صندوق ذخیره فرهنگیان هم به فهرست عرضه‌اولیه‌ای‌ها پیوست
واگذاری فراگیر در صندوق فرهنگیان
شرق: بعد از شستا، حالا صندوق ذخیره فرهنگیان با مالکیت ۲۹ شرکت و هلدینگ در صف واگذاری است. مدیرعامل صندوق ذخیره فرهنگیان از عرضه اولیه زیرمجموعه‌های صندوق ذخیره فرهنگیان در بورس و فرابورس خبر داده و هدف از این واگذاری را ایجاد شفافیت و پرهیز از فساد مطرح کرده است؛ اما یک پژوهشگر حوزه صندوق‌های پشتیبان می‌گوید: ما با دو عامل تهدیدکننده مواجه هستیم؛ یکی اینکه بازار بورس فعلی چشم‌انداز مبهمی دارد و این جهش بی‌سابقه را بسیاری از کارشناسان حبابی تحلیل می‌کنند که احتمال شکستش زیاد است و از طرف دیگر با افزایش شرکای سودبر این مجموعه، میزان منابع مالی برای خدمات‌دهی به فرهنگیان کوچک‌تر خواهد شد. با ورود به بورس افراد دیگری خارج از اعضا را هم می‌خواهیم در سود این صندوق شریک کنیم و این باعث کوچک‌شدن دایره سود ذی‌نفعان اصلی خواهد شد.
تعیین تکلیف دارایی‌های یک صندوق پرحاشیه
در خردادماه سال ۱۳۷۴ در اداره ثبت شرکت‌ها، زمانی که صندوق ذخیره فرهنگیان ثبت شد، شاید کسی فکر نمی‌کرد چند دهه بعد به‌جای عملکردش، بیشتر با حواشی نامش به گوش برسد. ماهیت این صندوق قرار بود بیشتر شبیه یک تعاونی عمل کند، فرهنگیان تا پنج درصد حقوقشان را در حساب این صندوق ذخیره کنند و دولت هم موظف می‌شود همه‌ساله معادل مبلغ سپرده فرهنگیان را به صندوق مزبور واریز کند. و در نهایت سهم‌الشرکه فرهنگیان (که عبارت است از جمع پرداختی عضو و سود متعلقه، پرداختی دولت به‌علاوه سود متعلقه) در هنگام بازنشستگی و از کارافتادگی یا بازخریدی به آنان و در صورت فوت به وراث آنها بازگردد؛ اما رفته‌رفته این صندوق از ماهیت اصلی خودش دور شده و درگیر مناسبات اقتصادی و سیاسی می‌شود. با موجودی همین صندوق در گذر سال‌ها شرکت‌ها و هلدینگ‌هایی خریداری می‌شود و دولت‌ها هم در ازای بدهی خود، شرکت‌هایی را به آن (به شکل رد دیون) می‌سپارند. از میان همین زیرمجموعه‌ها هم بود که سال ۹۵ اختلاس چندهزارمیلیاردی سر بیرون آورد و در نهایت منجر به تحقیق و تفحص مجلس از صندوق فرهنگیان شد. گزارشی که نشان می‌داد پایه‌های صندوق فرهنگیان از همان ابتدا کج گذاشته
شده است. یکی از اعضای کمیته تحقیق و تفحص در‌این‌باره گفته بود: «در همان اوایل فعالیت صندوق برخی وزرا 40 درصد صندوق را جزء سهام خود کردند و بقیه را میان شرکت تعاونی مصرف فرهنگیان تقسیم کردند».
اکنون مدیران این صندوق برای ایجاد شفافیت و افزایش سود تصمیم گرفته‌اند شرکت‌های زیرمجموعه آن را به‌صورت فراگیری عرضه بورسی کنند. مدیرعامل صندوق ذخیره فرهنگیان با پیش‌بینی روند سودآوری صندوق تا سال ۱۴۰۲ و تهاتر ۳۶۱. ۱ میلیارد تومان مطالبات گفته است: استراتژی ورود شرکت‌های زیرمجموعه در بیشتر شرکت‌هایی که این توانمندی را داشته باشند، به‌عنوان یک اصل در راستای شفافیت و پرهیز از زمینه‌های فساد مطرح است. همچنین کاهش هرچه‌بیشتر بنگاه‌داری از سوی صندوق و ورود به حوزه‌های سرمایه‌گذاری که اطمینان کافی از سودآوری آنها وجود داشته باشد، برنامه‌های مهمی است که با جدیت دنبال می‌کنیم.
بقای تضاد منافع در صندوق
فرشاد اسماعیلی، کارشناس تأمین اجتماعی و پژوهشگر صندوق‌های پشتیبان با اشاره به عرضه اولیه زیرمجموعه‌های صندوق ذخیره فرهنگیان بعد از شستا، می‌گوید: یکی از رویکردهایی که در واگذاری شرکت‌ها و هلدینگ صندوق‌های بزرگی مانند صندوق ذخیره فرهنگیان مطرح می‌شود، ایجاد شفافیت در اطلاعات مالی به پشتوانه حضور در بورس است؛ اما به نظر می‌رسد این ظاهر امر است و میزان شفافیت خود بورس یکی از مسائل چالش‌بر‌انگیز در بازار سرمایه است. اگر حتی همین سال گذشته بازار بورس را در نظر بگیریم، تصمیم‌های مختلفی درباره نوسانات و دامنه آن گرفته شد که انتقاد فعالان این بازار را در پی داشت. بارها از طرف نمایندگان مجلس هم این مسئله نقد شد که چرا به شکل مکرر دامنه نوسان تغییر داده می‌شود. در سال گذشته روزانه با فهرست نمادهای متوقف‌شده بسیاری در بورس مواجه بودیم و همین نشان می‌دهد بسیاری از شرکت‌های بورسی چه در تصمیم‌گیری و چه اطلاعات مالی از شفافیت برخوردار نیستند و باعث بلوکه‌شدن بسیاری از نمادها می‌شوند؛ بنابراین اصلا مسئله این نیست که بازار بهتری برای پاسخ‌گویی وجود دارد. علاوه بر این دخالت‌ها و تصمیم‌گیری‌هایی متعدد باعث شده سهام‌داران
سودهای کلانی را به جیب بزنند و سهام‌داران خرد متضرر شوند.
او تأکید می‌کند: واقعیت این است که سایر محل‌های درآمدی اکنون در منگنه و تنگنا هستند، درآمدهای نفتی و مالیاتی کاهش پیدا کرده است. تصمیم عاجلی که گرفته شده، واگذاری شرکت‌های صندوق‌های بزرگ در بورس و خلق پول از این طریق است. عرضه اولیه این شرکت‌ها باعث هدایت سرمایه‌ها از بازارهایی مانند ارز و سکه به بورس می‌شود.
اسماعیلی با بیان میزان سود صندوق فرهنگیان توضیح می‌دهد: صندوق ذخیره فرهنگیان در سال ۹۶ میزان ۲۸۵ میلیارد تومان سودآوری داشته، در سال ۹۷ این رقم به ۶۲۲ میلیارد تومان می‌رسد و در سال گذشته مجموع کل سودآوری این صندوق به‌میزان هزار‌و ۱۰۰ میلیارد تومان گزارش شده است. این اعداد نشان می‌دهد صندوق یک مجموعه سودآور است. هدف این صندوق هم سودآوری برای اعضای آن است، با ورود به بورس این مدیریت سود برای اعضا دچار چالش خواهد شد. با خرید سهام‌ها در عرضه اولیه افرادی شریک در سود این مجموعه‌ها می‌شوند که جزء ذی‌نفعان اصلی آن نخواهند بود. از این صندوق قبلا فقط برای دوره بازنشستگی اعضا استفاده می‌شد اما بعد از اصلاح، اعضا در دوران خدمتشان هم از منافع صندوق باید بهره‌مند شوند. اکنون با ورود به بورس افراد دیگری خارج از اعضا را هم می‌خواهیم در سود این صندوق شریک کنیم.
او اضافه کرد: این را در نظر بگیرید که در پرونده صندوق فرهنگیان مشخص شد ۳۰ نفر از کارشناسان هم در تخلفات نقش داشته‌اند؛ بنابراین حفاظت از سود صندوق خیلی مهم است و پرونده فرهنگیان نشان داد در مدیریت سود برخی افراد امانت‌داران خوبی نیستند. با کاهش سودآوری و با شریک‌شدن سهام‌داران دیگری به‌جز اعضای اصلی، عملا خدمات به فرهنگیان کوچک‌تر خواهد شد.
به گفته اسماعیلی پس ما با دو عامل تهدیدکننده مواجه هستیم؛ یکی اینکه بازار بورس فعلی چشم‌انداز مبهمی دارد و این جهش بی‌سابقه را بسیاری از کارشناسان حبابی تحلیل می‌کنند که احتمال شکستش زیاد است و از طرف دیگر با افزایش شرکای سودبر این مجموعه، میزان منابع مالی برای خدمات‌دهی به فرهنگیان را کوچک‌تر می‌کنیم. تا سال ۱۴۰۲ قرار بوده است سالانه هزار میلیارد تومان سود داشته و این سود در خدمت ایفای تعهدات به زیرمجموعه‌هایش که معلمان و بازنشستگان فرهنگی باشد و حالا این سود ادامه پیدا می‌کند یا با وضعیت بورس ممکن است کاهشی باشد؛ اما تعداد کسانی را که از این سود بهره‌مند خواهند شد، زیادتر کرده و میزان خدمات به فرهنگیان ناگزیر باید کوچک‌تر شود. او در پایان با بیان اینکه زمانی که تخلفات بانک سرمایه در دستگاه قضائی فاش شد؛ ۳۰ نفر از کارشناسان در انجام تخلف نقش داشتند، یک تضاد منافع میان مدیران و سهام‌داران وجود دارد، می‌گوید: این صندوق‌ها نباید به شکل دستوری و تصمیم دولتی اداره شوند؛ اما باز هم به نظر می‌رسد استقلال‌نداشتن و تضاد منافع به شکل دیگری وجود دارد، وگرنه ذی‌نفعان اصلی باید در این تصمیم‌گیری‌ها مشارکت کنند. به نظر
می‌رسد استقلال تصمیم‌گیری با توجه به توصیه‌‌پذیری زیاد آنها اکنون هم حفظ نشده است. صرف‌نظر از سودآور‌بودن یا نبودن این تصمیم‌ها هنوز تضاد منافع وجود دارد.
صندوق ذخیره فرهنگیان در حالی مالک ۲۹ شرکت و هلدینگ است که قبل‌تر بخشی از سهام شرکت‌های پتروشیمی خراسان، بیمه معلم، ایران‌ارقام، بانک سرمایه، ماشین‌سازی اراک در بورس و فرابورس عرضه شده‌اند، هرچند گزارشی از افزایش شفافیت آنها تاکنون منتشر نشده است. اکنون باید دید آیا عرضه فراگیر سایر شرکت‌های این مجموعه می‌تواند هم‌زمان با حفظ و افزایش سود این شرکت‌ها منافع ذی‌نفعشان را بیشتر تأمین کند.
شرق: بعد از شستا، حالا صندوق ذخیره فرهنگیان با مالکیت ۲۹ شرکت و هلدینگ در صف واگذاری است. مدیرعامل صندوق ذخیره فرهنگیان از عرضه اولیه زیرمجموعه‌های صندوق ذخیره فرهنگیان در بورس و فرابورس خبر داده و هدف از این واگذاری را ایجاد شفافیت و پرهیز از فساد مطرح کرده است؛ اما یک پژوهشگر حوزه صندوق‌های پشتیبان می‌گوید: ما با دو عامل تهدیدکننده مواجه هستیم؛ یکی اینکه بازار بورس فعلی چشم‌انداز مبهمی دارد و این جهش بی‌سابقه را بسیاری از کارشناسان حبابی تحلیل می‌کنند که احتمال شکستش زیاد است و از طرف دیگر با افزایش شرکای سودبر این مجموعه، میزان منابع مالی برای خدمات‌دهی به فرهنگیان کوچک‌تر خواهد شد. با ورود به بورس افراد دیگری خارج از اعضا را هم می‌خواهیم در سود این صندوق شریک کنیم و این باعث کوچک‌شدن دایره سود ذی‌نفعان اصلی خواهد شد.
تعیین تکلیف دارایی‌های یک صندوق پرحاشیه
در خردادماه سال ۱۳۷۴ در اداره ثبت شرکت‌ها، زمانی که صندوق ذخیره فرهنگیان ثبت شد، شاید کسی فکر نمی‌کرد چند دهه بعد به‌جای عملکردش، بیشتر با حواشی نامش به گوش برسد. ماهیت این صندوق قرار بود بیشتر شبیه یک تعاونی عمل کند، فرهنگیان تا پنج درصد حقوقشان را در حساب این صندوق ذخیره کنند و دولت هم موظف می‌شود همه‌ساله معادل مبلغ سپرده فرهنگیان را به صندوق مزبور واریز کند. و در نهایت سهم‌الشرکه فرهنگیان (که عبارت است از جمع پرداختی عضو و سود متعلقه، پرداختی دولت به‌علاوه سود متعلقه) در هنگام بازنشستگی و از کارافتادگی یا بازخریدی به آنان و در صورت فوت به وراث آنها بازگردد؛ اما رفته‌رفته این صندوق از ماهیت اصلی خودش دور شده و درگیر مناسبات اقتصادی و سیاسی می‌شود. با موجودی همین صندوق در گذر سال‌ها شرکت‌ها و هلدینگ‌هایی خریداری می‌شود و دولت‌ها هم در ازای بدهی خود، شرکت‌هایی را به آن (به شکل رد دیون) می‌سپارند. از میان همین زیرمجموعه‌ها هم بود که سال ۹۵ اختلاس چندهزارمیلیاردی سر بیرون آورد و در نهایت منجر به تحقیق و تفحص مجلس از صندوق فرهنگیان شد. گزارشی که نشان می‌داد پایه‌های صندوق فرهنگیان از همان ابتدا کج گذاشته
شده است. یکی از اعضای کمیته تحقیق و تفحص در‌این‌باره گفته بود: «در همان اوایل فعالیت صندوق برخی وزرا 40 درصد صندوق را جزء سهام خود کردند و بقیه را میان شرکت تعاونی مصرف فرهنگیان تقسیم کردند».
اکنون مدیران این صندوق برای ایجاد شفافیت و افزایش سود تصمیم گرفته‌اند شرکت‌های زیرمجموعه آن را به‌صورت فراگیری عرضه بورسی کنند. مدیرعامل صندوق ذخیره فرهنگیان با پیش‌بینی روند سودآوری صندوق تا سال ۱۴۰۲ و تهاتر ۳۶۱. ۱ میلیارد تومان مطالبات گفته است: استراتژی ورود شرکت‌های زیرمجموعه در بیشتر شرکت‌هایی که این توانمندی را داشته باشند، به‌عنوان یک اصل در راستای شفافیت و پرهیز از زمینه‌های فساد مطرح است. همچنین کاهش هرچه‌بیشتر بنگاه‌داری از سوی صندوق و ورود به حوزه‌های سرمایه‌گذاری که اطمینان کافی از سودآوری آنها وجود داشته باشد، برنامه‌های مهمی است که با جدیت دنبال می‌کنیم.
بقای تضاد منافع در صندوق
فرشاد اسماعیلی، کارشناس تأمین اجتماعی و پژوهشگر صندوق‌های پشتیبان با اشاره به عرضه اولیه زیرمجموعه‌های صندوق ذخیره فرهنگیان بعد از شستا، می‌گوید: یکی از رویکردهایی که در واگذاری شرکت‌ها و هلدینگ صندوق‌های بزرگی مانند صندوق ذخیره فرهنگیان مطرح می‌شود، ایجاد شفافیت در اطلاعات مالی به پشتوانه حضور در بورس است؛ اما به نظر می‌رسد این ظاهر امر است و میزان شفافیت خود بورس یکی از مسائل چالش‌بر‌انگیز در بازار سرمایه است. اگر حتی همین سال گذشته بازار بورس را در نظر بگیریم، تصمیم‌های مختلفی درباره نوسانات و دامنه آن گرفته شد که انتقاد فعالان این بازار را در پی داشت. بارها از طرف نمایندگان مجلس هم این مسئله نقد شد که چرا به شکل مکرر دامنه نوسان تغییر داده می‌شود. در سال گذشته روزانه با فهرست نمادهای متوقف‌شده بسیاری در بورس مواجه بودیم و همین نشان می‌دهد بسیاری از شرکت‌های بورسی چه در تصمیم‌گیری و چه اطلاعات مالی از شفافیت برخوردار نیستند و باعث بلوکه‌شدن بسیاری از نمادها می‌شوند؛ بنابراین اصلا مسئله این نیست که بازار بهتری برای پاسخ‌گویی وجود دارد. علاوه بر این دخالت‌ها و تصمیم‌گیری‌هایی متعدد باعث شده سهام‌داران
سودهای کلانی را به جیب بزنند و سهام‌داران خرد متضرر شوند.
او تأکید می‌کند: واقعیت این است که سایر محل‌های درآمدی اکنون در منگنه و تنگنا هستند، درآمدهای نفتی و مالیاتی کاهش پیدا کرده است. تصمیم عاجلی که گرفته شده، واگذاری شرکت‌های صندوق‌های بزرگ در بورس و خلق پول از این طریق است. عرضه اولیه این شرکت‌ها باعث هدایت سرمایه‌ها از بازارهایی مانند ارز و سکه به بورس می‌شود.
اسماعیلی با بیان میزان سود صندوق فرهنگیان توضیح می‌دهد: صندوق ذخیره فرهنگیان در سال ۹۶ میزان ۲۸۵ میلیارد تومان سودآوری داشته، در سال ۹۷ این رقم به ۶۲۲ میلیارد تومان می‌رسد و در سال گذشته مجموع کل سودآوری این صندوق به‌میزان هزار‌و ۱۰۰ میلیارد تومان گزارش شده است. این اعداد نشان می‌دهد صندوق یک مجموعه سودآور است. هدف این صندوق هم سودآوری برای اعضای آن است، با ورود به بورس این مدیریت سود برای اعضا دچار چالش خواهد شد. با خرید سهام‌ها در عرضه اولیه افرادی شریک در سود این مجموعه‌ها می‌شوند که جزء ذی‌نفعان اصلی آن نخواهند بود. از این صندوق قبلا فقط برای دوره بازنشستگی اعضا استفاده می‌شد اما بعد از اصلاح، اعضا در دوران خدمتشان هم از منافع صندوق باید بهره‌مند شوند. اکنون با ورود به بورس افراد دیگری خارج از اعضا را هم می‌خواهیم در سود این صندوق شریک کنیم.
او اضافه کرد: این را در نظر بگیرید که در پرونده صندوق فرهنگیان مشخص شد ۳۰ نفر از کارشناسان هم در تخلفات نقش داشته‌اند؛ بنابراین حفاظت از سود صندوق خیلی مهم است و پرونده فرهنگیان نشان داد در مدیریت سود برخی افراد امانت‌داران خوبی نیستند. با کاهش سودآوری و با شریک‌شدن سهام‌داران دیگری به‌جز اعضای اصلی، عملا خدمات به فرهنگیان کوچک‌تر خواهد شد.
به گفته اسماعیلی پس ما با دو عامل تهدیدکننده مواجه هستیم؛ یکی اینکه بازار بورس فعلی چشم‌انداز مبهمی دارد و این جهش بی‌سابقه را بسیاری از کارشناسان حبابی تحلیل می‌کنند که احتمال شکستش زیاد است و از طرف دیگر با افزایش شرکای سودبر این مجموعه، میزان منابع مالی برای خدمات‌دهی به فرهنگیان را کوچک‌تر می‌کنیم. تا سال ۱۴۰۲ قرار بوده است سالانه هزار میلیارد تومان سود داشته و این سود در خدمت ایفای تعهدات به زیرمجموعه‌هایش که معلمان و بازنشستگان فرهنگی باشد و حالا این سود ادامه پیدا می‌کند یا با وضعیت بورس ممکن است کاهشی باشد؛ اما تعداد کسانی را که از این سود بهره‌مند خواهند شد، زیادتر کرده و میزان خدمات به فرهنگیان ناگزیر باید کوچک‌تر شود. او در پایان با بیان اینکه زمانی که تخلفات بانک سرمایه در دستگاه قضائی فاش شد؛ ۳۰ نفر از کارشناسان در انجام تخلف نقش داشتند، یک تضاد منافع میان مدیران و سهام‌داران وجود دارد، می‌گوید: این صندوق‌ها نباید به شکل دستوری و تصمیم دولتی اداره شوند؛ اما باز هم به نظر می‌رسد استقلال‌نداشتن و تضاد منافع به شکل دیگری وجود دارد، وگرنه ذی‌نفعان اصلی باید در این تصمیم‌گیری‌ها مشارکت کنند. به نظر
می‌رسد استقلال تصمیم‌گیری با توجه به توصیه‌‌پذیری زیاد آنها اکنون هم حفظ نشده است. صرف‌نظر از سودآور‌بودن یا نبودن این تصمیم‌ها هنوز تضاد منافع وجود دارد.
صندوق ذخیره فرهنگیان در حالی مالک ۲۹ شرکت و هلدینگ است که قبل‌تر بخشی از سهام شرکت‌های پتروشیمی خراسان، بیمه معلم، ایران‌ارقام، بانک سرمایه، ماشین‌سازی اراک در بورس و فرابورس عرضه شده‌اند، هرچند گزارشی از افزایش شفافیت آنها تاکنون منتشر نشده است. اکنون باید دید آیا عرضه فراگیر سایر شرکت‌های این مجموعه می‌تواند هم‌زمان با حفظ و افزایش سود این شرکت‌ها منافع ذی‌نفعشان را بیشتر تأمین کند.