمده است؛ اما بعدها حتی مذهبی‌های فلسطينی هم با چالش جدیدی روبه‌رو شدند. چنين حالتی به‌طور طبيعی آثار سويی خواهد داشت كه مشخصا می‌توان گفت ذهنيت
«جدايی» و «دشمنی» بين تفكرات و نژادهای گوناگون را تحت تأثير قرار می‌دهد. نكته ديگر اما به دولت‌ها برمی‌‌گردد. به‌هرحال بسياری از دول خاورميانه، دولت‌هايی ناكارآمد هستند و اصولا توانايی مديريت بحران را ندارند.
البته كشورهايی مثل تونس، اردن و تا حدودی عربستان سعودی توانسته‌اند، تا حد قابل قبولی با گسترش كرونا مقابله كنند تا ثابت شود، توانايی بيشتری برای اداره كشورشان داشته‌اند. همچنين بايد اشاره کرد که يكی از اصلی‌ترين منابع خاورميانه، نفت و گاز است كه اين بحران باعث تشديد ركود اقتصادی خواهد شد. وقتی قيمت نفت به كانال 20 دلار می‌رسد، ضربه سهمگينی به كشورهايی وارد می‌كند كه نگاهشان به دلارهای نفتی است. آنها در دوران پساكرونا با ركود و كاهش رشد اقتصادی مواجه می‌شوند و رفاه اجتماعی در این کشورها به‌طور كاملا ملموس و غيرقابل‌انكاری از بین خواهد رفت. در نتيجه، به‌دنبال گسترش فقر، بی‌ثباتي، بي‌كاری و تورم، كشورها دوباره شاهد اعتراض‌های عمومی خواهند بود. البته نمی‌توان به آثار مثبت كرونا بی‌تفاوت بود كه می‌توان به «كاهش نگاه بدبينانه» به همديگر و «تعامل بين تفكر و اديان و مذاهب» و همچنين كم‌رنگ‌شدن «رويكرد انشعاب‌گرايانه» در منطقه اشاره كرد. این در حالی است که تأثيرات بين‌المللی كرونا هم می‌تواند در مناسبات و تحولات خاورميانه اثر بگذارد. به‌هرحال مناسبات شرق و غرب با آمريكا و تحركات قدرت‌های اقتصادی مهمی مانند چين و
روسيه در هر شرايطی برای منطقه اهمیت دارد. بايد منتظر ماند و ديد، جهان در دوران پساكرونا به سمت تشنج و تجادل خواهد رفت يا اينكه بنا را بر تعامل و كاهش تنازع خواهند گذاشت؛ اينكه قدرت‌های جهانی چقدر و تا كجا به حضور در منطقه استراتژيك خاورميانه فكر می‌كنند و به فكر انجام چه نوع تحركاتی هستند.
خاورميانه با بحران‌های زيادی روبه‌رو است؛ بحران‌هايی مزمون و حاد كه بايد گفت شيوع ويروس كرونا هم موجب شد، اين منطقه پررمز و راز وضعيتی خاص را تجربه كند. درواقع كرونا ساکنان خاورميانه را به‌طور جدی تحت تأثير خودش قرار داده است، چنانكه می‌توان به تأثير اين ويروس روی جريان‌های تندرو و افراطی منطقه اشاره کرد. آنها به اين ذهنيت رسيدند كه نمی‌توان منطقه را از باقی جهان جدا دانست و برای حرکت در مسير توسعه، نبايد راهی جز طی‌كردن مسير كشورهای خارج از خاورميانه متصور شد. درحقیقت ویروس كرونا به افراطيون منطقه ثابت كرد که فرقی ندارد انسان‌ها به كدام جغرافيا تعلق دارند و از چه قومی هستند و به كدام دين و مذهب گرایش دارند. همچنين بايد تأكيد كرد که اساسا اين ويروسِ هزينه‌ساز، تقسيم‌بندی‌های مرسوم سياسيون را به‌طور پررنگی تحت تأثير قرار داد. در برخی از كشورهای عربی و سرزمین‌های اشغالی، عده‌ای قبل از مبتلاشدن به این ویروس بر این باور بودند، اين بلايی است كه به سراغ دشمنان آنان آمده است؛ اما بعدها حتی مذهبی‌های فلسطينی هم با چالش جدیدی روبه‌رو شدند. چنين حالتی به‌طور طبيعی آثار سويی خواهد داشت كه مشخصا می‌توان گفت ذهنيت
«جدايی» و «دشمنی» بين تفكرات و نژادهای گوناگون را تحت تأثير قرار می‌دهد. نكته ديگر اما به دولت‌ها برمی‌‌گردد. به‌هرحال بسياری از دول خاورميانه، دولت‌هايی ناكارآمد هستند و اصولا توانايی مديريت بحران را ندارند.
البته كشورهايی مثل تونس، اردن و تا حدودی عربستان سعودی توانسته‌اند، تا حد قابل قبولی با گسترش كرونا مقابله كنند تا ثابت شود، توانايی بيشتری برای اداره كشورشان داشته‌اند. همچنين بايد اشاره کرد که يكی از اصلی‌ترين منابع خاورميانه، نفت و گاز است كه اين بحران باعث تشديد ركود اقتصادی خواهد شد. وقتی قيمت نفت به كانال 20 دلار می‌رسد، ضربه سهمگينی به كشورهايی وارد می‌كند كه نگاهشان به دلارهای نفتی است. آنها در دوران پساكرونا با ركود و كاهش رشد اقتصادی مواجه می‌شوند و رفاه اجتماعی در این کشورها به‌طور كاملا ملموس و غيرقابل‌انكاری از بین خواهد رفت. در نتيجه، به‌دنبال گسترش فقر، بی‌ثباتي، بي‌كاری و تورم، كشورها دوباره شاهد اعتراض‌های عمومی خواهند بود. البته نمی‌توان به آثار مثبت كرونا بی‌تفاوت بود كه می‌توان به «كاهش نگاه بدبينانه» به همديگر و «تعامل بين تفكر و اديان و مذاهب» و همچنين كم‌رنگ‌شدن «رويكرد انشعاب‌گرايانه» در منطقه اشاره كرد. این در حالی است که تأثيرات بين‌المللی كرونا هم می‌تواند در مناسبات و تحولات خاورميانه اثر بگذارد. به‌هرحال مناسبات شرق و غرب با آمريكا و تحركات قدرت‌های اقتصادی مهمی مانند چين و
روسيه در هر شرايطی برای منطقه اهمیت دارد. بايد منتظر ماند و ديد، جهان در دوران پساكرونا به سمت تشنج و تجادل خواهد رفت يا اينكه بنا را بر تعامل و كاهش تنازع خواهند گذاشت؛ اينكه قدرت‌های جهانی چقدر و تا كجا به حضور در منطقه استراتژيك خاورميانه فكر می‌كنند و به فكر انجام چه نوع تحركاتی هستند.