چالش‌های اندیشه اسلامی
مسئله اندیشه سیاسی اسلامی از جمله موضوعات زنده و پویا در فرهنگ عربی و اسلامی است كه به اشكال مستقیم و غیرمستقیم جامعه معاصر را درگیر كرده و نظر به اهمیت آن، ذهن و جهان اندیشگی شماری از متفكران و پژوهشگران شاخص را به خود مشغول داشته است. محمد جبرون، نویسنده و متفکر مراکشی همواره اهتمامی جدی به بررسی تاریخ و اندیشه سیاسی در اسلام و تحولات آن داشته است. آرا و اندیشه‌های وی پیرامون بسیاری از مسائل فرهنگی و به‌طور ویژه درباره مسئله گذار به دموکراسی در جهان غربی، توجه بسیاری از صاحب‌نظران را به خود جلب کرده است. جبرون در کتاب «تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام» با عنوان فرعی «جستارهایی در باب سه‌گانه اصالت، مدنیت و عقلانیت سیاسی» که به تازگی به فارسی ترجمه و منتشر شده به واكاوی و تحلیل چالش‌های مدنیت و عقلانیت سیاسی و اصالت و رابطه دین و سیاست در طرح‌واره اندیشه سیاسی اسلامی پرداخته است كه به‌زعم او از مهم‌ترین مسائل دشوار این بحث هستند. از دیگر آثار این نویسنده مراكشی می‌توان به «اندیشه سیاسی در مغرب و اندلس در سده پنجم هجری»، «مفهوم دولت اسلامی: بحران بنیادها و حتمیت مدرنیته»، «اسلام و مدرنیته» و «تجربه گفت‌وگوی فرهنگی با غرب» اشاره كرد. كتاب حاضر ضمن تأكید بر مدنی‌بودن قدرت اسلام، تلقی رایج پالودگی ویژه اندیشه سیاسی اسلامی را به چالش كشانده و به برخی افزوده‌‌های فراهم‌آمده از سنت و فرهنگ دیگر ملل و به‌طور ویژه ایران و روم در این باره اشاره می‌کند. همچنین این كتاب كوشیده است تا اندیشه سیاسی در سنت فكری متصوفه و سهم مشایخ و بزرگان صوفیه در این باره را بررسی كند. جبرون در بخشی از مقدمه‌ای كه برای ترجمه فارسی كتاب نوشته است، می‌گوید: «تأثیرات بسزای ایرانیان در سنت و فرهنگ سیاسی اسلامی تنها محدود به جوانب متعلق به ساختارها و آداب سلطانی نماند، بلكه به تأثیر در مذاهب و فرق اسلامی شیعه و سنی نیز كشیده شد. به عنوان نمونه همچنان‌كه اندیشه سیاسی سنی از سنت ایران تأثیر پذیرفته است، مذهب شیعی نیز در دگردیسی تئوریك خود از بسیاری مفاهیم و انگاره‌های فرهنگ ایران باستان بهره جسته و گاه از ماهیت و جوهر آن یاری گرفته است». این كتاب از چهار فصل اصلی تشكیل شده كه به ترتیب عبارت‌اند از: قدرت سیاسی در دولت پیامبر، اندیشه سیاسی اسلامی پیشاتدوین، تدوین اندیشه سیاسی اسلامی و اندیشه سیاسی صوفیه. دامنه کتاب گستره وسیعی از جهان اندیشگی سیاسی اسلامی پیشاتدوین و حتی در اثنای آن را نیز شامل می‌شود. نویسنده تلاش می‌کند چالش‌ها و دل‌مشغولی‌های جهان اسلامی معاصر را صورت‌بندی کند و از آن بین به سه چالش مهم اشاره می‌کند. چالش اول مدنیت و مرجعیت دینی در اندیشه سیاسی اسلامی است. خاستگاه بسیاری از پرسش‌ها و ابهام‌ها پیرامون مدنیت اندیشه سیاسی در جامعه اسلامی ناشی از موضع‌گیری‌های سیاسی با مرجعیت دینی قرآن و سنت است. کوشش نویسنده بر آن است تا با واکاوی مسئله مشروعیت قدرت سیاسی در دولت پیامبر و شکل ساختاری نهاده‌های آن، ریشه‌های مدنیت دولت پیامبر بازشناخته شود و نیز به تأویل برخی متون دینی و رویدادهای عینی از منظری مدنی بپردازد. چالش دوم چالش اصالت مطلق اندیشه سیاسی اسلامی است. بسیاری از نویسندگان و پژوهشگران قائل به اصالت مطلق اندیشه سیاسی اسلامی هستند و به طور کلی از تأثیرات مختلف تاریخی حادث‌شده بر آن و پیشگامان اولیه و در رأس همه آنها تأثیرات سنت‌های ایرانی و شرقی بر آن چشم فرو بسته‌اند. از همین رو در این کتاب تلاش بر آن است تا از لا‌به‌لای تحلیل الگوی اندیشه سیاسی اسلامی به تبیین و ارائه افزونه‌هایی ویژه پرداخته شود که از همان اوان تکوین توسط فرهنگ سرزمین‌های فتح‌شده ایرانی و شرقی به متون آن افزوده شده است. چالش سوم رابطه وحی و سیاست است. از جمله چالش‌های مبهم و دشواری که از دیرباز اندیشه سیاسی اسلامی با آن روبه‌رو بوده و تا هم‌اکنون نیز نمود و جلوه‌های آن امتداد داشته و سبب تکوین‌پنداری راسخ در ذهن و ضمیر بسیاری از مسلمانان گشته این است که سیاست در حوزه اندیشه اسلامی سیاست شرعی است و وحی الهی نیز یاریگر بنای آن. نظر به این مهم عموم مسلمانان و بلکه خواص آنان نیز بنا به شور و حماسه دینی سعی در ترسیم معنای مذکور از سیاست کرده‌اند زیرا به باور اکثر آنان چنین اقدامی از نشانه‌های ایمان و بلکه از عوامل رهایی‌بخش در دو جهان خواهد بود. هرچند نویسنده در این نوشتار منکر این ارتباط و نفی آن از اساس به اعتبار رسالت عام و جهان‌شمول اسلام نیست اما در مقابل بر آن است تا آن را بر پایه مبانی و ارزش‌هایی که ماهیت اسلام به عنوان دینی انسانی و جهانی اقتضای آن را دارد، طرح‌ریزی کند.
مسئله اندیشه سیاسی اسلامی از جمله موضوعات زنده و پویا در فرهنگ عربی و اسلامی است كه به اشكال مستقیم و غیرمستقیم جامعه معاصر را درگیر كرده و نظر به اهمیت آن، ذهن و جهان اندیشگی شماری از متفكران و پژوهشگران شاخص را به خود مشغول داشته است. محمد جبرون، نویسنده و متفکر مراکشی همواره اهتمامی جدی به بررسی تاریخ و اندیشه سیاسی در اسلام و تحولات آن داشته است. آرا و اندیشه‌های وی پیرامون بسیاری از مسائل فرهنگی و به‌طور ویژه درباره مسئله گذار به دموکراسی در جهان غربی، توجه بسیاری از صاحب‌نظران را به خود جلب کرده است. جبرون در کتاب «تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام» با عنوان فرعی «جستارهایی در باب سه‌گانه اصالت، مدنیت و عقلانیت سیاسی» که به تازگی به فارسی ترجمه و منتشر شده به واكاوی و تحلیل چالش‌های مدنیت و عقلانیت سیاسی و اصالت و رابطه دین و سیاست در طرح‌واره اندیشه سیاسی اسلامی پرداخته است كه به‌زعم او از مهم‌ترین مسائل دشوار این بحث هستند. از دیگر آثار این نویسنده مراكشی می‌توان به «اندیشه سیاسی در مغرب و اندلس در سده پنجم هجری»، «مفهوم دولت اسلامی: بحران بنیادها و حتمیت مدرنیته»، «اسلام و مدرنیته» و «تجربه گفت‌وگوی فرهنگی با غرب» اشاره كرد. كتاب حاضر ضمن تأكید بر مدنی‌بودن قدرت اسلام، تلقی رایج پالودگی ویژه اندیشه سیاسی اسلامی را به چالش كشانده و به برخی افزوده‌‌های فراهم‌آمده از سنت و فرهنگ دیگر ملل و به‌طور ویژه ایران و روم در این باره اشاره می‌کند. همچنین این كتاب كوشیده است تا اندیشه سیاسی در سنت فكری متصوفه و سهم مشایخ و بزرگان صوفیه در این باره را بررسی كند. جبرون در بخشی از مقدمه‌ای كه برای ترجمه فارسی كتاب نوشته است، می‌گوید: «تأثیرات بسزای ایرانیان در سنت و فرهنگ سیاسی اسلامی تنها محدود به جوانب متعلق به ساختارها و آداب سلطانی نماند، بلكه به تأثیر در مذاهب و فرق اسلامی شیعه و سنی نیز كشیده شد. به عنوان نمونه همچنان‌كه اندیشه سیاسی سنی از سنت ایران تأثیر پذیرفته است، مذهب شیعی نیز در دگردیسی تئوریك خود از بسیاری مفاهیم و انگاره‌های فرهنگ ایران باستان بهره جسته و گاه از ماهیت و جوهر آن یاری گرفته است». این كتاب از چهار فصل اصلی تشكیل شده كه به ترتیب عبارت‌اند از: قدرت سیاسی در دولت پیامبر، اندیشه سیاسی اسلامی پیشاتدوین، تدوین اندیشه سیاسی اسلامی و اندیشه سیاسی صوفیه. دامنه کتاب گستره وسیعی از جهان اندیشگی سیاسی اسلامی پیشاتدوین و حتی در اثنای آن را نیز شامل می‌شود. نویسنده تلاش می‌کند چالش‌ها و دل‌مشغولی‌های جهان اسلامی معاصر را صورت‌بندی کند و از آن بین به سه چالش مهم اشاره می‌کند. چالش اول مدنیت و مرجعیت دینی در اندیشه سیاسی اسلامی است. خاستگاه بسیاری از پرسش‌ها و ابهام‌ها پیرامون مدنیت اندیشه سیاسی در جامعه اسلامی ناشی از موضع‌گیری‌های سیاسی با مرجعیت دینی قرآن و سنت است. کوشش نویسنده بر آن است تا با واکاوی مسئله مشروعیت قدرت سیاسی در دولت پیامبر و شکل ساختاری نهاده‌های آن، ریشه‌های مدنیت دولت پیامبر بازشناخته شود و نیز به تأویل برخی متون دینی و رویدادهای عینی از منظری مدنی بپردازد. چالش دوم چالش اصالت مطلق اندیشه سیاسی اسلامی است. بسیاری از نویسندگان و پژوهشگران قائل به اصالت مطلق اندیشه سیاسی اسلامی هستند و به طور کلی از تأثیرات مختلف تاریخی حادث‌شده بر آن و پیشگامان اولیه و در رأس همه آنها تأثیرات سنت‌های ایرانی و شرقی بر آن چشم فرو بسته‌اند. از همین رو در این کتاب تلاش بر آن است تا از لا‌به‌لای تحلیل الگوی اندیشه سیاسی اسلامی به تبیین و ارائه افزونه‌هایی ویژه پرداخته شود که از همان اوان تکوین توسط فرهنگ سرزمین‌های فتح‌شده ایرانی و شرقی به متون آن افزوده شده است. چالش سوم رابطه وحی و سیاست است. از جمله چالش‌های مبهم و دشواری که از دیرباز اندیشه سیاسی اسلامی با آن روبه‌رو بوده و تا هم‌اکنون نیز نمود و جلوه‌های آن امتداد داشته و سبب تکوین‌پنداری راسخ در ذهن و ضمیر بسیاری از مسلمانان گشته این است که سیاست در حوزه اندیشه اسلامی سیاست شرعی است و وحی الهی نیز یاریگر بنای آن. نظر به این مهم عموم مسلمانان و بلکه خواص آنان نیز بنا به شور و حماسه دینی سعی در ترسیم معنای مذکور از سیاست کرده‌اند زیرا به باور اکثر آنان چنین اقدامی از نشانه‌های ایمان و بلکه از عوامل رهایی‌بخش در دو جهان خواهد بود. هرچند نویسنده در این نوشتار منکر این ارتباط و نفی آن از اساس به اعتبار رسالت عام و جهان‌شمول اسلام نیست اما در مقابل بر آن است تا آن را بر پایه مبانی و ارزش‌هایی که ماهیت اسلام به عنوان دینی انسانی و جهانی اقتضای آن را دارد، طرح‌ریزی کند.