از ناوگان دریایی تا مفهوم امنیت در خلیج فارس
احمد وخشیته . دانشیار دانشگاه ملی اوراسیا
در تقویم روسیه، امروز ( ۱۸ ماه می) به نام قدیمی‌ترین ناوگان دریایی این کشور یعنی «روز ناوگان دریایی بالتیک» نام‌گذاری شده است؛ ناوگانی که اتفاقا ابتدای زمستان سال گذشته نیز به‌منظور برگزاری رزمایش مشترک ایران، روسیه و چین در بندر چابهار پهلو گرفته بود.هجدهم ماه می ۱۷۰۳ بود که یک شناور به‌همراه 30 قایق تحت فرمان پتر اول موفق شد دو کشتی جنگی سوئدی را شکست دهد و بر آن چیره شود. این نخستین پیروزی روسیه در این منطقه دریایی بود که به ظهور ناوگان بالتیک منجر شد و از همه افرادی که در آن نبرد حضور داشتند، تقدیر بی‌سابقه‌ای شد. در واقع می‌توان گفت تاریخ پیدایش ناوگان دریایی بالتیک با تولد سنت‌پترزبورگ گره خورده است؛ در سال ۱۷۰۴ نخستین کارخانه کشتی‌سازی با عنوان دریاسالار در این خطه به بهره‌برداری رسید و پس از آن رفته‌رفته این منطقه به قطب کشتی‌سازی در روسیه تبدیل شد.در میان سال‌های جنگ‌های شمالی (۱۷۰۰ تا ۱۷۲۱) ناوگان دریایی روسیه پیروزی‌های بیشتری را نسبت به سوئد از آن خود کرد و پتر به چهار ایالت در جنوب و شرق خلیج فنلاند دست یافت. همچنین در طول جنگ کریمه (۱۸۵۳ - ۱۸۵۶) با جدیت از سواحل بالتیک دفاع و تلاش‌های سوئد برای تصرف این منطقه را خنثی کرد و اجازه تصرف سنت‌پترزبورگ را نداد. این ناوگان در جنگ جهانی اول و جنگ بزرگ میهنی (جنگ جهانی دوم) نیز بسیار نقش مهمی داشت و با تمام قدرت جنگید. میان سال‌های ۱۹۴۱ تا ۱۹۴۴ قهرمانانه از لنین‌گراد دفاع کرد و در سال ۱۹۴۴ نقش پشتیبانی مهمی در حمله ارتش سرخ به برلین داشت.گفته می‌شود که در جنگ جهانی دوم این ناوگان بیش از هزارو 200 کشتی جنگی دشمن را نابود کرد و حدود صد هزار نفر از تفنگ‌داران دریایی این ناوگان روی زمین به دفاع در مقابل ارتش آلمان نازی پرداختند. در زمان یلتسین (۱۹۹۶) بود که به دستور فرماندهی کل نیروی دریایی روسیه، به پاس افتخارات ناوگان بالتیک، هجدهم ماه می به این عنوان نام‌گذاری شد.
سند مفهوم امنیت روسیه در خلیج فارس
اواخر ماه جولای سال گذشته بود که با اوج‌گرفتن تنش‌ها میان ایران و آمریکا در خلیج فارس، روسیه سندی تحت عنوان «مفهوم امنیت جمعی در منطقه خلیج فارس» را به شورای امنیت سازمان ملل ارائه کرد و براساس این طرح همکاری فراگیر در منطقه براساس برنامه‌ای بلندمدت و عملیاتی را راه‌حل مطمئن برای ایجاد امنیت در خلیج فارس دانست؛ الگویی که تاکنون موفق به کسب اجماع طرفین نشده و همچنان در قالب یک طرح باقی مانده است.
در سایت وزارت خارجه روسیه در تبیین این سند نوشته شده است که تأمین امنیت، یکی از مهم‌ترین مشکلات منطقهای زمان کنونی در منطقه استراتژیک خلیج فارس است و بر ضرورت اقدامات جدی و مؤثر در سطح منطقهای و بینالمللی به‌منظور اصلاح و بهبود هرچه‌بیشتر اوضاع در خلیج فارس تأکید دارد تا به موجب آن روندی به‌سوی صلح، همسایگی خوب و توسعه پایدار شکل بگیرد. مطابق این سند، مفهوم امنیت روسیه در منطقه خلیج فارس بر این اصول استوار است:
تحکیم همه نیروهای علاقه‌مند به ازبین‌بردن افراط‌‌گرایی و تروریسم در خاورمیانه
بسیج افکار عمومی مسلمانان و سایر کشورها برای مقابله با تهدیدهای تروریستی
پایبندی همه طرفین به مصوبات بینالمللی و مهم‌تر از همه منشور سازمان ملل متحد
اجرای عملیات به‌منظور دستیابی به صلح باید تنها براساس قطع‌نامه‌های شورای امنیت یا به درخواست مقامات قانونی کشوری که قربانی حملات به خاکش شده، انجام شود
سیستم امنیتی خلیج فارس باید مبتنی بر احترام به منافع همه طرف‌‌های منطقهای و سایر طرف‌‌های درگیر در همه زمینه‌ها باشد
چندجانبه‌گرایی به‌عنوان مکانیسمی برای فرایند تصمیم‌گیری و اجرای آن وجود داشته باشد
ارتقای سیستم امنیتی به‌منظور مبارزه با تروریسم بینالمللی، حل بحران‌های سوریه، یمن، عراق و موضوع هسته‌ای ایران انجام شود
اعمال اصل اعتمادسازی و ارائه تضمین‌های امنیتی متقابل میان کشورهای حوزه خلیج فارس.
اکنون یک سال از طرح این سند می‌گذرد، اما همچنان با استقبال همه طرفین روبه‌رو نشده و جامه عمل به خود نپوشیده است؛ چراکه به نظر می‌رسد مفاهیم اصولی آن بیشتر بر انتزاعیات استوار است. باید به این موضوع نیز توجه کرد که در صورت اجماع تا چه میزان قابلیت تحقق و ضمانت اجرائی خواهد داشت؟ چراکه به‌عنوان مثال هریک از بازیگران منطقهای و فرامنطقه‌ای تعریفی متفاوت از مفاهیمی انتزاعی مانند تروریسم دارند و دستیابی به مفهومی مشترک میان تمامی طرفین اگر محال نباشد، بدون شک بسیار دشوار است؛ برای نمونه می‌توان به بیش از ده‌ها نشست و مذاکره در قالب وین، ژنو، سوچی، آستانه و استانبول در سال‌های گذشته با محوریت حل بحران سوریه اشاره کرد که همچنان طرفین به الگوی نهایی برای صلح دست نیافته‌اند.
در تقویم روسیه، امروز ( ۱۸ ماه می) به نام قدیمی‌ترین ناوگان دریایی این کشور یعنی «روز ناوگان دریایی بالتیک» نام‌گذاری شده است؛ ناوگانی که اتفاقا ابتدای زمستان سال گذشته نیز به‌منظور برگزاری رزمایش مشترک ایران، روسیه و چین در بندر چابهار پهلو گرفته بود.هجدهم ماه می ۱۷۰۳ بود که یک شناور به‌همراه 30 قایق تحت فرمان پتر اول موفق شد دو کشتی جنگی سوئدی را شکست دهد و بر آن چیره شود. این نخستین پیروزی روسیه در این منطقه دریایی بود که به ظهور ناوگان بالتیک منجر شد و از همه افرادی که در آن نبرد حضور داشتند، تقدیر بی‌سابقه‌ای شد. در واقع می‌توان گفت تاریخ پیدایش ناوگان دریایی بالتیک با تولد سنت‌پترزبورگ گره خورده است؛ در سال ۱۷۰۴ نخستین کارخانه کشتی‌سازی با عنوان دریاسالار در این خطه به بهره‌برداری رسید و پس از آن رفته‌رفته این منطقه به قطب کشتی‌سازی در روسیه تبدیل شد.در میان سال‌های جنگ‌های شمالی (۱۷۰۰ تا ۱۷۲۱) ناوگان دریایی روسیه پیروزی‌های بیشتری را نسبت به سوئد از آن خود کرد و پتر به چهار ایالت در جنوب و شرق خلیج فنلاند دست یافت. همچنین در طول جنگ کریمه (۱۸۵۳ - ۱۸۵۶) با جدیت از سواحل بالتیک دفاع و تلاش‌های سوئد برای تصرف این منطقه را خنثی کرد و اجازه تصرف سنت‌پترزبورگ را نداد. این ناوگان در جنگ جهانی اول و جنگ بزرگ میهنی (جنگ جهانی دوم) نیز بسیار نقش مهمی داشت و با تمام قدرت جنگید. میان سال‌های ۱۹۴۱ تا ۱۹۴۴ قهرمانانه از لنین‌گراد دفاع کرد و در سال ۱۹۴۴ نقش پشتیبانی مهمی در حمله ارتش سرخ به برلین داشت.گفته می‌شود که در جنگ جهانی دوم این ناوگان بیش از هزارو 200 کشتی جنگی دشمن را نابود کرد و حدود صد هزار نفر از تفنگ‌داران دریایی این ناوگان روی زمین به دفاع در مقابل ارتش آلمان نازی پرداختند. در زمان یلتسین (۱۹۹۶) بود که به دستور فرماندهی کل نیروی دریایی روسیه، به پاس افتخارات ناوگان بالتیک، هجدهم ماه می به این عنوان نام‌گذاری شد.
سند مفهوم امنیت روسیه در خلیج فارس
اواخر ماه جولای سال گذشته بود که با اوج‌گرفتن تنش‌ها میان ایران و آمریکا در خلیج فارس، روسیه سندی تحت عنوان «مفهوم امنیت جمعی در منطقه خلیج فارس» را به شورای امنیت سازمان ملل ارائه کرد و براساس این طرح همکاری فراگیر در منطقه براساس برنامه‌ای بلندمدت و عملیاتی را راه‌حل مطمئن برای ایجاد امنیت در خلیج فارس دانست؛ الگویی که تاکنون موفق به کسب اجماع طرفین نشده و همچنان در قالب یک طرح باقی مانده است.
در سایت وزارت خارجه روسیه در تبیین این سند نوشته شده است که تأمین امنیت، یکی از مهم‌ترین مشکلات منطقهای زمان کنونی در منطقه استراتژیک خلیج فارس است و بر ضرورت اقدامات جدی و مؤثر در سطح منطقهای و بینالمللی به‌منظور اصلاح و بهبود هرچه‌بیشتر اوضاع در خلیج فارس تأکید دارد تا به موجب آن روندی به‌سوی صلح، همسایگی خوب و توسعه پایدار شکل بگیرد. مطابق این سند، مفهوم امنیت روسیه در منطقه خلیج فارس بر این اصول استوار است:
تحکیم همه نیروهای علاقه‌مند به ازبین‌بردن افراط‌‌گرایی و تروریسم در خاورمیانه
بسیج افکار عمومی مسلمانان و سایر کشورها برای مقابله با تهدیدهای تروریستی
پایبندی همه طرفین به مصوبات بینالمللی و مهم‌تر از همه منشور سازمان ملل متحد
اجرای عملیات به‌منظور دستیابی به صلح باید تنها براساس قطع‌نامه‌های شورای امنیت یا به درخواست مقامات قانونی کشوری که قربانی حملات به خاکش شده، انجام شود
سیستم امنیتی خلیج فارس باید مبتنی بر احترام به منافع همه طرف‌‌های منطقهای و سایر طرف‌‌های درگیر در همه زمینه‌ها باشد
چندجانبه‌گرایی به‌عنوان مکانیسمی برای فرایند تصمیم‌گیری و اجرای آن وجود داشته باشد
ارتقای سیستم امنیتی به‌منظور مبارزه با تروریسم بینالمللی، حل بحران‌های سوریه، یمن، عراق و موضوع هسته‌ای ایران انجام شود
اعمال اصل اعتمادسازی و ارائه تضمین‌های امنیتی متقابل میان کشورهای حوزه خلیج فارس.
اکنون یک سال از طرح این سند می‌گذرد، اما همچنان با استقبال همه طرفین روبه‌رو نشده و جامه عمل به خود نپوشیده است؛ چراکه به نظر می‌رسد مفاهیم اصولی آن بیشتر بر انتزاعیات استوار است. باید به این موضوع نیز توجه کرد که در صورت اجماع تا چه میزان قابلیت تحقق و ضمانت اجرائی خواهد داشت؟ چراکه به‌عنوان مثال هریک از بازیگران منطقهای و فرامنطقه‌ای تعریفی متفاوت از مفاهیمی انتزاعی مانند تروریسم دارند و دستیابی به مفهومی مشترک میان تمامی طرفین اگر محال نباشد، بدون شک بسیار دشوار است؛ برای نمونه می‌توان به بیش از ده‌ها نشست و مذاکره در قالب وین، ژنو، سوچی، آستانه و استانبول در سال‌های گذشته با محوریت حل بحران سوریه اشاره کرد که همچنان طرفین به الگوی نهایی برای صلح دست نیافته‌اند.