سرعت یا کیفیت تصمیم در آزمون پاندمی کرونا
حمید بهلولی
یکی از تفاوت‌های اصلی و اساسی کشورهای با نظام‌های سیاسی دموکراتیک و اتوکراتیک که روی یک طیف وسیع قرار می‌گیرند، با چشم‌پوشی از تفاوت‌های زیرمجموعه‌ای آنها به نحوه تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری آنها برمی‌گردد. سیاست خود زنجیره تصمیمات است. در ساده‌ترین شکل دو ترم و اصطلاح برای تفکیک نوع و شیوه تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری در این دو دسته از کشورها به‌صورت نسبی به کار می‌رود که معروف به Up_down و Bottom_ Up است. تا اینجای قضیه واضح و ساده است و مضافا اینکه همه این کشورها هم بالاخره به زندگی سیاسی خود در کوتاه‌مدت ادامه می‌دهند و تفاوت‌ها در بلندمدت حادث می‌شود. در اینجا ما هیچ قضاوت ارزشی را که کدام مدل در جهت توسعه بهتر یا اثربخش‌تر است، نداریم و مثال‌های زیادی له یا علیه هرکدام از این مدل‌ها می‌توان اقامه کرد. اما یک چیز تقریبا روشن است که به تعادل مابین دو فاکتور مؤثری که گفته شد، یعنی سرعت و کیفیت تصمیم بازمی‌گردد. آنچه واضح است سرعت تصمیم‌گیری به دلیل نظام تصمیم‌گیری متمرکز و معمولا از بالا به پایین و نیازنداشتن به ایجاد اقناع و اجماع و مشارکت پایین‌دست‌های قدرت که زمان‌بر است، در کشورهای با نظام اتوکراتیک بالاتر است ولی کیفیت تصمیم به دلیل عدم داشتن و عبور از نظام کرتیکس یا بررسی انتقادی پایین‌تر است و چه بسیار در محیط اجرا به دلیل عدم اقناع، اجماع و مشارکت لازم دچار شکست‌های فاحش می‌شوند.برعکس در نظام‌های دموکراتیک‌تر اگرچه سرعت فرایند تصمیم کند‌تر است و نیازمند اقناع و اجماع نخبگان و بازیگران متفاوت و مردم است که پروسه زمان‌بری است؛ بااین‌حال تصمیمات و سیاست‌ها از کیفیت و استواری بیشتری برخوردارند و در زمین اجرا نیز پایدارترند.حال در دوره مدیریت کرونا این تفاوت خود را نشان می‌دهد. کشورهایی که نظام پدرسالارانه دارند، اصولا باید از امتیاز سرعت بالای تصمیم در کنترل بیماری ویروس کرونا استفاده اصولی کنند و اگر این کشورها توانسته باشند واحدهای زیرمجموعه مطالعاتی و اجرائی آموزش‌دیده و سنسورهای حساس به شواهد و تجزیه‌وتحلیل محیط و محاطی‌ای را ساماندهی کنند، می‌توانند قسمتی از خلأ کیفیت تصمیم را پر کنند و با سرعت تصمیمات و سیاست‌های پخته‌ای اخذ کرده و به اجرا بگذارند. برای نمونه مشخص این دسته از کشورها می‌توان به چین اشاره کرد. از طرف دیگر کشورهای با نظام دموکراتیک به دلیل پروسه طولانی‌تر تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری در دوره مدیریت کرونا، دچار آسیب‌های فراوانی می‌شوند و راه درست یافتن مسیرهای سریع‌تر تصمیم‌گیری با حفظ پرنسیپ‌ها و اصول دموکراتیک خواهد بود. این دسته از کشورها هم آسیب‌های اولیه را خواهند دید ولی به دلیل کیفیت بالای نظام تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری، ساختارهای فراوان مطالعاتی و پژوهشگاه‌های سیاستی، سیستم‌های پایش شواهد و پروتکل‌های عملیاتی، مشارکت نخبگان، نظارت مدیا و مردم ناچارند و می‌توانند خلأ سرعتی خود را جبران کنند و با تعبیه راه‌های فوق‌العاده مراحل بعدی کرونا را با مهارت بیشتر، سرعت بالاتر و با حفظ کیفیت تصمیم هدایت و مدیریت کنند. از نمونه این کشورها می‌توان به آلمان اشاره کرد.ولی کشورهایی که بین نظام دموکراتیک و اتوکراتیک در نوسان‌اند و بیشتر به اتوکراتیسم نزدیک‌ترند و سرعت تصمیم‌گیری بالایی را حفظ کرده‌اند، در سال‌های گذشته مطالعات و ساختارهای مناسبی را برای تعامل نخبگانی و مطالعات اثربخش خصوصا در حوزه ساخت سیاست مبتنی بر شواهد واقعی و ارتقای قدرت تحلیل سیاستی ایجاد کرده‌اند و توانسته‌اند تعادلی نسبی بین سرعت و کیفیت تصمیم ایجاد کنند و از دوره بحرانی کرونا با احتیاط و تلفات کمتر عبور کنند. از نمونه این کشورها می‌توان به ترکیه اشاره کرد.ولی در این میان کشورهایی که با داشتن نظام اتوکراتیک از داشتن سیستم تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری باکیفیت و مشارکت دانشمندان و اجماع نخبگان خود را محروم کرده‌اند، به دلیل به‌هم‌ریختگی ساختاری و مدیریتی از سرعت اخذ تصمیم و ساخت سیاست نیز بی‌بهره‌اند، تنها راه باقی‌مانده را تحریف واقعیت‌ها در کوتاه‌مدت و تسلیم در برابر واقعیت‌های بیرحم ناکارآمدی در بلندمدت خواهند یافت. از منظر میشل هیل محرمانگی در این دسته از کشورها عامل خودفریبی نسبت به نتایج سیاست‌های پیشین است که چون شیشه عینک سیاهی است که بر چشم کم‌سوی این دولت‌ها زده می‌شود تا آنچه را دیگران می‌بینند، خود و تصمیم‌سازانشان نبینند. این دسته از کشورها احتمالا فقط باید منتظر باشند تا مگر از غیب مددی رسد. مصر و بعضی دیگر از کشورها را می‌توان در این طبقه‌بندی قرار داد.
در پایان می‌توان این‌گونه خلاصه کرد که تعادل بین سرعت و کیفیت سیاست یا زنجیره تصمیمات در مواجهه با پدیده پاندمی کرونا جایگاه اصلی را در موفقیت و شکست کشورها و دنیا در این آزمون به خود اختصاص می‌دهد و کشورها تحت تأثیر نظام سیاسی و فرهنگ اجتماعی خود و روی طیف اتوکراتیسم_ دموکراسیسم به چهار دسته اصلی تصمیم سریع و باکیفیت، تصمیم سریع بی‌کیفیت، تصمیم کند باکیفیت و تصمیم کند بی‌کیفیت تقسیم می‌شوند و در همه حال بهترین شرایط را در دسته اول و بدترین شرایط و بالاترین آسیب را در دسته چهارم شاهد خواهیم بود.
یکی از تفاوت‌های اصلی و اساسی کشورهای با نظام‌های سیاسی دموکراتیک و اتوکراتیک که روی یک طیف وسیع قرار می‌گیرند، با چشم‌پوشی از تفاوت‌های زیرمجموعه‌ای آنها به نحوه تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری آنها برمی‌گردد. سیاست خود زنجیره تصمیمات است. در ساده‌ترین شکل دو ترم و اصطلاح برای تفکیک نوع و شیوه تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری در این دو دسته از کشورها به‌صورت نسبی به کار می‌رود که معروف به Up_down و Bottom_ Up است. تا اینجای قضیه واضح و ساده است و مضافا اینکه همه این کشورها هم بالاخره به زندگی سیاسی خود در کوتاه‌مدت ادامه می‌دهند و تفاوت‌ها در بلندمدت حادث می‌شود. در اینجا ما هیچ قضاوت ارزشی را که کدام مدل در جهت توسعه بهتر یا اثربخش‌تر است، نداریم و مثال‌های زیادی له یا علیه هرکدام از این مدل‌ها می‌توان اقامه کرد. اما یک چیز تقریبا روشن است که به تعادل مابین دو فاکتور مؤثری که گفته شد، یعنی سرعت و کیفیت تصمیم بازمی‌گردد. آنچه واضح است سرعت تصمیم‌گیری به دلیل نظام تصمیم‌گیری متمرکز و معمولا از بالا به پایین و نیازنداشتن به ایجاد اقناع و اجماع و مشارکت پایین‌دست‌های قدرت که زمان‌بر است، در کشورهای با نظام اتوکراتیک بالاتر است ولی کیفیت تصمیم به دلیل عدم داشتن و عبور از نظام کرتیکس یا بررسی انتقادی پایین‌تر است و چه بسیار در محیط اجرا به دلیل عدم اقناع، اجماع و مشارکت لازم دچار شکست‌های فاحش می‌شوند.برعکس در نظام‌های دموکراتیک‌تر اگرچه سرعت فرایند تصمیم کند‌تر است و نیازمند اقناع و اجماع نخبگان و بازیگران متفاوت و مردم است که پروسه زمان‌بری است؛ بااین‌حال تصمیمات و سیاست‌ها از کیفیت و استواری بیشتری برخوردارند و در زمین اجرا نیز پایدارترند.حال در دوره مدیریت کرونا این تفاوت خود را نشان می‌دهد. کشورهایی که نظام پدرسالارانه دارند، اصولا باید از امتیاز سرعت بالای تصمیم در کنترل بیماری ویروس کرونا استفاده اصولی کنند و اگر این کشورها توانسته باشند واحدهای زیرمجموعه مطالعاتی و اجرائی آموزش‌دیده و سنسورهای حساس به شواهد و تجزیه‌وتحلیل محیط و محاطی‌ای را ساماندهی کنند، می‌توانند قسمتی از خلأ کیفیت تصمیم را پر کنند و با سرعت تصمیمات و سیاست‌های پخته‌ای اخذ کرده و به اجرا بگذارند. برای نمونه مشخص این دسته از کشورها می‌توان به چین اشاره کرد. از طرف دیگر کشورهای با نظام دموکراتیک به دلیل پروسه طولانی‌تر تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری در دوره مدیریت کرونا، دچار آسیب‌های فراوانی می‌شوند و راه درست یافتن مسیرهای سریع‌تر تصمیم‌گیری با حفظ پرنسیپ‌ها و اصول دموکراتیک خواهد بود. این دسته از کشورها هم آسیب‌های اولیه را خواهند دید ولی به دلیل کیفیت بالای نظام تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری، ساختارهای فراوان مطالعاتی و پژوهشگاه‌های سیاستی، سیستم‌های پایش شواهد و پروتکل‌های عملیاتی، مشارکت نخبگان، نظارت مدیا و مردم ناچارند و می‌توانند خلأ سرعتی خود را جبران کنند و با تعبیه راه‌های فوق‌العاده مراحل بعدی کرونا را با مهارت بیشتر، سرعت بالاتر و با حفظ کیفیت تصمیم هدایت و مدیریت کنند. از نمونه این کشورها می‌توان به آلمان اشاره کرد.ولی کشورهایی که بین نظام دموکراتیک و اتوکراتیک در نوسان‌اند و بیشتر به اتوکراتیسم نزدیک‌ترند و سرعت تصمیم‌گیری بالایی را حفظ کرده‌اند، در سال‌های گذشته مطالعات و ساختارهای مناسبی را برای تعامل نخبگانی و مطالعات اثربخش خصوصا در حوزه ساخت سیاست مبتنی بر شواهد واقعی و ارتقای قدرت تحلیل سیاستی ایجاد کرده‌اند و توانسته‌اند تعادلی نسبی بین سرعت و کیفیت تصمیم ایجاد کنند و از دوره بحرانی کرونا با احتیاط و تلفات کمتر عبور کنند. از نمونه این کشورها می‌توان به ترکیه اشاره کرد.ولی در این میان کشورهایی که با داشتن نظام اتوکراتیک از داشتن سیستم تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری باکیفیت و مشارکت دانشمندان و اجماع نخبگان خود را محروم کرده‌اند، به دلیل به‌هم‌ریختگی ساختاری و مدیریتی از سرعت اخذ تصمیم و ساخت سیاست نیز بی‌بهره‌اند، تنها راه باقی‌مانده را تحریف واقعیت‌ها در کوتاه‌مدت و تسلیم در برابر واقعیت‌های بیرحم ناکارآمدی در بلندمدت خواهند یافت. از منظر میشل هیل محرمانگی در این دسته از کشورها عامل خودفریبی نسبت به نتایج سیاست‌های پیشین است که چون شیشه عینک سیاهی است که بر چشم کم‌سوی این دولت‌ها زده می‌شود تا آنچه را دیگران می‌بینند، خود و تصمیم‌سازانشان نبینند. این دسته از کشورها احتمالا فقط باید منتظر باشند تا مگر از غیب مددی رسد. مصر و بعضی دیگر از کشورها را می‌توان در این طبقه‌بندی قرار داد.
در پایان می‌توان این‌گونه خلاصه کرد که تعادل بین سرعت و کیفیت سیاست یا زنجیره تصمیمات در مواجهه با پدیده پاندمی کرونا جایگاه اصلی را در موفقیت و شکست کشورها و دنیا در این آزمون به خود اختصاص می‌دهد و کشورها تحت تأثیر نظام سیاسی و فرهنگ اجتماعی خود و روی طیف اتوکراتیسم_ دموکراسیسم به چهار دسته اصلی تصمیم سریع و باکیفیت، تصمیم سریع بی‌کیفیت، تصمیم کند باکیفیت و تصمیم کند بی‌کیفیت تقسیم می‌شوند و در همه حال بهترین شرایط را در دسته اول و بدترین شرایط و بالاترین آسیب را در دسته چهارم شاهد خواهیم بود.