بررسی چشم‌انداز وضعیت بازار گوشت مرغ در ایران و جهان
سمیه نعمت‌اللهی، ندا سمیعی
صنعت مرغداري يكي از مهم‌ترين زيربخش‌هاي توليد كشور از نظر اشتغال (اعم از مستقيم و غيرمستقيم)، تجارت خارجي (به‌ويژه تأمین مواد اوليه) و همچنين امنيت غذايي بوده كه كشور در آن مزيت نسبي شایان‌توجهي دارد. بر اساس گزارش بررسی بودجه خانوارهای شهری و روستایی کشور (1397)، به‌طور متوسط سهم انواع گوشت، 5.3 درصد از کل هزينه‌های ناخالص سالانه يك خانوار را تشکیل می‌دهد که سهم مصرف گوشت پرندگان معادل 1.5 درصد از کل هزینه‌های ناخالص است. همچنین گوشت مرغ با ضريب اهميت 1.8 درصد در سبد مصرفي خانوارها اهمیت بالايي در مخارج خانوار دارد.
نکات کلیدی: بر اساس گزارش سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در سال‌های اخیر، بازار گوشت سفید پرندگان، به‌ویژه مرغ که در سال‌های اخیر به اصلی‌ترین ماده غذایی مصرفی در میان مردم تبدیل شده است، اندک نشانه‌هایی از افول را نشان داده است. افول در نرخ رشد تولید گوشت پرندگان در حالی است که تقاضا برای این ماده غذایی در کشورهای خاورمیانه و کشورهای در حال گذار، بیش از دیگر کشورها رشد کرده است. از سال ۱۹۹۰ به این سو، رشد مصرف مرغ چیزی در حدود ۷۰ درصد بوده است که دو دلیل برای افزایش تقاضای آن قابل‌ذکر است: اول رشد قیمت گوشت قرمز که باعث شد تا تقاضا تا حدی
برای گوشت مرغ به‌عنوان گوشت جایگزین بیشتر شود و دوم رشد اقتصادی در کشورهای در حال گذار که باعث افزایش درآمد مردم شده است و تقاضا برای گوشت مرغ را در این کشورها بیشتر کرده است. فائو، در سال 2019 گزارشی با عنوان چشم‌انداز کشاورزی (2019-2028) منتشر کرده است که در این گزارش به بررسی میزان تولید، مصرف، صادرات و واردات محصولات کشاورزی در سال 2018 و پیش‌بینی روند تغییرات تا سال 2028 پرداخته است.
تولید گوشت: میزان تولید گوشت مرغ در جهان در سال 2017 تقریبا برابر با 120.5 میلیون تن بوده که با رشد 1.6درصدی به حدود 122.5 میلیون تن در سال 2018 رسیده است. همچنین بر اساس پیش‌بینی فائو، این میزان تولید تا سال 2028 به حدود 141 میلیون تن خواهد رسید و بیشتر کشورهای درحال‌توسعه، بازار تولید این محصول را به دست خواهند گرفت. درحالحاضر آمریکا، چین و برزیل به ترتیب با سهم‌های 17.65، 15.11 و 11.34 درصد از کل تولید جهانی در رتبه‌های اول تا سوم قرار دارند.در سال ۱۳۹۷، تولید گوشت مرغ در ایران 2.3 میلیون تن بوده است. بر اساس گزارش چشم‌انداز کشاورزی سال 2019 سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد فائو، ایران در سال 2018 به لحاظ میزان تولید سالانه گوشت مرغ، با سهم 1.8درصدی از کل تولید جهان در رتبه دهم بین کشورهای دنیا و رتبه پنجم بین کشورهای آسیایی قرار دارد. بر اساس پیش‌بینی انجام‌گرفته در این گزارش، سهم ایران از تولید جهانی در سال 2028 نسبت به سال 2018 افزایش چندانی نخواهد داشت.
مصرف سرانه و میزان مصرف گوشت مرغ: بر اساس گزارش چشم‌انداز کشاورزی سال 2019 فائو، سرانه مصرف گوشت مرغ در جهان در سال 2018 برابر با 43.9 کیلوگرم است که نسبت به سال 2017 (43.6 کیلوگرم) رشد اندکی داشته است و حتی برای سال 2019 در حال کاهش است. همچنین میزان مصرف این محصول در سال 2018 در جهان برابر با 120.4 میلیون تن بوده است. بر اساس پیش‌بینی انجام‌گرفته در این گزارش، مصرف گوشت مرغ تا سال 2028 به 140.2 میلیون تن افزایش می‌یابد و بیشترین افزایش مصرف در کشورهای درحال‌توسعه رخ خواهد داد. متوسط نرخ رشد مصرف جهانی گوشت مرغ در سال‌های 18-2009 نیز برابر با 2.74 بوده است. بر اساس گزارش 2019 فائو، اسرائیل، آمریکا و مالزی بیشترین سرانه مصرف گوشت مرغ را در جهان دارند.سرانه مصرف محصولات گوشت مرغ ایران در سال 1397 برابر 28 کیلوگرم و میزان مصرف آن برابر با 2.1 میلیون تن بوده است که تا سال 2028 به 2.5 میلیون تن افزایش خواهد یافت. متوسط نرخ رشد مصرف در سال‌های 18-2009 برابر با 3.1 درصد بوده است. ایران در مصرف سرانه در بین کشورهای جهان در رتبه 19 قرار دارد. همچنین بر اساس پیش‌بینی فائو، مصرف سرانه ایران در سال 2018 افزایش چندانی
نخواهد داشت،
صادرات و واردات گوشت مرغ:صادرات گوشت مرغ در جهان در سال‌های اخیر افزایش داشته است، به‌طوری‌که در سال‌های 2009 تا 2018 رشدی برابر با 2.7 درصد را تجربه کرده است و پیش‌بینی می‌شود صادرات آن تا سال 2028 به 16.9 میلیون تن برسد. صادرات گوشت مرغ در جهان در سال 2018 برابر با 13.9 میلیون تن بوده است که نسبت به سال 2017، حدود هفت درصد رشد داشته است. برزیل، آمریکا و اتحادیه اروپا در رتبه‌های اول تا سوم در صادرات گوشت مرغ قرار دارند. واردات گوشت مرغ در جهان در سال 2018 برابر با 13.1 میلیون تن بوده که نسبت به سال قبل 6.5 درصد افزایش یافته است. همچنین پیش‌بینی می‌شود تا سال 2028 میزان واردات جهان به 16 میلیون تن افزایش یابد. آلمان، هلند و انگلستان به ترتیب اولین تا سومین کشورهای واردکننده گوشت مرغ هستند.صادرات گوشت مرغ در ایران در سال 1397، حدود 10 هزار تن و واردات آن حدود هزار تن بوده است. همچنین بر اساس گزارش 2019 فائو، متوسط صادرات گوشت مرغ ایران در سال‌های 18-2016 برابر با 72 هزار تن بوده که 0.5 درصد از مجموع صادرات جهان در این سال‌هاست. درحالی‌که بر اساس پیش‌بینی این گزارش در سال 2018، سهم صادرات گوشت مرغ ایران
از صادرات جهان کاهش خواهد یافت و سهم واردات نیز روندی نزولی دارد.
جمع‌بندی:
• با توجه به جایگاه ایران در تولید سالانه گوشت مرغ در بین کشورهای جهان و کشورهای آسیایی، برای حفظ جایگاه و افزایش توان صادراتی پیشنهاد می‌شود افزایش بهره‌وری و استفاده حداکثری از ظرفیت‌های تولیدی در این محصول مورد توجه قرار گیرد. در این صورت هم بازار داخل تأمین و هم زمینه‌ای برای صادرات بیشتر گوشت مرغ و فراورده‌های آن فراهم خواهد شد. بر اساس پیش‌بینی‌های فائو در چند سال آینده، کشورهای درحال‌توسعه، بازار گوشت مرغ را در دست خواهند گرفت؛ این در حالی است که بر اساس این گزارش، سهم ایران از تولید جهانی گوشت مرغ در سال 2028 تغییر چندانی نسبت به سال 2018 نخواهد داشت و سهم ایران در بازارهای صادراتی مرغ نیز کاهش می‌یابد.• متوسط نرخ رشد تولید ایران در دوره زمانی 18-2009 از متوسط نرخ رشد تولید جهان بیشتر است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که ایران در یک بازده زمانی تقریبا 10ساله رشد خوبی را در تولید تجربه کرده است و پتانسیل لازم برای رسیدن به افق بلندمدت و حتی دست‌گرفتن بخشی از بازارهای صادراتی این محصول را دارد. بنابراین تدوین یک نقشه راه تولید، صادرات و تنظیم بازار برای این محصول می‌تواند به‌منزله چراغی روشن در مسیر
رسیدن به اهداف و چشم‌اندازهای بلندمدت باشد.• امکان استمرار رشد تولید گوشت مرغ در کشور با استفاده از به‌کارگیری ظرفیت تولیدی واحدهای غیرفعال در کشور. درحالحاضر حدود 25 درصد از کل مرغداری‌های کشور غیرفعال‌اند؛ ضمن اینکه بهره‌گیری از صرفه‌های ناشی از مقیاس در این صنعت، امکان‌پذیر است.• بررسی شرایط تولیدی کشورهای تولیدکننده عمده گوشت مرغ مانند آرژانتین نشان می‌دهد که مهم‌ترین عامل افزایش تولید این محصول در این کشورها دسترسی آسان به نهاده‌های تولیدی است که این کشورها خود عمده‌ترین تولیدکنندگان نهاده‌های دامی نیز هستند؛ بنابراین هزینه تمام‌شده محصول به‌مراتب کمتر و میزان توان تولیدی نیز بیشتر است. بنابراین برای دستیابی به بازارهای جهانی و تأمین نیازهای داخل، ایجاد شرایط لازم برای افزایش تولید نهاده‌های دامی در داخل و کاهش میزان وابستگی به واردات نهاده‌ها است.• همچنین با توجه به پیش‌بینی‌های انجام‌شده تا سال 2028 بیشترین افزایش مصرف در کشورهای درحال‌توسعه رخ خواهد داد؛ بنابراین برنامه‌ریزی برای تنظیم بازار این محصول در جهت تأمین نیاز داخل و صادرات به کشورهای هدف در افق بلندمدت باید مورد توجه قرار گیرد.
*پژوهشگران مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی
صنعت مرغداري يكي از مهم‌ترين زيربخش‌هاي توليد كشور از نظر اشتغال (اعم از مستقيم و غيرمستقيم)، تجارت خارجي (به‌ويژه تأمین مواد اوليه) و همچنين امنيت غذايي بوده كه كشور در آن مزيت نسبي شایان‌توجهي دارد. بر اساس گزارش بررسی بودجه خانوارهای شهری و روستایی کشور (1397)، به‌طور متوسط سهم انواع گوشت، 5.3 درصد از کل هزينه‌های ناخالص سالانه يك خانوار را تشکیل می‌دهد که سهم مصرف گوشت پرندگان معادل 1.5 درصد از کل هزینه‌های ناخالص است. همچنین گوشت مرغ با ضريب اهميت 1.8 درصد در سبد مصرفي خانوارها اهمیت بالايي در مخارج خانوار دارد.
نکات کلیدی: بر اساس گزارش سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در سال‌های اخیر، بازار گوشت سفید پرندگان، به‌ویژه مرغ که در سال‌های اخیر به اصلی‌ترین ماده غذایی مصرفی در میان مردم تبدیل شده است، اندک نشانه‌هایی از افول را نشان داده است. افول در نرخ رشد تولید گوشت پرندگان در حالی است که تقاضا برای این ماده غذایی در کشورهای خاورمیانه و کشورهای در حال گذار، بیش از دیگر کشورها رشد کرده است. از سال ۱۹۹۰ به این سو، رشد مصرف مرغ چیزی در حدود ۷۰ درصد بوده است که دو دلیل برای افزایش تقاضای آن قابل‌ذکر است: اول رشد قیمت گوشت قرمز که باعث شد تا تقاضا تا حدی
برای گوشت مرغ به‌عنوان گوشت جایگزین بیشتر شود و دوم رشد اقتصادی در کشورهای در حال گذار که باعث افزایش درآمد مردم شده است و تقاضا برای گوشت مرغ را در این کشورها بیشتر کرده است. فائو، در سال 2019 گزارشی با عنوان چشم‌انداز کشاورزی (2019-2028) منتشر کرده است که در این گزارش به بررسی میزان تولید، مصرف، صادرات و واردات محصولات کشاورزی در سال 2018 و پیش‌بینی روند تغییرات تا سال 2028 پرداخته است.
تولید گوشت: میزان تولید گوشت مرغ در جهان در سال 2017 تقریبا برابر با 120.5 میلیون تن بوده که با رشد 1.6درصدی به حدود 122.5 میلیون تن در سال 2018 رسیده است. همچنین بر اساس پیش‌بینی فائو، این میزان تولید تا سال 2028 به حدود 141 میلیون تن خواهد رسید و بیشتر کشورهای درحال‌توسعه، بازار تولید این محصول را به دست خواهند گرفت. درحالحاضر آمریکا، چین و برزیل به ترتیب با سهم‌های 17.65، 15.11 و 11.34 درصد از کل تولید جهانی در رتبه‌های اول تا سوم قرار دارند.در سال ۱۳۹۷، تولید گوشت مرغ در ایران 2.3 میلیون تن بوده است. بر اساس گزارش چشم‌انداز کشاورزی سال 2019 سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد فائو، ایران در سال 2018 به لحاظ میزان تولید سالانه گوشت مرغ، با سهم 1.8درصدی از کل تولید جهان در رتبه دهم بین کشورهای دنیا و رتبه پنجم بین کشورهای آسیایی قرار دارد. بر اساس پیش‌بینی انجام‌گرفته در این گزارش، سهم ایران از تولید جهانی در سال 2028 نسبت به سال 2018 افزایش چندانی نخواهد داشت.
مصرف سرانه و میزان مصرف گوشت مرغ: بر اساس گزارش چشم‌انداز کشاورزی سال 2019 فائو، سرانه مصرف گوشت مرغ در جهان در سال 2018 برابر با 43.9 کیلوگرم است که نسبت به سال 2017 (43.6 کیلوگرم) رشد اندکی داشته است و حتی برای سال 2019 در حال کاهش است. همچنین میزان مصرف این محصول در سال 2018 در جهان برابر با 120.4 میلیون تن بوده است. بر اساس پیش‌بینی انجام‌گرفته در این گزارش، مصرف گوشت مرغ تا سال 2028 به 140.2 میلیون تن افزایش می‌یابد و بیشترین افزایش مصرف در کشورهای درحال‌توسعه رخ خواهد داد. متوسط نرخ رشد مصرف جهانی گوشت مرغ در سال‌های 18-2009 نیز برابر با 2.74 بوده است. بر اساس گزارش 2019 فائو، اسرائیل، آمریکا و مالزی بیشترین سرانه مصرف گوشت مرغ را در جهان دارند.سرانه مصرف محصولات گوشت مرغ ایران در سال 1397 برابر 28 کیلوگرم و میزان مصرف آن برابر با 2.1 میلیون تن بوده است که تا سال 2028 به 2.5 میلیون تن افزایش خواهد یافت. متوسط نرخ رشد مصرف در سال‌های 18-2009 برابر با 3.1 درصد بوده است. ایران در مصرف سرانه در بین کشورهای جهان در رتبه 19 قرار دارد. همچنین بر اساس پیش‌بینی فائو، مصرف سرانه ایران در سال 2018 افزایش چندانی
نخواهد داشت،
صادرات و واردات گوشت مرغ:صادرات گوشت مرغ در جهان در سال‌های اخیر افزایش داشته است، به‌طوری‌که در سال‌های 2009 تا 2018 رشدی برابر با 2.7 درصد را تجربه کرده است و پیش‌بینی می‌شود صادرات آن تا سال 2028 به 16.9 میلیون تن برسد. صادرات گوشت مرغ در جهان در سال 2018 برابر با 13.9 میلیون تن بوده است که نسبت به سال 2017، حدود هفت درصد رشد داشته است. برزیل، آمریکا و اتحادیه اروپا در رتبه‌های اول تا سوم در صادرات گوشت مرغ قرار دارند. واردات گوشت مرغ در جهان در سال 2018 برابر با 13.1 میلیون تن بوده که نسبت به سال قبل 6.5 درصد افزایش یافته است. همچنین پیش‌بینی می‌شود تا سال 2028 میزان واردات جهان به 16 میلیون تن افزایش یابد. آلمان، هلند و انگلستان به ترتیب اولین تا سومین کشورهای واردکننده گوشت مرغ هستند.صادرات گوشت مرغ در ایران در سال 1397، حدود 10 هزار تن و واردات آن حدود هزار تن بوده است. همچنین بر اساس گزارش 2019 فائو، متوسط صادرات گوشت مرغ ایران در سال‌های 18-2016 برابر با 72 هزار تن بوده که 0.5 درصد از مجموع صادرات جهان در این سال‌هاست. درحالی‌که بر اساس پیش‌بینی این گزارش در سال 2018، سهم صادرات گوشت مرغ ایران
از صادرات جهان کاهش خواهد یافت و سهم واردات نیز روندی نزولی دارد.
جمع‌بندی:
• با توجه به جایگاه ایران در تولید سالانه گوشت مرغ در بین کشورهای جهان و کشورهای آسیایی، برای حفظ جایگاه و افزایش توان صادراتی پیشنهاد می‌شود افزایش بهره‌وری و استفاده حداکثری از ظرفیت‌های تولیدی در این محصول مورد توجه قرار گیرد. در این صورت هم بازار داخل تأمین و هم زمینه‌ای برای صادرات بیشتر گوشت مرغ و فراورده‌های آن فراهم خواهد شد. بر اساس پیش‌بینی‌های فائو در چند سال آینده، کشورهای درحال‌توسعه، بازار گوشت مرغ را در دست خواهند گرفت؛ این در حالی است که بر اساس این گزارش، سهم ایران از تولید جهانی گوشت مرغ در سال 2028 تغییر چندانی نسبت به سال 2018 نخواهد داشت و سهم ایران در بازارهای صادراتی مرغ نیز کاهش می‌یابد.• متوسط نرخ رشد تولید ایران در دوره زمانی 18-2009 از متوسط نرخ رشد تولید جهان بیشتر است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که ایران در یک بازده زمانی تقریبا 10ساله رشد خوبی را در تولید تجربه کرده است و پتانسیل لازم برای رسیدن به افق بلندمدت و حتی دست‌گرفتن بخشی از بازارهای صادراتی این محصول را دارد. بنابراین تدوین یک نقشه راه تولید، صادرات و تنظیم بازار برای این محصول می‌تواند به‌منزله چراغی روشن در مسیر
رسیدن به اهداف و چشم‌اندازهای بلندمدت باشد.• امکان استمرار رشد تولید گوشت مرغ در کشور با استفاده از به‌کارگیری ظرفیت تولیدی واحدهای غیرفعال در کشور. درحالحاضر حدود 25 درصد از کل مرغداری‌های کشور غیرفعال‌اند؛ ضمن اینکه بهره‌گیری از صرفه‌های ناشی از مقیاس در این صنعت، امکان‌پذیر است.• بررسی شرایط تولیدی کشورهای تولیدکننده عمده گوشت مرغ مانند آرژانتین نشان می‌دهد که مهم‌ترین عامل افزایش تولید این محصول در این کشورها دسترسی آسان به نهاده‌های تولیدی است که این کشورها خود عمده‌ترین تولیدکنندگان نهاده‌های دامی نیز هستند؛ بنابراین هزینه تمام‌شده محصول به‌مراتب کمتر و میزان توان تولیدی نیز بیشتر است. بنابراین برای دستیابی به بازارهای جهانی و تأمین نیازهای داخل، ایجاد شرایط لازم برای افزایش تولید نهاده‌های دامی در داخل و کاهش میزان وابستگی به واردات نهاده‌ها است.• همچنین با توجه به پیش‌بینی‌های انجام‌شده تا سال 2028 بیشترین افزایش مصرف در کشورهای درحال‌توسعه رخ خواهد داد؛ بنابراین برنامه‌ریزی برای تنظیم بازار این محصول در جهت تأمین نیاز داخل و صادرات به کشورهای هدف در افق بلندمدت باید مورد توجه قرار گیرد.
*پژوهشگران مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی