اسماعیل کهرم: خاموشکردن سروهای کوهی با سرشاخههای بید
خاکستر خائیز
شرق: پرندگان بیپناهی که حالا در گوشهای از زمین سوخته خائیز کز میکنند که شاید از گزند آتش در امان بمانند، دستههای کل و بز که گروه گروه پشت به آتش در حال فرارند اما هر چه پیش میروند، گدازههای آتش را در یک قدمی خود میبینند و مردمی که با دستخالی هرچه خاموش میکنند، بیاثر است؛ این بخشی از تصاویر اینروزهای منطقه حفاظتشده خائیز در استان کهگیلویهوبویراحمد است که از عصر پنجشنبه در آتش میسوزد و حالا بخش وسیعی از آن تبدیل به خاکستر شده است. در آخرین اظهارات مسئولان میگویند که آتش در حال خاموششدن است؛ هرچند که فعالان زیستمحیطی حاضر در محل آتش میگویند که چیزی برای سوختن باقی نمانده است. منطقه حفاظتشده خائیز با مساحتی بالغبر 33 هزار هكتار در كهگیلویه از جمله مناطق زیست حیاتوحش در جنوب كشور است که از دی سال ۷۷ در شمار مناطق حفاظتشده ایران قرار گرفته اما برای حفاظت از آن در مقابل آتش احتمالی تنها یک یا دو دمنده در دسترس است. پوشش گیاهی این منطقه بلوط، بنه، کلخنگ، بادام وحشی، ارژن، خوشک، گون، گیاهان دارویی و گونههایی از خانواده گندمیان است که در گرمای اینروزها با جرقهای آتش گرفت و همچنان پیش
میرود. خائیز همچنین از مطلوبترین زیستگاههای کل و بز در ایران است که با این حجم از آتش و نابودی، از سرگذشت این حیوانات هم اطلاعات دقیقی در دست نیست.
در خائیز چه میگذرد؟
آتشی که شعلههایش حالا از چنددهکیلومتری و از خیابانهای دهدشت دیده میشود، عصر پنجشنبه هفته پیش به دامان طبیعت خائیز افتاد و در این سه روز دهها کیلومتر را طی کرد تا از حوزه استحفاظی خوزستان به نزدیکی دهدشت در کهگیلویهوبویراحمد برسد. «یاسر فاطمی» از فعالان بومی محیطزیست و دانشجوی دکترای زیستشناسی، یکی از کسانی است که در اولین ساعات آتشسوزی خود را به محل حادثه رسانده است. او درباره مشاهدات خود در این سه روز از کمبود شدید امکانات برای مقابله با این آتش به «شرق» میگوید. این فعال حاضر در محل حادثه میگوید: «عصر پنجشنبه به ما اطلاع دادند که منطقه آتش گرفته است و ما با محیط زیست هماهنگ کردیم، دمندهها را آماده کردیم و با یکسری تجهیزات به محل آتشسوزی رفتیم. آتش در ارتفاعات بود و دسترسی به آن بدون تجهیزات و بالگرد بسیار سخت و دشوار. ما ساعت دو، سه شب آنجا رسیدیم». بر اساس توضیحات فاطمی آتشسوزی از سمت بهبهان وارد کهگیلویه شد که البته چندین ساعت پس از شروع سوختگی در خائیز فعالان زیادی به محل آتشسوزی نزدیک شدند: «ابتدا ما دو نفر بودیم که با دمنده کار میکردیم و برای یک نفر مشکلی ایجاد شد که مجبور شدیم کار
را در صبح جمعه تعطیل کنیم. جمعهشب هم که باد شدیدی وجود داشت و عملا هرچه بچهها تلاش میکردند بیفایده بود». او مشکل اصلی در مقابله و مهار این آتش را کمبود امکانات میداند: «ما مشکل دمنده داریم. الان و پس از سه روز آتشسوزی حدود هفت، هشت دمنده داریم و این خیلی فاجعه است. مگر قیمت هر دمنده چقدر است که برای منطقهای تا این اندازه مهم فقط یک یا دو دمنده از قبل تهیه شده است. شب اول که دستتنها بودیم اما از روز جمعه صبح بالگرد شرکت نفت گچساران آمد که ما را پایین آورد. این بالگردها فقط نیرو انتقال میداد ولی همینطور بچهها را جابهجا میکرد». آنطور که فاطمی میگوید بالگردهایی که روز جمعه هم به محل آتشسوزی رسیدند، عملا نقش مفیدی در کنترل آتش ایفا نکردند: «دو بالگرد ارتش از دیروز آمدند و چندین بار بچهها را بالا و پایین برند که انتقال خوبی انجام میشد اما تأثیر چندانی بر کنترل آتش نداشت. متأسفانه مشکل اصلی دمنده است که دو سه مورد بیشتر نبود. شرایط بسیار سخت است، علف زیاد است و امکان پرتاب نیروها زیاد است. نیرو بود، آب و غذا و همه موارد را مردم تأمین کردند و آذوقه هم هلیکوپتر آورد ولی مشکل اصلی دمنده است.
امروز(شنبه) مشکل سوخت بالگرد هم حل شده اما وقتی آبپاش نباشد یا دمنده برای استفاده نیروهای مردمی وجود نداشته باشد، عملا امکان کار خاصی وجود ندارد». این آتش اما تا چه اندازه منطقه حفاظتشده خائیز را از بین برده و چه تأثیری بر زیستگاههای این پرندهها و حیوانات داشته است؟ فاطمی دراینباره میگوید: «ما تصاویر هوایی را بررسی نکردیم ولی سوختگی زیاد داشتیم. از سمت جاده بهبهان تا بالای سر روستای آبکاسه همه سوخته است و هیچ چیزی نمانده است. شعلههای آتش از دهدشت پیدا است».
چاره بالگرد آبپاش است
زبانه آتشی که بر فراز خائیز از کیلومترها دورتر قابلمشاهده است با وزش باد شدت هم گرفته و صحنههای نگرانکنندهای از نابودی جنگلهای کمنظیر جنوب ایران را ترسیم کرده که همچنان هم ادامه دارد. در سه روز گذشته هم فعالان محیطزیستی حاضر در محل آتش و هم مسئولان محلی، راهکار کنترل این آتش را بالگرد آبپاش دانستند اما دستکم تا عصر دیروز اتفاق خاصی در این زمینه رخ نداده است. پیش از این «محمدعلی آروس» معاون فرماندار کهگیلویه وضعیت خائیز را «فوقالعاده بحرانی» خواند و از مدیریت بحران کشوری خواست وارد عمل شود اما تاکنون تغییر چندانی ایجاد نشده است. او دراینباره به ایسنا گفته بود که «آتش از هرجا زبانه میکشد و برخی نیروها در محاصره آتش قرار گرفتهاند که کمبود آب جان آنها را در خطر قرار داده است. بالگرد اطفای حریق چند سورتی نیرو به محل آتشسوزی برد اما کمک چندانی به کنترل آتش نکرده است». این توضیحات در حالی است که تلاش نیروهای داوطلب برای اطفای آتش اگرچه کمنظیر بوده اما مانع از پیشرفت آتش نشده است. حالا و در غیاب این بالگردهای آبپاش منطقهای که علاوه بر پوشش گیاهی و تنوع جنگلی زیستگاه حیاتوحش از قبیل کل، بز و
گونههای مختلف پرندگان است، بهسرعت تبدیل به خاکستر شده و شعلههای آتشش از دهها کیلومتر آنطرفتر هم پیداست.
آتش از کجا آمد؟
آتشی که اینروزها خائیز را تبدیل به خاکستر میکند، نهتنها شعله افتاده به جان زاگرس نیست؛ در ایلام، بوشهر، خوزستان و چندین منطقه دیگر هم اینروزها بخشهایی از زاگرسی در حال سوختن و نابودی است. این آتشسوزیها در حالی مسئولان را شوکه کرده و امکان هرگونه اقدام مثبت را از آنها گرفته که هرساله و با نزدیکشدن به فصل تابستان شاهد چنین آتشسوزیهایی هستیم. درباره آتشسوزی خائیز هم تاکنون دلایل مختلفی عنوان شده اما یکی از پرتکرارترین موارد به اختلاف دو دامدار برمیگردد. به گفته «اسدالله هاشمی»، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان کهگیلویهوبویراحمد، این آتشسوزی «بر اثر اختلافات بین عشایری که در خارج از منطقه حفاظتشده خائیز قرار دارند، آغاز شده است». دلیل هرچه باشد، حالا این آتشسوزی که از غروب پنجشنبه در بخشی از جنگلهای ضلع شمالی خائیز آغاز شده است، تاکنون دستکم بیش از ۲۰۰ هکتار را سوخته و تعداد زیادی از پرندگان و حیوانات را هم نابود کرده است. علاوهبراین و براساس اعلام مسئولان محلی، آتشسوزی از سمت بهبهان در استان خوزستان شروع شده و به علت اینکه به موقع مهار نشد، به محدوده استان کهگیلویهوبویراحمد سرایت کرده و
هماکنون به ارتفاعات رسیده و در حال گسترش است.
از همه ظرفیتها استفاده شد؟
دو روز پیش رئیسدفتر رئیسجمهور در تماس تلفنی با استاندار کهگیلویهوبویراحمد و رئیس ستاد بحران کشور خواستار استفاده از همه ظرفیتها و امکانات برای مهار آتشسوزی منطقه خائیز شد اما اینکه تا چه اندازه این امکانات به کمک این منطقه کمنظیر آمده محل پرسش است. «محمود واعظی» در تماس روز جمعه خود با استاندار کهگیلویهوبویراحمد و همچنین رئیس ستاد بحران کشور ضمن بررسی اقدامات انجامشده از سوی مدیریت استان برای مهار آتشسوزی در منطقه حفاظتشده خائیز، گفته بود: «ضروری است که با استفاده از همه امکانات و ظرفیتها در استان و انجام سریع اقدامات لازم آتشسوزی بهسرعت مهار شود». واعظی به نمایندگی از دفتر رئیسجمهور از استاندار و مدیران استان کهگیلویهوبویراحمد خواست با توجه به پیشبینی گرمترشدن هوا در روزهای آینده و احتمال بروز حوادثی ازایندست در دیگر نقاط، تمهیدات لازم برای جلوگیری از تکرار چنین حوادثی اندیشیده شود. این تماسها البته کمک چندانی به خائیز نکرد و دو روز پس از آن هم، این منطقه حفاظتشده در آتش بود تا حالا که عملا بخش وسیعی از آن نابود
شده است.
آتش در حال کنترل است یا چیزی نمانده است؟
عصر دیروز و پس از سه روز سوختن منطقه «خائیز» اخباری در رسانهها مبنی بر کنترل آتش خائیز منتشر شد که البته با واکنش منفی فعالان محیط زیست هم همراه شد. آنها میگویند آتش مسیر خود را طی کرده و حالا عملا چیزی برای سوختن باقی نمانده است. خبر کنترل آتش را «کیومرث کلانتری» معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرد و دراینباره گفت: «اکنون در حال استفاده از شش فروند بالگرد برای اطفای حریق در این منطقه هستیم. درحالحاضر بخش عمدهای از آتش در منطقه حفاظتشده «خائیز» در استان کهگیلویهوبویراحمد مهار شده است اما تنگه «شیخ» تنها نقطه در این منطقه است که اکنون آتشسوزی گسترده دارد». معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست عصر دیروز با بیان اینکه درحالحاضر از شش فروند بالگرد در منطقه خائیز استفاده میشود، به ایسنا گفت: «بخشی از این بالگردها مسئولیت اطفای حریق و بخشی دیگر مسئولیت جابهجایی نیروها را بر عهده دارند، علاوه بر این تجهیزات انفرادی برای خاموشکردن آتش تأمین شده است». این توضیحات در حالی است که فعالان این حوزه امیدوارند دستکم برای مقابله با آتشهای احتمالی آینده چارهای اندیشیده شود و
امکاناتی در دسترس مسئولان محلی قرار گیرد.
شرق: پرندگان بیپناهی که حالا در گوشهای از زمین سوخته خائیز کز میکنند که شاید از گزند آتش در امان بمانند، دستههای کل و بز که گروه گروه پشت به آتش در حال فرارند اما هر چه پیش میروند، گدازههای آتش را در یک قدمی خود میبینند و مردمی که با دستخالی هرچه خاموش میکنند، بیاثر است؛ این بخشی از تصاویر اینروزهای منطقه حفاظتشده خائیز در استان کهگیلویهوبویراحمد است که از عصر پنجشنبه در آتش میسوزد و حالا بخش وسیعی از آن تبدیل به خاکستر شده است. در آخرین اظهارات مسئولان میگویند که آتش در حال خاموششدن است؛ هرچند که فعالان زیستمحیطی حاضر در محل آتش میگویند که چیزی برای سوختن باقی نمانده است. منطقه حفاظتشده خائیز با مساحتی بالغبر 33 هزار هكتار در كهگیلویه از جمله مناطق زیست حیاتوحش در جنوب كشور است که از دی سال ۷۷ در شمار مناطق حفاظتشده ایران قرار گرفته اما برای حفاظت از آن در مقابل آتش احتمالی تنها یک یا دو دمنده در دسترس است. پوشش گیاهی این منطقه بلوط، بنه، کلخنگ، بادام وحشی، ارژن، خوشک، گون، گیاهان دارویی و گونههایی از خانواده گندمیان است که در گرمای اینروزها با جرقهای آتش گرفت و همچنان پیش
میرود. خائیز همچنین از مطلوبترین زیستگاههای کل و بز در ایران است که با این حجم از آتش و نابودی، از سرگذشت این حیوانات هم اطلاعات دقیقی در دست نیست.
در خائیز چه میگذرد؟
آتشی که شعلههایش حالا از چنددهکیلومتری و از خیابانهای دهدشت دیده میشود، عصر پنجشنبه هفته پیش به دامان طبیعت خائیز افتاد و در این سه روز دهها کیلومتر را طی کرد تا از حوزه استحفاظی خوزستان به نزدیکی دهدشت در کهگیلویهوبویراحمد برسد. «یاسر فاطمی» از فعالان بومی محیطزیست و دانشجوی دکترای زیستشناسی، یکی از کسانی است که در اولین ساعات آتشسوزی خود را به محل حادثه رسانده است. او درباره مشاهدات خود در این سه روز از کمبود شدید امکانات برای مقابله با این آتش به «شرق» میگوید. این فعال حاضر در محل حادثه میگوید: «عصر پنجشنبه به ما اطلاع دادند که منطقه آتش گرفته است و ما با محیط زیست هماهنگ کردیم، دمندهها را آماده کردیم و با یکسری تجهیزات به محل آتشسوزی رفتیم. آتش در ارتفاعات بود و دسترسی به آن بدون تجهیزات و بالگرد بسیار سخت و دشوار. ما ساعت دو، سه شب آنجا رسیدیم». بر اساس توضیحات فاطمی آتشسوزی از سمت بهبهان وارد کهگیلویه شد که البته چندین ساعت پس از شروع سوختگی در خائیز فعالان زیادی به محل آتشسوزی نزدیک شدند: «ابتدا ما دو نفر بودیم که با دمنده کار میکردیم و برای یک نفر مشکلی ایجاد شد که مجبور شدیم کار
را در صبح جمعه تعطیل کنیم. جمعهشب هم که باد شدیدی وجود داشت و عملا هرچه بچهها تلاش میکردند بیفایده بود». او مشکل اصلی در مقابله و مهار این آتش را کمبود امکانات میداند: «ما مشکل دمنده داریم. الان و پس از سه روز آتشسوزی حدود هفت، هشت دمنده داریم و این خیلی فاجعه است. مگر قیمت هر دمنده چقدر است که برای منطقهای تا این اندازه مهم فقط یک یا دو دمنده از قبل تهیه شده است. شب اول که دستتنها بودیم اما از روز جمعه صبح بالگرد شرکت نفت گچساران آمد که ما را پایین آورد. این بالگردها فقط نیرو انتقال میداد ولی همینطور بچهها را جابهجا میکرد». آنطور که فاطمی میگوید بالگردهایی که روز جمعه هم به محل آتشسوزی رسیدند، عملا نقش مفیدی در کنترل آتش ایفا نکردند: «دو بالگرد ارتش از دیروز آمدند و چندین بار بچهها را بالا و پایین برند که انتقال خوبی انجام میشد اما تأثیر چندانی بر کنترل آتش نداشت. متأسفانه مشکل اصلی دمنده است که دو سه مورد بیشتر نبود. شرایط بسیار سخت است، علف زیاد است و امکان پرتاب نیروها زیاد است. نیرو بود، آب و غذا و همه موارد را مردم تأمین کردند و آذوقه هم هلیکوپتر آورد ولی مشکل اصلی دمنده است.
امروز(شنبه) مشکل سوخت بالگرد هم حل شده اما وقتی آبپاش نباشد یا دمنده برای استفاده نیروهای مردمی وجود نداشته باشد، عملا امکان کار خاصی وجود ندارد». این آتش اما تا چه اندازه منطقه حفاظتشده خائیز را از بین برده و چه تأثیری بر زیستگاههای این پرندهها و حیوانات داشته است؟ فاطمی دراینباره میگوید: «ما تصاویر هوایی را بررسی نکردیم ولی سوختگی زیاد داشتیم. از سمت جاده بهبهان تا بالای سر روستای آبکاسه همه سوخته است و هیچ چیزی نمانده است. شعلههای آتش از دهدشت پیدا است».
چاره بالگرد آبپاش است
زبانه آتشی که بر فراز خائیز از کیلومترها دورتر قابلمشاهده است با وزش باد شدت هم گرفته و صحنههای نگرانکنندهای از نابودی جنگلهای کمنظیر جنوب ایران را ترسیم کرده که همچنان هم ادامه دارد. در سه روز گذشته هم فعالان محیطزیستی حاضر در محل آتش و هم مسئولان محلی، راهکار کنترل این آتش را بالگرد آبپاش دانستند اما دستکم تا عصر دیروز اتفاق خاصی در این زمینه رخ نداده است. پیش از این «محمدعلی آروس» معاون فرماندار کهگیلویه وضعیت خائیز را «فوقالعاده بحرانی» خواند و از مدیریت بحران کشوری خواست وارد عمل شود اما تاکنون تغییر چندانی ایجاد نشده است. او دراینباره به ایسنا گفته بود که «آتش از هرجا زبانه میکشد و برخی نیروها در محاصره آتش قرار گرفتهاند که کمبود آب جان آنها را در خطر قرار داده است. بالگرد اطفای حریق چند سورتی نیرو به محل آتشسوزی برد اما کمک چندانی به کنترل آتش نکرده است». این توضیحات در حالی است که تلاش نیروهای داوطلب برای اطفای آتش اگرچه کمنظیر بوده اما مانع از پیشرفت آتش نشده است. حالا و در غیاب این بالگردهای آبپاش منطقهای که علاوه بر پوشش گیاهی و تنوع جنگلی زیستگاه حیاتوحش از قبیل کل، بز و
گونههای مختلف پرندگان است، بهسرعت تبدیل به خاکستر شده و شعلههای آتشش از دهها کیلومتر آنطرفتر هم پیداست.
آتش از کجا آمد؟
آتشی که اینروزها خائیز را تبدیل به خاکستر میکند، نهتنها شعله افتاده به جان زاگرس نیست؛ در ایلام، بوشهر، خوزستان و چندین منطقه دیگر هم اینروزها بخشهایی از زاگرسی در حال سوختن و نابودی است. این آتشسوزیها در حالی مسئولان را شوکه کرده و امکان هرگونه اقدام مثبت را از آنها گرفته که هرساله و با نزدیکشدن به فصل تابستان شاهد چنین آتشسوزیهایی هستیم. درباره آتشسوزی خائیز هم تاکنون دلایل مختلفی عنوان شده اما یکی از پرتکرارترین موارد به اختلاف دو دامدار برمیگردد. به گفته «اسدالله هاشمی»، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان کهگیلویهوبویراحمد، این آتشسوزی «بر اثر اختلافات بین عشایری که در خارج از منطقه حفاظتشده خائیز قرار دارند، آغاز شده است». دلیل هرچه باشد، حالا این آتشسوزی که از غروب پنجشنبه در بخشی از جنگلهای ضلع شمالی خائیز آغاز شده است، تاکنون دستکم بیش از ۲۰۰ هکتار را سوخته و تعداد زیادی از پرندگان و حیوانات را هم نابود کرده است. علاوهبراین و براساس اعلام مسئولان محلی، آتشسوزی از سمت بهبهان در استان خوزستان شروع شده و به علت اینکه به موقع مهار نشد، به محدوده استان کهگیلویهوبویراحمد سرایت کرده و
هماکنون به ارتفاعات رسیده و در حال گسترش است.
از همه ظرفیتها استفاده شد؟
دو روز پیش رئیسدفتر رئیسجمهور در تماس تلفنی با استاندار کهگیلویهوبویراحمد و رئیس ستاد بحران کشور خواستار استفاده از همه ظرفیتها و امکانات برای مهار آتشسوزی منطقه خائیز شد اما اینکه تا چه اندازه این امکانات به کمک این منطقه کمنظیر آمده محل پرسش است. «محمود واعظی» در تماس روز جمعه خود با استاندار کهگیلویهوبویراحمد و همچنین رئیس ستاد بحران کشور ضمن بررسی اقدامات انجامشده از سوی مدیریت استان برای مهار آتشسوزی در منطقه حفاظتشده خائیز، گفته بود: «ضروری است که با استفاده از همه امکانات و ظرفیتها در استان و انجام سریع اقدامات لازم آتشسوزی بهسرعت مهار شود». واعظی به نمایندگی از دفتر رئیسجمهور از استاندار و مدیران استان کهگیلویهوبویراحمد خواست با توجه به پیشبینی گرمترشدن هوا در روزهای آینده و احتمال بروز حوادثی ازایندست در دیگر نقاط، تمهیدات لازم برای جلوگیری از تکرار چنین حوادثی اندیشیده شود. این تماسها البته کمک چندانی به خائیز نکرد و دو روز پس از آن هم، این منطقه حفاظتشده در آتش بود تا حالا که عملا بخش وسیعی از آن نابود
شده است.
آتش در حال کنترل است یا چیزی نمانده است؟
عصر دیروز و پس از سه روز سوختن منطقه «خائیز» اخباری در رسانهها مبنی بر کنترل آتش خائیز منتشر شد که البته با واکنش منفی فعالان محیط زیست هم همراه شد. آنها میگویند آتش مسیر خود را طی کرده و حالا عملا چیزی برای سوختن باقی نمانده است. خبر کنترل آتش را «کیومرث کلانتری» معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرد و دراینباره گفت: «اکنون در حال استفاده از شش فروند بالگرد برای اطفای حریق در این منطقه هستیم. درحالحاضر بخش عمدهای از آتش در منطقه حفاظتشده «خائیز» در استان کهگیلویهوبویراحمد مهار شده است اما تنگه «شیخ» تنها نقطه در این منطقه است که اکنون آتشسوزی گسترده دارد». معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست عصر دیروز با بیان اینکه درحالحاضر از شش فروند بالگرد در منطقه خائیز استفاده میشود، به ایسنا گفت: «بخشی از این بالگردها مسئولیت اطفای حریق و بخشی دیگر مسئولیت جابهجایی نیروها را بر عهده دارند، علاوه بر این تجهیزات انفرادی برای خاموشکردن آتش تأمین شده است». این توضیحات در حالی است که فعالان این حوزه امیدوارند دستکم برای مقابله با آتشهای احتمالی آینده چارهای اندیشیده شود و
امکاناتی در دسترس مسئولان محلی قرار گیرد.