مرکز پژوهش‌های مجلس عملکرد دستگاههای حمایتی را بررسی کرد
حمایت‌های منفعلانه دستگاه‌ها
مرکز پژوهش‌های مجلس با مرور اهم فعالیت‌های دستگاههای حمایتی و چگونگی حمایت اجتماعی آنها از اقشار تهیدست و آسیب‌پذیر در شرایط کنونی تأکید کرد که اگرچه همه دستگاه‌ها و نهادها سعی کرده‌اند از اقشار نیازمند حمایت کنند؛ اما درعین‌حال اقدامات انجام‌شده از یک سو تابع سیاست اجتماعی مشخص و روشنی نبوده است و از سوی دیگر اقدامات ماهیتی تأخیری، پسینی و منفعلانه داشته‌اند. مضاف بر این، ضعف نهادهای هماهنگ‌کننده و نظارتی، منجر به موازی‌کاری، هدفمندنبودن و ناپایداری حمایت‌های اجتماعی شده است. آن‌چنان که شواهد و داده‌های تجربی نشان می‌دهند، ویروس کرونا در بستر زندگی روزمره تا مدت‌ها ماندگار خواهد شد. تداوم این وضعیت باعث می‌شود اقشار ضعیف در معرض آسیب، در مواجهه با این ویروس تاب‌آوری کمتری داشته باشد و این وضعیت رخدادهای دردناک دیگری نیز به‌دنبال خواهد داشت.
در وضعیت‌های بحرانی علاوه بر اینکه انواعی از کنش‌های جمعی در بطن جامعه شکل می‌گیرد، دولت‌ها نیز مکلف هستند به‌عنوان اصلی‌ترین نهاد اجتماعی و سیاسی مجموعه‌ای از اقدامات همگانی و گزینشی را برای حمایت از گروه‌های اجتماعی از یک سو و گروه‌هایی که بیشتر در معرض آسیب هستند از سوی دیگر طراحی کنند. با توجه به شیوع ویروس کووید 19 در کشور، شرایط زندگی برای گروه‌های اجتماعی آسیب‌پذیر بیشتر از هر زمانی سخت و دشوار شده و ادامه حیات اجتماعی آنها در گرو حمایت‌های اجتماعی پایدار است.
در وضعیت عادی در کشور دستگاههای مختلفی مسئولیت تأمین رفاه و حمایت اجتماعی از اقشار ضعیف و آسیب‌پذیر را بر عهده دارند که ارزیابی و بررسی عملکرد کلی آنها فرصت خاصی را می‌طلبد؛ اما بررسی مجموعه اقدامات دستگاههای حمایتی درباره حمایت از اقشار ضعیف برای مبارزه با کرونا برای بازاندیشی و ارائه تصویری روشن از وضعیت، ضروری است. در این راستا دستگاههای دولتی و غیردولتی مانند سازمان بهزیستی کشور، کمیته امداد امام خمینی، شهرداری‌ها و بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی از زمان شیوع ویروس کووید 19 در کشور اقدامات حمایتی را انجام داده‌اند.
مهم‌ترین فعالیت‌ها و اقدامات حمایتی از اقشار آسیب‌پذیر
همان‌گونه که گفته شد طی شیوع ویروس کووید 19 دستگاههای حمایتی اقداماتی از قبیل موارد زیر را برای حمایت از اقشار آسیب‌پذیر انجام داده‌اند.
- اختصاص پنج‌میلیاردو 800 میلیون از سوی سازمان بهزیستی کشور به مراکز اقامتی، درمان و بازتوانی معتادان، برای اجرای دستورالعمل‌های پیشگیری و کنترل کووید 19 با سرانه هر مرکز پن میلیون تومان.
-تخصیص 24 میلیارد تومان از سوی سازمان بهزیستی کشور به مراکز شبانه‌روزی نگهداری سالمندان و معلولان با ظرفیت 48 هزار نفر، سرانه 500 هزار تومان برای هر نفر.
- اختصاص بسته حمایتی معیشتی دولت برای سه میلیون نفر از افراد نیازمند (200 تا 600 هزار تومان) از طریق وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی.
-اجرای توافق‌نامه استانداری تهران و سازمان بهزیستی درباره طرح «جمع‌آوری ضربتی کودکان کار و خیابان».
-کمک پنج میلیارد تومانی به سازمان بهزیستی کشور برای حفاظت از سلامت کودکان کار در برابر کرونا از سوی بنیاد مستضعفان.
-اختصاص 40 میلیارد تومان که 30 میلیارد تومان برای مددجویان کمیته امداد و 10 میلیارد تومان برای سازمان بهزیستی است برای تهیه بسته‌های بهداشتی و مراقبتی در برابر کرونا از سوی بنیاد مستضعفان.
- بنیاد مستضعفان یک میلیون تومان را به‌عنوان هدیه به درخواست شهرداری تهران برای چهار هزار نفر پارکبان و کارگر پسماند و بهشت زهرا در مقابله با کرونا پرداخت کرده است.
- حمایت کامل از گروه‌های جهادی برای ضدعفونی‌کردن مناطق پرخطر، غربالگری و آموزش مردم با اولویت 14 منطقه محروم کشور از سوی بنیاد مستضعفان.
- به‌دنبال شیوع ویروس کرونا و قرنطینه آسایشگاه کهریزک که میزبان در حدود دو هزار سالمند، معلول، بیمار ام.اس و معلول نخاعی است؛ بنیاد مستضعفان سه میلیارد تومان را به این آسایشگاه‌ها اهدا کرده است.
- بنیاد مستضعفان 10 میلیارد تومان به 40 هزار معلول ضایعه نخاعی شدید و خیلی شدید مستقر در منزل برای تهیه اقلام بهداشتی و ضدعفونی جهت پیشگیری از کرونا از طریق سازمان بهزیستی کشور تخصیص داده است.
همچنین شهرداری تهران اقداماتی مانند انجام تست غربالگری کرونا در گرمخانه‌ها، آموزش تمامی نیروهای ستادی و ضدعفونی‌کردن مستمر تمام سطوح در تمام گرمخانه‌ها و سامان‌سراها، تجهیز تمام مراکز به تب‌سنج لیزری و ارائه خدمات درمانی و آموزشی و توزیع بسته‌های بهداشتی به کودکان کار و خیابان و زباله‌گرد و حضور تیم پزشکی در گودها و گاراژهای تفکیک زباله را در جهت حمایت از اقشار آسیب‌پذیر انجام داده است.
- ارائه توصیه‌ها و خدمات بهداشتی و دعوت شهروندان به خودمراقبتی و حفظ قاعده فاصله‌گذاری اجتماعی از سوی سازمان‌های مردم‌نهاد و رسانه‌های اجتماعی.
نکات تأمل‌برانگیز درباره سازوکارهای حمایتی انجام‌شده
- ازآنجایی‌که شدت اثر ماندگاری تبعات مختلف بحران ویروس کرونا به ماهیت و نوع سیاست‌ها و سرعت واکنش دولت‌ها مرتبط است، یافته‌ها نشان می‌‌دهد اقدامات انجام‌شده تابع سیاست اجتماعی مشخص و روشنی نبوده است و ضعف و تأخیر دولت در تصمیم‌گیری‌های ضروری و انجام اقدامات لازم و به‌موقع از قبیل منع تردد غیرضرور درون‌شهری و برون‌شهری، ارائه آموزش‌های پیشگیرانه لازم به اقشار در معرض آسیب، فراهم‌کردن اسکان موقت برای بی‌خانمان‌ها و...، باعث افزایش شدت اثر و ماندگاری این ویروس در لایه‌های پایین و اقشار ضعیف جامعه شده است و در صورت ادامه این روند تبعات و فاجعه بزرگ‌تری رخ خواهد داد.
- همان‌گونه که ملاحظه می‌شود از میان دستگاههای حمایتی حوزه آسیب‌های اجتماعی و اقشار محروم و آسیب‌پذیر در کشور صرفا سازمان بهزیستی کشور، کمیته امداد امام خمینی، شهرداری و بنیاد مستضعفان و سازمان‌های مردم‌نهاد در این روزها اقداماتی انجام داده‌اند، درحالی‌که جای خالی نهادهای مسئول هماهنگ‌کننده و نظارتی از قبیل سازمان امور اجتماعی محسوس است که بنا بر مصوبه شورای اجتماعی کشور (1359) وظیفه مدیریت، هماهنگی و نظارت بر دستگاههای حوزه آسیب‌ها و حمایت‌های اجتماعی را بر عهده دارد.
- نبود نهاد هماهنگ‌کننده و نظارتی در انجام امور مربوط به حمایت از اقشار ضعیف و آسیب‌پذیر، باعث پراکندگی، موازی‌کاری و عدم هدفمندی حمایت‌های اجتماعی شده است. رفع این نقیصه در گرو برنامه‌محوری دستگاههای اجرائی و فعال‌شدن نهادهای مدیریتی و نظارتی است.
- گزارش‌ها حاکی از آن است با وجود اختصاص پنج‌هزارو 800 میلیارد تومان به سازمان بهزیستی برای اجرای دستورالعمل‌های پیشگیری و کنترل کووید 19، شاهد توقف پذیرش جدید معتادان خودمعرف در مراکز ماده «15» هستیم؛ مددجویانی نیز که در این مراکز حضور داشتند هم به شکل بسیار چشمگیری تعدیل شده‌اند.
- مطابق با دستورالعمل کمیته درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر، فرایند پذیرش معتادان متجاهر در مراکز ماده «16» نه‌تنها متوقف شده، بلکه تعطیلی این مراکز را در پی داشته است و این امر باعث رهایی تعداد بسیار زیادی از معتادان متجاهر (در حدود 11 هزار نفر) در سطح خیابان‌ها و معابر شهری شده است که به‌نوعی می‌توان آنها را منابع سیار انتقال ویروس کرونا تلقی کرد. این اقدام در تعارض با اقدامات مجدانه ستاد ملی مبارزه با کروناست و به‌لحاظ اجتماعی نیز به‌شدت موجب بدبینی و سلب اعتماد مردم می‌شود.
-درحال‌حاضر بیش از دوهزارو 500 نفر از افراد بی‌خانمان و آسیب‌دیده در 21 گرمخانه و دو سامان‌سرا در تهران نگهداری می‌شوند و ظرفیت این مکان‌ها نیز محدود است. به نظر می‌رسد در شرایط کنونی و شدت شیوع ویروس و همچنین تعطیلی مراکز ماده «16» (معتادان متجاهر)، ظرفیت‌های مکانی موجود، امکان مدیریت و کنترل شیوع ویروس را فراهم نمی‌کنند و انتظار می‌رفت ستاد مبارزه با مواد مخدر ضمن مراقبت و ارائه خدمات آموزشی و بهداشتی به افراد مشمول مراکز ماده «16»، نه‌تنها اقدام به آزادکردن آنها نمی‌کرد، بلکه با فراهم‌کردن شرایط مناسب از طریق هماهنگی بین دستگاهی (دراختیارگرفتن سالن‌های ورزشی و سوله‌هایی برای اسکان موقت بی‌خانمان‌ها به تفکیک افراد سالم و ناسالم و مشکوک) فرایند پذیرش افراد جدید را تسهیل می‌کرد.
ازاین‌رو لازم است مجموعه تصمیم‌گیران، ضمن بازاندیشی در رویه‌ها و اقدامات انجام‌شده، سیاست جدیدی متناسب با شرایط کنونی ابداع کنند و از اقدامات تأخیری- تعجیلی غیرکارشناسی بپرهیزند؛ چراکه رفع این نقیصه در گرو برنامه‌محوری دستگاههای اجرائی و فعال‌شدن نهادهای مدیریتی- نظارتی در راستای هدفمندسازی حمایت‌های اجتماعی است.
مرکز پژوهش‌های مجلس با مرور اهم فعالیت‌های دستگاههای حمایتی و چگونگی حمایت اجتماعی آنها از اقشار تهیدست و آسیب‌پذیر در شرایط کنونی تأکید کرد که اگرچه همه دستگاه‌ها و نهادها سعی کرده‌اند از اقشار نیازمند حمایت کنند؛ اما درعین‌حال اقدامات انجام‌شده از یک سو تابع سیاست اجتماعی مشخص و روشنی نبوده است و از سوی دیگر اقدامات ماهیتی تأخیری، پسینی و منفعلانه داشته‌اند. مضاف بر این، ضعف نهادهای هماهنگ‌کننده و نظارتی، منجر به موازی‌کاری، هدفمندنبودن و ناپایداری حمایت‌های اجتماعی شده است. آن‌چنان که شواهد و داده‌های تجربی نشان می‌دهند، ویروس کرونا در بستر زندگی روزمره تا مدت‌ها ماندگار خواهد شد. تداوم این وضعیت باعث می‌شود اقشار ضعیف در معرض آسیب، در مواجهه با این ویروس تاب‌آوری کمتری داشته باشد و این وضعیت رخدادهای دردناک دیگری نیز به‌دنبال خواهد داشت.
در وضعیت‌های بحرانی علاوه بر اینکه انواعی از کنش‌های جمعی در بطن جامعه شکل می‌گیرد، دولت‌ها نیز مکلف هستند به‌عنوان اصلی‌ترین نهاد اجتماعی و سیاسی مجموعه‌ای از اقدامات همگانی و گزینشی را برای حمایت از گروه‌های اجتماعی از یک سو و گروه‌هایی که بیشتر در معرض آسیب هستند از سوی دیگر طراحی کنند. با توجه به شیوع ویروس کووید 19 در کشور، شرایط زندگی برای گروه‌های اجتماعی آسیب‌پذیر بیشتر از هر زمانی سخت و دشوار شده و ادامه حیات اجتماعی آنها در گرو حمایت‌های اجتماعی پایدار است.
در وضعیت عادی در کشور دستگاههای مختلفی مسئولیت تأمین رفاه و حمایت اجتماعی از اقشار ضعیف و آسیب‌پذیر را بر عهده دارند که ارزیابی و بررسی عملکرد کلی آنها فرصت خاصی را می‌طلبد؛ اما بررسی مجموعه اقدامات دستگاههای حمایتی درباره حمایت از اقشار ضعیف برای مبارزه با کرونا برای بازاندیشی و ارائه تصویری روشن از وضعیت، ضروری است. در این راستا دستگاههای دولتی و غیردولتی مانند سازمان بهزیستی کشور، کمیته امداد امام خمینی، شهرداری‌ها و بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی از زمان شیوع ویروس کووید 19 در کشور اقدامات حمایتی را انجام داده‌اند.
مهم‌ترین فعالیت‌ها و اقدامات حمایتی از اقشار آسیب‌پذیر
همان‌گونه که گفته شد طی شیوع ویروس کووید 19 دستگاههای حمایتی اقداماتی از قبیل موارد زیر را برای حمایت از اقشار آسیب‌پذیر انجام داده‌اند.
- اختصاص پنج‌میلیاردو 800 میلیون از سوی سازمان بهزیستی کشور به مراکز اقامتی، درمان و بازتوانی معتادان، برای اجرای دستورالعمل‌های پیشگیری و کنترل کووید 19 با سرانه هر مرکز پن میلیون تومان.
-تخصیص 24 میلیارد تومان از سوی سازمان بهزیستی کشور به مراکز شبانه‌روزی نگهداری سالمندان و معلولان با ظرفیت 48 هزار نفر، سرانه 500 هزار تومان برای هر نفر.
- اختصاص بسته حمایتی معیشتی دولت برای سه میلیون نفر از افراد نیازمند (200 تا 600 هزار تومان) از طریق وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی.
-اجرای توافق‌نامه استانداری تهران و سازمان بهزیستی درباره طرح «جمع‌آوری ضربتی کودکان کار و خیابان».
-کمک پنج میلیارد تومانی به سازمان بهزیستی کشور برای حفاظت از سلامت کودکان کار در برابر کرونا از سوی بنیاد مستضعفان.
-اختصاص 40 میلیارد تومان که 30 میلیارد تومان برای مددجویان کمیته امداد و 10 میلیارد تومان برای سازمان بهزیستی است برای تهیه بسته‌های بهداشتی و مراقبتی در برابر کرونا از سوی بنیاد مستضعفان.
- بنیاد مستضعفان یک میلیون تومان را به‌عنوان هدیه به درخواست شهرداری تهران برای چهار هزار نفر پارکبان و کارگر پسماند و بهشت زهرا در مقابله با کرونا پرداخت کرده است.
- حمایت کامل از گروه‌های جهادی برای ضدعفونی‌کردن مناطق پرخطر، غربالگری و آموزش مردم با اولویت 14 منطقه محروم کشور از سوی بنیاد مستضعفان.
- به‌دنبال شیوع ویروس کرونا و قرنطینه آسایشگاه کهریزک که میزبان در حدود دو هزار سالمند، معلول، بیمار ام.اس و معلول نخاعی است؛ بنیاد مستضعفان سه میلیارد تومان را به این آسایشگاه‌ها اهدا کرده است.
- بنیاد مستضعفان 10 میلیارد تومان به 40 هزار معلول ضایعه نخاعی شدید و خیلی شدید مستقر در منزل برای تهیه اقلام بهداشتی و ضدعفونی جهت پیشگیری از کرونا از طریق سازمان بهزیستی کشور تخصیص داده است.
همچنین شهرداری تهران اقداماتی مانند انجام تست غربالگری کرونا در گرمخانه‌ها، آموزش تمامی نیروهای ستادی و ضدعفونی‌کردن مستمر تمام سطوح در تمام گرمخانه‌ها و سامان‌سراها، تجهیز تمام مراکز به تب‌سنج لیزری و ارائه خدمات درمانی و آموزشی و توزیع بسته‌های بهداشتی به کودکان کار و خیابان و زباله‌گرد و حضور تیم پزشکی در گودها و گاراژهای تفکیک زباله را در جهت حمایت از اقشار آسیب‌پذیر انجام داده است.
- ارائه توصیه‌ها و خدمات بهداشتی و دعوت شهروندان به خودمراقبتی و حفظ قاعده فاصله‌گذاری اجتماعی از سوی سازمان‌های مردم‌نهاد و رسانه‌های اجتماعی.
نکات تأمل‌برانگیز درباره سازوکارهای حمایتی انجام‌شده
- ازآنجایی‌که شدت اثر ماندگاری تبعات مختلف بحران ویروس کرونا به ماهیت و نوع سیاست‌ها و سرعت واکنش دولت‌ها مرتبط است، یافته‌ها نشان می‌‌دهد اقدامات انجام‌شده تابع سیاست اجتماعی مشخص و روشنی نبوده است و ضعف و تأخیر دولت در تصمیم‌گیری‌های ضروری و انجام اقدامات لازم و به‌موقع از قبیل منع تردد غیرضرور درون‌شهری و برون‌شهری، ارائه آموزش‌های پیشگیرانه لازم به اقشار در معرض آسیب، فراهم‌کردن اسکان موقت برای بی‌خانمان‌ها و...، باعث افزایش شدت اثر و ماندگاری این ویروس در لایه‌های پایین و اقشار ضعیف جامعه شده است و در صورت ادامه این روند تبعات و فاجعه بزرگ‌تری رخ خواهد داد.
- همان‌گونه که ملاحظه می‌شود از میان دستگاههای حمایتی حوزه آسیب‌های اجتماعی و اقشار محروم و آسیب‌پذیر در کشور صرفا سازمان بهزیستی کشور، کمیته امداد امام خمینی، شهرداری و بنیاد مستضعفان و سازمان‌های مردم‌نهاد در این روزها اقداماتی انجام داده‌اند، درحالی‌که جای خالی نهادهای مسئول هماهنگ‌کننده و نظارتی از قبیل سازمان امور اجتماعی محسوس است که بنا بر مصوبه شورای اجتماعی کشور (1359) وظیفه مدیریت، هماهنگی و نظارت بر دستگاههای حوزه آسیب‌ها و حمایت‌های اجتماعی را بر عهده دارد.
- نبود نهاد هماهنگ‌کننده و نظارتی در انجام امور مربوط به حمایت از اقشار ضعیف و آسیب‌پذیر، باعث پراکندگی، موازی‌کاری و عدم هدفمندی حمایت‌های اجتماعی شده است. رفع این نقیصه در گرو برنامه‌محوری دستگاههای اجرائی و فعال‌شدن نهادهای مدیریتی و نظارتی است.
- گزارش‌ها حاکی از آن است با وجود اختصاص پنج‌هزارو 800 میلیارد تومان به سازمان بهزیستی برای اجرای دستورالعمل‌های پیشگیری و کنترل کووید 19، شاهد توقف پذیرش جدید معتادان خودمعرف در مراکز ماده «15» هستیم؛ مددجویانی نیز که در این مراکز حضور داشتند هم به شکل بسیار چشمگیری تعدیل شده‌اند.
- مطابق با دستورالعمل کمیته درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر، فرایند پذیرش معتادان متجاهر در مراکز ماده «16» نه‌تنها متوقف شده، بلکه تعطیلی این مراکز را در پی داشته است و این امر باعث رهایی تعداد بسیار زیادی از معتادان متجاهر (در حدود 11 هزار نفر) در سطح خیابان‌ها و معابر شهری شده است که به‌نوعی می‌توان آنها را منابع سیار انتقال ویروس کرونا تلقی کرد. این اقدام در تعارض با اقدامات مجدانه ستاد ملی مبارزه با کروناست و به‌لحاظ اجتماعی نیز به‌شدت موجب بدبینی و سلب اعتماد مردم می‌شود.
-درحال‌حاضر بیش از دوهزارو 500 نفر از افراد بی‌خانمان و آسیب‌دیده در 21 گرمخانه و دو سامان‌سرا در تهران نگهداری می‌شوند و ظرفیت این مکان‌ها نیز محدود است. به نظر می‌رسد در شرایط کنونی و شدت شیوع ویروس و همچنین تعطیلی مراکز ماده «16» (معتادان متجاهر)، ظرفیت‌های مکانی موجود، امکان مدیریت و کنترل شیوع ویروس را فراهم نمی‌کنند و انتظار می‌رفت ستاد مبارزه با مواد مخدر ضمن مراقبت و ارائه خدمات آموزشی و بهداشتی به افراد مشمول مراکز ماده «16»، نه‌تنها اقدام به آزادکردن آنها نمی‌کرد، بلکه با فراهم‌کردن شرایط مناسب از طریق هماهنگی بین دستگاهی (دراختیارگرفتن سالن‌های ورزشی و سوله‌هایی برای اسکان موقت بی‌خانمان‌ها به تفکیک افراد سالم و ناسالم و مشکوک) فرایند پذیرش افراد جدید را تسهیل می‌کرد.
ازاین‌رو لازم است مجموعه تصمیم‌گیران، ضمن بازاندیشی در رویه‌ها و اقدامات انجام‌شده، سیاست جدیدی متناسب با شرایط کنونی ابداع کنند و از اقدامات تأخیری- تعجیلی غیرکارشناسی بپرهیزند؛ چراکه رفع این نقیصه در گرو برنامه‌محوری دستگاههای اجرائی و فعال‌شدن نهادهای مدیریتی- نظارتی در راستای هدفمندسازی حمایت‌های اجتماعی است.