اصناف، تجلی قدرت اجتماعی
تورج فرهادی . شهردار منطقه ۶ تهران
اول تیرماه در تقویم رسمی کشور به‌عنوان روز ملی اصناف نام‌گذاری شده است و امسال به دلیل وجود بیماری کووید۱۹، فرصت برنامه‌های حضوری، کمتر وجود داشت. با توجه به نقش مهم این قشر در ایران، پرداختن به مسائل آنها مختص به یک روز نیست و در طول سال باید مرکز توجه سیاست‌گذاران اجرائی و مدیریت شهری باشد. اصناف در طول تاریخ و در متن و جریان تحولات تاریخی و سیاسی، همواره به‌عنوان نیرویی تأثیر‌گذار و تحول‌آفرین مطرح بوده‌اند و در مقاطع مختلفی در تاریخ ایران توانسته‌اند با درک درست و همه‌جانبه از فرایند تحولات و جهت‌گیری‌های اجتماعی و سیاسی، منشأ تحول و تغییر باشند. اصناف نه لزوما یک فرهنگ خاص بلکه پدیده‌ای جهانی هستند که هم در کارکرد‌های انتسابی که جزء لاینفک سرشت و ماهیت آنهاست و هم در ویژگی‌های اکتسابی که در سیر تکامل خود به دست آورده‌اند، اهمیت و کارکرد‌های متفاوتی دارند. این طبقات اجتماعی کارویژه‌های مشخص و متعینی دارند که در الگو‌ها و هنجار‌های اجتماعی، مذهبی و ارزش‌ها و مؤلفه‌های اقتصادی و کارکرد‌های سیاسی قابل صورت‌بندی است. بدیهی است پیکره اقتصاد هر کشوری از دو ساحت خرد و کلان تشکیل شده است و همواره تحولات درونی، چه در اقتصاد‌های درون‌زا و چه اقتصاد‌های برون‌گرا، از مسیر تغییرات خرد به‌مثابه زیربنا به تحولات کلان به‌عنوان روبنا رقم می‌خورد. در این کانتکست، اصناف به‌عنوان نهاد‌هایی اجتماعی و اقتصادی، در قالب اقتصاد خرد تعریف می‌شوند و در یک اقتصاد ملی قدرتمند با تفویض برخی اختیارات دولتی که ناشی از تمرکز و انحصار ناسازنده امکانات و منابع است، می‌توانند در بستری از اقتصاد رقابتی، مشارکتی و تولید‌محور در راستای اصل ۴۴ قانون اساسی ضمن کاهش تصدی‌گری دولتی، اهدافی مانند عدالت اجتماعی، گسترش مالکیت مردم، ارتقای کارایی بنگاه‌های اقتصادی و افزایش سهم بخش خصوصی در اقتصاد ملی را محقق کنند و بالطبع سبب تقویت اعتماد و انسجام اجتماعی شوند. به لحاظ تاریخی، اوج این انسجام و اعتماد را که بر بستری از سرمایه اجتماعی مبتنی شده بود، هم در انقلاب مشروطه و هم در پیروزی انقلاب اسلامی می‌توان دید که در جریان این دو تحول بنیادین، نقش بازار به‌طور عام و اصناف به‌طور خاص شایان تأمل و تحلیل است.
در زمان کنونی اما به نظر می‌رسد فرایند مدرنیزاسیون، تکنولوژی و همچنین توسعه شهر‌ها، این نقش را به لحاظ کالبدی و محتوایی با چالش‌هایی روبه‌رو کرده یا دست‌کم درصدد محدودکردن قدرت تأثیرگذاری نهاد‌های سنتی مانند بازار است. در بحران همه‌گیر کرونا که جهان و ایران را دستخوش تحولات و تغییراتی اساسی کرده، در‌حالی‌که عمده کشور‌های جهان فعالیت اصناف مختلف را تعطیل کرده‌اند، نقش اصناف کشور در توزیع خدمات و کاهش تبعات اجتماعی و اقتصادی آن اگر نگوییم بی‌نظیر بلکه در قیاس با کشور‌های عمدتا توسعه‌یافته و پیشرفته کم‌نظیر است و می تواند با تسهیل بستر و فضای مطلوب، چه به لحاظ سیاست‌های اداری و چه بررسی برنامه‌های حمایتی از اصناف به‌عنوان ظرفیتی ملی و داخلی در مسیر مبارزه با جنگ اقتصادی از آن بهره‌برداری شود. پیوند و ارتباط تنگاتنگ اصناف و مردم که در همین ماجرای کرونا و تبعات و بحران‌های ناشی از آن هم نمود داشت، در تقویت اعتماد مردم به حاکمیت و نهاد‌های اجرائی و اداری، اهمیت فراوانی دارد و نگرش‌ها، داوری‌ها و قضاوت مردم به‌عنوان عمق استراتژیک اهداف و آرمان‌های ما درباره کارآمدی سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی را جهت می دهد.
اول تیرماه در تقویم رسمی کشور به‌عنوان روز ملی اصناف نام‌گذاری شده است و امسال به دلیل وجود بیماری کووید۱۹، فرصت برنامه‌های حضوری، کمتر وجود داشت. با توجه به نقش مهم این قشر در ایران، پرداختن به مسائل آنها مختص به یک روز نیست و در طول سال باید مرکز توجه سیاست‌گذاران اجرائی و مدیریت شهری باشد. اصناف در طول تاریخ و در متن و جریان تحولات تاریخی و سیاسی، همواره به‌عنوان نیرویی تأثیر‌گذار و تحول‌آفرین مطرح بوده‌اند و در مقاطع مختلفی در تاریخ ایران توانسته‌اند با درک درست و همه‌جانبه از فرایند تحولات و جهت‌گیری‌های اجتماعی و سیاسی، منشأ تحول و تغییر باشند. اصناف نه لزوما یک فرهنگ خاص بلکه پدیده‌ای جهانی هستند که هم در کارکرد‌های انتسابی که جزء لاینفک سرشت و ماهیت آنهاست و هم در ویژگی‌های اکتسابی که در سیر تکامل خود به دست آورده‌اند، اهمیت و کارکرد‌های متفاوتی دارند. این طبقات اجتماعی کارویژه‌های مشخص و متعینی دارند که در الگو‌ها و هنجار‌های اجتماعی، مذهبی و ارزش‌ها و مؤلفه‌های اقتصادی و کارکرد‌های سیاسی قابل صورت‌بندی است. بدیهی است پیکره اقتصاد هر کشوری از دو ساحت خرد و کلان تشکیل شده است و همواره تحولات درونی، چه در اقتصاد‌های درون‌زا و چه اقتصاد‌های برون‌گرا، از مسیر تغییرات خرد به‌مثابه زیربنا به تحولات کلان به‌عنوان روبنا رقم می‌خورد. در این کانتکست، اصناف به‌عنوان نهاد‌هایی اجتماعی و اقتصادی، در قالب اقتصاد خرد تعریف می‌شوند و در یک اقتصاد ملی قدرتمند با تفویض برخی اختیارات دولتی که ناشی از تمرکز و انحصار ناسازنده امکانات و منابع است، می‌توانند در بستری از اقتصاد رقابتی، مشارکتی و تولید‌محور در راستای اصل ۴۴ قانون اساسی ضمن کاهش تصدی‌گری دولتی، اهدافی مانند عدالت اجتماعی، گسترش مالکیت مردم، ارتقای کارایی بنگاه‌های اقتصادی و افزایش سهم بخش خصوصی در اقتصاد ملی را محقق کنند و بالطبع سبب تقویت اعتماد و انسجام اجتماعی شوند. به لحاظ تاریخی، اوج این انسجام و اعتماد را که بر بستری از سرمایه اجتماعی مبتنی شده بود، هم در انقلاب مشروطه و هم در پیروزی انقلاب اسلامی می‌توان دید که در جریان این دو تحول بنیادین، نقش بازار به‌طور عام و اصناف به‌طور خاص شایان تأمل و تحلیل است.
در زمان کنونی اما به نظر می‌رسد فرایند مدرنیزاسیون، تکنولوژی و همچنین توسعه شهر‌ها، این نقش را به لحاظ کالبدی و محتوایی با چالش‌هایی روبه‌رو کرده یا دست‌کم درصدد محدودکردن قدرت تأثیرگذاری نهاد‌های سنتی مانند بازار است. در بحران همه‌گیر کرونا که جهان و ایران را دستخوش تحولات و تغییراتی اساسی کرده، در‌حالی‌که عمده کشور‌های جهان فعالیت اصناف مختلف را تعطیل کرده‌اند، نقش اصناف کشور در توزیع خدمات و کاهش تبعات اجتماعی و اقتصادی آن اگر نگوییم بی‌نظیر بلکه در قیاس با کشور‌های عمدتا توسعه‌یافته و پیشرفته کم‌نظیر است و می تواند با تسهیل بستر و فضای مطلوب، چه به لحاظ سیاست‌های اداری و چه بررسی برنامه‌های حمایتی از اصناف به‌عنوان ظرفیتی ملی و داخلی در مسیر مبارزه با جنگ اقتصادی از آن بهره‌برداری شود. پیوند و ارتباط تنگاتنگ اصناف و مردم که در همین ماجرای کرونا و تبعات و بحران‌های ناشی از آن هم نمود داشت، در تقویت اعتماد مردم به حاکمیت و نهاد‌های اجرائی و اداری، اهمیت فراوانی دارد و نگرش‌ها، داوری‌ها و قضاوت مردم به‌عنوان عمق استراتژیک اهداف و آرمان‌های ما درباره کارآمدی سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی را جهت می دهد.