آيا شفافيت مجلس با شوراي نگهبان قابل قياس است؟!

در پی اظهارات رئیس محترم مجلس شورای اسلامی در دوره دهم در برنامه زنده تلویزیونی دوشنبه‌شب ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۹ مبني بر عدم انتشار مشروح مذاكرات شوراي نگهبان و نبود شفافيت در آن، روابط عمومي شوراي نگهبان در اطلاعيه‌اي به اظهارات رئيس مجلس شوراي اسلامي در دوره دهم پاسخ داد و در بند (2) اين اطلاعيه متذكر شده كه «شورای نگهبان همواره در جهت شفافیت پیشگام بوده و بدون تکلیف قانونی اقدام به انتشار متن کامل نظرات، مشروح مذاکرات جلسات شورای نگهبان، نظرات مجامع مشورتی فقهی و حقوقی، نظرات استدلالی اعضای شورا و... کرده است که دسترسی به آن از طریق «سامانه جامع شفافیت نظرات شورای نگهبان» برای همگان مقدور می‌باشد و بی‌اطلاعی رئیس محترم مجلس شورای اسلامی در این خصوص تعجب‌آور است».
متعاقب اطلاعيه روابط عمومي شوراي نگهبان در پاسخ به اظهارات رئیس محترم مجلس شورای اسلامی در دوره دهم، يكي از اعضاي هيئت‌رئيسه مجلس دهم در گفت‌وگو با خبرگزاری خانه ملت به اطلاعيه مذكور واكنش نشان داد و اعلام كرد كه «مقصود دکتر لاریجانی، رئیس محترم مجلس شورای اسلامی از لزوم هم‌سنگ‌شدن شفافیت دستگاه‌ها با مجلس انتشار عین مذاکرات آنها بود؛ مانند آنچه در مجلس از رادیو پخش می‌شود؛ والا تنظیم و انتشار خبری که روابط عمومی شورای محترم نگهبان به صورت مدیریت‌شده و پس از جرح و تعدیل‌های مطلوب خود تحت عنوان مشروح مذاکرات از محتوای جلسات این شورا منتشر می‌کند، هرگز هم‌سنگ پخش مستقیم و زنده مذاکرات مجلس نیست». اين عضو هيئت‌رئيسه مجلس دهم، پخش مستقیم و بی‌واسطه مذاکرات مجلس از طريق راديو و پوشش هم‌زمان از طریق رسانه‌ها را دليل مدعاي خود و رئيس مجلس مبني بر هم‌سنگ‌نبودن شورای نگهبان با مجلس در حوزه شفافیت دانسته است.اظهارنظر عضو محترم هيئت‌رئيسه مجلس دهم نشان می‌دهد كه ايشان به جاي توجه به محتواي اطلاعيه روابط عمومي و مراجعه به سامانه شفافيت يا به عبارتي سامانه جامع نظرات شوراي نگهبان براي رفع ناآگاهي خود و مجلس محترم، باز همان اظهارات رئيس محترم مجلس دهم را تكرار كرده است؛ چراكه کاملا مبرهن است كه با مراجعه به سامانه جامع نظرات شوراي نگهبان، بي‌ پايه و اساس بودن اظهارات ايشان درخصوص عدم انتشار مشروح مذاكرات و نظرات شورا روشن مي‌شود و هر مراجعه‌كننده منصفي به سامانه جامع نظرات شوراي نگهبان، قطعا به نادرستي اظهارات رئيس مجلس دهم و همچنين عضو محترم هيئت‌رئيسه مجلس دهم پي مي‌برد. در اين خصوص لازم است نكاتي درباره مقايسه مجلس شوراي اسلامي و شوراي نگهبان در حوزه شفافيت آرا و نظرات جهت تشحيذ ذهن ارائه شود:
1- عضو محترم هيئت‌رئيسه مجلس دهم، پخش مستقيم مذاكرات مجلس از راديو را به عنوان دليل شفافيت مجلس دانسته و از اين نظر بقيه نهادها از جمله شورا نگهبان را هم‌سنگ با مجلس ندانسته‌اند؛ در اين خصوص لازم به ذكر است كه اولا، نبايد تكليف قانون‌گذار اساسي مبني بر علني‌بودن مذاكرات مجلس و انتشار گزارش كامل آن از طريق راديو و روزنامه رسمي را سند شفافيت مجلس ذكر كرد؛ چراكه چه‌بسا اگر اصل (69) قانون اساسي چنين الزام و تكليفي را مقرر نمي‌كرد، شايد آنچه در حال حاضر وجود دارد، محقق نمي‌شد. ثانيا، آنچه از راديو پخش و گزارش آن منتشر مي‌شود، صرفا اظهارنظرهاي ظاهري نمايندگان است و مشخص نيست كه رأی نهايي نماينده به يك مصوبه علي‌رغم اظهارات مخالف يا موافقش چيست؛ به عنوان نمونه‌اي از اين تناقضات در اظهارات در صحن علني و مسائل پشت پرده مي‌توان به اظهارنظر يكي از نمايندگان مجلس دهم در حمله شديد خودروسازان در مجلس و محكوميت همان نماينده به حبس به دليل همدستي با خودروسازان از باب اخلال در بازار خودرو اشاره كرد.
2- علي‌رغم عدم تكليف قانوني شوراي نگهبان به انتشار علني مذاكرات و نظرات خود، اين شورا با هدف توجه محافل قضائي، دانشگاهي و قانون‌گذاري به متن مذاكرات اعضاي شوراي نگهبان و نيز در راستاي عمل به منويات مقام معظم رهبري مبني بر ضرورت انتشار نظرات فقهي و حقوقي شوراي نگهبان، از سال 1393 كار آماده‌سازي متن مذاكرات اعضاي شوراي نگهبان در جلسات شورا براي انتشار عمومي، به‌عنوان يكي از اولويت‌هاي كاري پژوهشكده شوراي نگهبان بازتعريف شد و انتشار مشروح مذاكرات شوراي نگهبان به عنوان يكي از رسالت‌هاي اين پژوهشكده در دستور كار قرار گرفت.
3- برخلاف اظهارنظر عضو محترم هيئت‌رئيسه مجلس دهم كه مدعي تنظیم و انتشار خبر مشروح مذاكرات شوراي نگهبان توسط روابط عمومی شورا، آن هم به صورت مدیریت‌شده و پس از جرح و تعدیل‌های مطلوب خود تحت عنوان مشروح مذاکرات از محتوای جلسات شورا شده است، بايد متذكر شد كه اين امر اولا توسط پژوهشكده شوراي نگهبان و توسط جمع كثيري از فارغ‌التحصيلان يا دانشجويان مقطع دكترا از بهترين دانشگاه‌هاي كشور در رشته‌هاي مختلف حقوقي از جمله حقوق عمومي، حقوق جزا و جرم‌شناسي، حقوق خصوصي و فقه و حقوق اسلامي صورت مي‌گيرد. ثانيا مشروح مذاكرات منتشره علاوه بر ويرايش فني و ادبي متون مشروح مذاكرات دربردارنده مستندسازي‌هاي آيات، روايات يا نظرات فقهي و فتوايي، شناسنامه مختصر و گويا براي هر يك از موضوعات، ذكر كامل نظر شوراي نگهبان نسبت به هر موضوع، ذكر مواد قانون يا مقرراتي كه در مذاكرات اعضاي شورا به آنها اشاره شده و ذكر منابع و مآخذ مربوط به يك مطلب به صورت كامل است.
4- مراجعه به مشروح مذاكرات شوراي نگهبان منتشره در سامانه جامع نظرات شورا و نيز در قالب كتاب تفاوت مجلس شوراي اسلامي و شوراي نگهبان را در حوزه شفافيت آرا و نظرات روشن مي‌کند و مشخص مي‌كند كه شفافيت كدام با كدام‌يك قابل مقايسه نيست؛ چراكه نگاهي به مشروح مذاكرات منتشره شوراي نگهبان نشان مي‌دهد كه نه تنها اظهارات كامل و استدلالات هر يك از اعضا در بررسي يك مصوبه ذكر شده، بلكه حتي نظر نهايي هر يك از اعضا در مغايرت يا عدم مغايرت با قانون اساسي و موازين شرع آورده شده و خواننده به راحتي مي‌تواند بفهمد كه نظر هريك از اعضا نسبت به مصوبه حاضر و رأی نهايي آنها چه بوده است، در حالي كه در مجلس شوراي اسلامي علي‌رغم اظهارنظرها در صحن علني مشخص نيست كه كدام نماينده رأی موافق مي‌دهد و كدام رأی مخالف.
5- جدا از انتشار مشروح مذاكرات شوراي نگهبان درخصوص مصوبات و مقررات به‌صورت كامل و بدون كم و كاست در سامانه جامع نظرات و همچنين در قالب كتاب، عدم انتشار مذاكرات شوراي نگهبان در بررسي صلاحيت كانديداهاي انتخابات گوناگون صرفا از باب حفظ و مصونيت حيثيت و آبروي اشخاص و همچنين در پاره‌اي موارد مصالح عمومي و امنيتي بوده وگرنه شوراي نگهبان در عدام انتشار مشروح مذاكرات بررسي صلاحيت كانديداها هيچ‌گونه نفع يا ضرري را متوجه خود نمي‌بيند تا مصالح خود را وجه عدم انتشار مذاكرات مربوط به بررسي صلاحيت كانديداها كند.
6- علاوه بر آماده‌سازي و انتشار مشروح مذاكرات شوراي نگهبان بدون كم و كاست توسط پژوهشكده شوراي نگهبان، نظرات استدلالي اعضاي شوراي نگهبان در تأیید يا رد يك مصوبه نيز جهت سهولت دسترسي جامعه علمي، دانشگاهي و تقنيني كشور به صورت جداگانه آماده و براي دسترسي عموم هم در قالب كتاب و هم در سامانه جامع نظرات شوراي نگهبان منتشر مي‌شود.
به نظر مي‌رسد بزرگواران در مجلس به‌جاي دغدغه شفافيت در شوراي نگهبان كه مراجعه به سامانه جامع نظرات شوراي نگهبان گوياي همه چيز است، در پي شفافيت در مجلس در حوزه رأی‌گيري نسبت به مصوبات مجلس و همچنين فرايند استيضاح‌ها و رأی عدم اعتماد و اعتماد به وزرا و نحوه تعامل با دولت و بنگاه‌هاي اقتصادي و غيراقتصادي و... باشند؛ امري كه به سلامت‌سازي بهتر مجلس كمك خواهد كرد.

در پی اظهارات رئیس محترم مجلس شورای اسلامی در دوره دهم در برنامه زنده تلویزیونی دوشنبه‌شب ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۹ مبني بر عدم انتشار مشروح مذاكرات شوراي نگهبان و نبود شفافيت در آن، روابط عمومي شوراي نگهبان در اطلاعيه‌اي به اظهارات رئيس مجلس شوراي اسلامي در دوره دهم پاسخ داد و در بند (2) اين اطلاعيه متذكر شده كه «شورای نگهبان همواره در جهت شفافیت پیشگام بوده و بدون تکلیف قانونی اقدام به انتشار متن کامل نظرات، مشروح مذاکرات جلسات شورای نگهبان، نظرات مجامع مشورتی فقهی و حقوقی، نظرات استدلالی اعضای شورا و... کرده است که دسترسی به آن از طریق «سامانه جامع شفافیت نظرات شورای نگهبان» برای همگان مقدور می‌باشد و بی‌اطلاعی رئیس محترم مجلس شورای اسلامی در این خصوص تعجب‌آور است».
متعاقب اطلاعيه روابط عمومي شوراي نگهبان در پاسخ به اظهارات رئیس محترم مجلس شورای اسلامی در دوره دهم، يكي از اعضاي هيئت‌رئيسه مجلس دهم در گفت‌وگو با خبرگزاری خانه ملت به اطلاعيه مذكور واكنش نشان داد و اعلام كرد كه «مقصود دکتر لاریجانی، رئیس محترم مجلس شورای اسلامی از لزوم هم‌سنگ‌شدن شفافیت دستگاه‌ها با مجلس انتشار عین مذاکرات آنها بود؛ مانند آنچه در مجلس از رادیو پخش می‌شود؛ والا تنظیم و انتشار خبری که روابط عمومی شورای محترم نگهبان به صورت مدیریت‌شده و پس از جرح و تعدیل‌های مطلوب خود تحت عنوان مشروح مذاکرات از محتوای جلسات این شورا منتشر می‌کند، هرگز هم‌سنگ پخش مستقیم و زنده مذاکرات مجلس نیست». اين عضو هيئت‌رئيسه مجلس دهم، پخش مستقیم و بی‌واسطه مذاکرات مجلس از طريق راديو و پوشش هم‌زمان از طریق رسانه‌ها را دليل مدعاي خود و رئيس مجلس مبني بر هم‌سنگ‌نبودن شورای نگهبان با مجلس در حوزه شفافیت دانسته است.اظهارنظر عضو محترم هيئت‌رئيسه مجلس دهم نشان می‌دهد كه ايشان به جاي توجه به محتواي اطلاعيه روابط عمومي و مراجعه به سامانه شفافيت يا به عبارتي سامانه جامع نظرات شوراي نگهبان براي رفع ناآگاهي خود و مجلس محترم، باز همان اظهارات رئيس محترم مجلس دهم را تكرار كرده است؛ چراكه کاملا مبرهن است كه با مراجعه به سامانه جامع نظرات شوراي نگهبان، بي‌ پايه و اساس بودن اظهارات ايشان درخصوص عدم انتشار مشروح مذاكرات و نظرات شورا روشن مي‌شود و هر مراجعه‌كننده منصفي به سامانه جامع نظرات شوراي نگهبان، قطعا به نادرستي اظهارات رئيس مجلس دهم و همچنين عضو محترم هيئت‌رئيسه مجلس دهم پي مي‌برد. در اين خصوص لازم است نكاتي درباره مقايسه مجلس شوراي اسلامي و شوراي نگهبان در حوزه شفافيت آرا و نظرات جهت تشحيذ ذهن ارائه شود:
1- عضو محترم هيئت‌رئيسه مجلس دهم، پخش مستقيم مذاكرات مجلس از راديو را به عنوان دليل شفافيت مجلس دانسته و از اين نظر بقيه نهادها از جمله شورا نگهبان را هم‌سنگ با مجلس ندانسته‌اند؛ در اين خصوص لازم به ذكر است كه اولا، نبايد تكليف قانون‌گذار اساسي مبني بر علني‌بودن مذاكرات مجلس و انتشار گزارش كامل آن از طريق راديو و روزنامه رسمي را سند شفافيت مجلس ذكر كرد؛ چراكه چه‌بسا اگر اصل (69) قانون اساسي چنين الزام و تكليفي را مقرر نمي‌كرد، شايد آنچه در حال حاضر وجود دارد، محقق نمي‌شد. ثانيا، آنچه از راديو پخش و گزارش آن منتشر مي‌شود، صرفا اظهارنظرهاي ظاهري نمايندگان است و مشخص نيست كه رأی نهايي نماينده به يك مصوبه علي‌رغم اظهارات مخالف يا موافقش چيست؛ به عنوان نمونه‌اي از اين تناقضات در اظهارات در صحن علني و مسائل پشت پرده مي‌توان به اظهارنظر يكي از نمايندگان مجلس دهم در حمله شديد خودروسازان در مجلس و محكوميت همان نماينده به حبس به دليل همدستي با خودروسازان از باب اخلال در بازار خودرو اشاره كرد.
2- علي‌رغم عدم تكليف قانوني شوراي نگهبان به انتشار علني مذاكرات و نظرات خود، اين شورا با هدف توجه محافل قضائي، دانشگاهي و قانون‌گذاري به متن مذاكرات اعضاي شوراي نگهبان و نيز در راستاي عمل به منويات مقام معظم رهبري مبني بر ضرورت انتشار نظرات فقهي و حقوقي شوراي نگهبان، از سال 1393 كار آماده‌سازي متن مذاكرات اعضاي شوراي نگهبان در جلسات شورا براي انتشار عمومي، به‌عنوان يكي از اولويت‌هاي كاري پژوهشكده شوراي نگهبان بازتعريف شد و انتشار مشروح مذاكرات شوراي نگهبان به عنوان يكي از رسالت‌هاي اين پژوهشكده در دستور كار قرار گرفت.
3- برخلاف اظهارنظر عضو محترم هيئت‌رئيسه مجلس دهم كه مدعي تنظیم و انتشار خبر مشروح مذاكرات شوراي نگهبان توسط روابط عمومی شورا، آن هم به صورت مدیریت‌شده و پس از جرح و تعدیل‌های مطلوب خود تحت عنوان مشروح مذاکرات از محتوای جلسات شورا شده است، بايد متذكر شد كه اين امر اولا توسط پژوهشكده شوراي نگهبان و توسط جمع كثيري از فارغ‌التحصيلان يا دانشجويان مقطع دكترا از بهترين دانشگاه‌هاي كشور در رشته‌هاي مختلف حقوقي از جمله حقوق عمومي، حقوق جزا و جرم‌شناسي، حقوق خصوصي و فقه و حقوق اسلامي صورت مي‌گيرد. ثانيا مشروح مذاكرات منتشره علاوه بر ويرايش فني و ادبي متون مشروح مذاكرات دربردارنده مستندسازي‌هاي آيات، روايات يا نظرات فقهي و فتوايي، شناسنامه مختصر و گويا براي هر يك از موضوعات، ذكر كامل نظر شوراي نگهبان نسبت به هر موضوع، ذكر مواد قانون يا مقرراتي كه در مذاكرات اعضاي شورا به آنها اشاره شده و ذكر منابع و مآخذ مربوط به يك مطلب به صورت كامل است.
4- مراجعه به مشروح مذاكرات شوراي نگهبان منتشره در سامانه جامع نظرات شورا و نيز در قالب كتاب تفاوت مجلس شوراي اسلامي و شوراي نگهبان را در حوزه شفافيت آرا و نظرات روشن مي‌کند و مشخص مي‌كند كه شفافيت كدام با كدام‌يك قابل مقايسه نيست؛ چراكه نگاهي به مشروح مذاكرات منتشره شوراي نگهبان نشان مي‌دهد كه نه تنها اظهارات كامل و استدلالات هر يك از اعضا در بررسي يك مصوبه ذكر شده، بلكه حتي نظر نهايي هر يك از اعضا در مغايرت يا عدم مغايرت با قانون اساسي و موازين شرع آورده شده و خواننده به راحتي مي‌تواند بفهمد كه نظر هريك از اعضا نسبت به مصوبه حاضر و رأی نهايي آنها چه بوده است، در حالي كه در مجلس شوراي اسلامي علي‌رغم اظهارنظرها در صحن علني مشخص نيست كه كدام نماينده رأی موافق مي‌دهد و كدام رأی مخالف.
5- جدا از انتشار مشروح مذاكرات شوراي نگهبان درخصوص مصوبات و مقررات به‌صورت كامل و بدون كم و كاست در سامانه جامع نظرات و همچنين در قالب كتاب، عدم انتشار مذاكرات شوراي نگهبان در بررسي صلاحيت كانديداهاي انتخابات گوناگون صرفا از باب حفظ و مصونيت حيثيت و آبروي اشخاص و همچنين در پاره‌اي موارد مصالح عمومي و امنيتي بوده وگرنه شوراي نگهبان در عدام انتشار مشروح مذاكرات بررسي صلاحيت كانديداها هيچ‌گونه نفع يا ضرري را متوجه خود نمي‌بيند تا مصالح خود را وجه عدم انتشار مذاكرات مربوط به بررسي صلاحيت كانديداها كند.
6- علاوه بر آماده‌سازي و انتشار مشروح مذاكرات شوراي نگهبان بدون كم و كاست توسط پژوهشكده شوراي نگهبان، نظرات استدلالي اعضاي شوراي نگهبان در تأیید يا رد يك مصوبه نيز جهت سهولت دسترسي جامعه علمي، دانشگاهي و تقنيني كشور به صورت جداگانه آماده و براي دسترسي عموم هم در قالب كتاب و هم در سامانه جامع نظرات شوراي نگهبان منتشر مي‌شود.
به نظر مي‌رسد بزرگواران در مجلس به‌جاي دغدغه شفافيت در شوراي نگهبان كه مراجعه به سامانه جامع نظرات شوراي نگهبان گوياي همه چيز است، در پي شفافيت در مجلس در حوزه رأی‌گيري نسبت به مصوبات مجلس و همچنين فرايند استيضاح‌ها و رأی عدم اعتماد و اعتماد به وزرا و نحوه تعامل با دولت و بنگاه‌هاي اقتصادي و غيراقتصادي و... باشند؛ امري كه به سلامت‌سازي بهتر مجلس كمك خواهد كرد.