بيش از 100 كشته و 4 هزار مجروح در انفجار عصر سه‌شنبه بيروت
تراژدی بیروت
به انفجار اتمی می‌ماند و شبیه حادثه هیروشیما و ناكازاكی ژاپن بود؛ اما آنطوركه مقامات لبنانی می‌گویند، این انفجار ناشی از یک محموله ماده «نیترات‌آمونیوم» بوده که وزن آن دوهزارو 750 تن تخمین زده می‌شود و بدون انجام اقدامات پیشگیرانه و احتیاطی به مدت شش سال در انبار نگهداری می‌شده است. انفجار مهیب روز سه‌شنبه برای بسیاری از لبنانی‌ها خاطرات تلخ سال‌های جنگ داخلی در این کشور را زنده کرد؛ خاطرات روزهایی که بمب‌گذاری خودروها و جنگ‌های خیابانی در کنار حملات هوایی اسرائیل، روزگار دشواری را برای عروس خاورمیانه رقم می‌زد. از همان دقایق اولیه انفجار گمانه‌زنی‌های سیاسی مبنی بر حمله یا انجام اقدامی خرابكارانه آغاز شد؛ اولین شایعه منتشرشده آن بود كه اسرائیل انبار مهمات حزب‌الله را در بندرگاه بیروت با موشك هدف قرار داده است. در‌حالی‌كه این خبر به‌سرعت در تمامی رسانه‌های جهان عرب پخش شد، هیچ‌یك از رسانه‌های اسرائیلی خبری مبنی بر تأیید چنین حمله‌ای را منتشر نكردند. انتشار گسترده چنین اخباری، مقامات اسرائیلی را تنها دقایقی پس از انفجار بر آن داشت تا هرگونه دخالت این رژیم را در این حادثه مرگ‌بار تكذیب كنند. این در حالی
است كه بهدلیل درگیری‌های اخیر بین اسرائیل و حزب‌الله، لبنانی‌ها نگران این بودند كه یك بار دیگر زنگ جنگ در این كشور به صدا دربیاید. به گفته «عباس ابراهیم»، یكی از مقام‌های امنیتی لبنان، انفجار در محل دپوی مواد منفجره توقیف‌شده رخ داده است. به گفته او، این مواد در سال‌های گذشته توقیف و در این محل انبار شده بود. «حسان دیاب»، نخست‌وزیر لبنان و «میشل عون» كه به‌شدت از این حادثه خشمگین هستند، در نخستین واكنش اعلام كردند مسببان این انفجار حساب پس خواهند داد. دیاب که در تلویزیون دولتی لبنان سخن می‌گفت، تأکید کرد: «آنها [عاملان انفجار] هزینه این فاجعه را خواهند پرداخت». این سخنان باعث شد گمانه‌زنی‌ها درباره خرابكاری عمدی تقویت شود و عده‌ای به این باور برسند كه انفجار عصر روز سه‌شنبه بیروت، تنها یك حادثه تلخ نبوده است.
در این میان واكنش ابتدایی «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهوری آمریكا، مورد انتقاد بسیاری از تحلیلگران قرار گرفت. او گفت: «با تعدادی از ژنرال‌ها صحبت کردم و آنها به من گفتند این‌گونه به نظر می‌رسد که انفجار بیروت ناشی از یک بمب بوده و این انفجار مانند یک حمله به نظر می‌رسد». اما گروه امنیتی در دولت آمریکا پس از بررسی جوانب مختلف ماجرا به خبرگزاری رویترز گفته‌اند که اطلاعات موجود با استدلال ترامپ مغایر است.
نیترات‌آمونیوم چیست
آنطوركه مقامات لبنانی تأكید می‌كنند، این حادثه فقط یك بی‌مبالاتی بوده كه مسئولان بندر بارها درباره ناامن‌بودن محل نگهداری این مواد هشدار داده بودند. به گفته آنان، این نیترات‌آمونیوم از یک کشتی که در سال ۲۰۱۳ میلادی در بندر بیروت مستقر شده، تخلیه و سپس در یکی از انبارها ذخیره شده است. نیترات‌آمونیوم ماده‌ای قابل اشتعال در شرایط خاص است و یکی از مواد مورد استفاده در بمب‌گذاری در اوکلاهما در سال ۱۹۹۵ بوده که منجر به کشته‌شدن ۱۶۸ نفر شده بود. در سال ۲۰۱۳ نیز یک انفجار در یک کارخانه کود در غرب تگزاس رخ داد كه بر اثر آن 14 نفر كشته و حدود 200 نفر زخمی شدند و پس از آن محققان دریافتند که این انفجار ناشی از نیترات‌آمونیوم بوده است.
خسارت غیرقابل‌تصور
گستره این انفجار از میدان شهدا در مركز شهر بیروت تا ضاحیه در حومه شیعه‌نشین جنوب بیروت را دربر می‌گیرد. آن‌طور كه گفته می‌شود، تمامی گروه‌های مخالف و موافق سیاسی لبنان در این گستره حضور دارند. به گفته استاندار بیروت، میزان خسارت‌های واردشده حدود سه تا پنج میلیارد دلار و چه‌بسا بیشتر است و حدود 300 هزار نفر نیز آواره شده‌اند. به گفته او، «ابعاد این فاجعه به‌حدی بزرگ است که نصف شهر ویران شده و هزاران نفر نمی‌توانند دو تا سه ماه دیگر به منازلشان بازگردند». طبق گزارش‌های منتشرشده تاكنون بیش از صد نفر در این حادثه كشته شده‌اند و تعداد مجروحان نیز بیش از چهار هزار نفر عنوان شده است؛ اما نگران‌کننده‌تر از این آمار، افرادی هستند که پس از حادثه روز گذشته مفقود شده‌اند.
اعلان نتیجه دادگاه حریری
این انفجار دقیقا در زمانی روی داد كه لبنان با عظیم‌ترین بحران اقتصادی خود دست‌وپنجه نرم می‌كند و امیدی چندان برای بهبود شرایط این كشور وجود ندارد. لبنانی‌ها كه در چند ماه گذشته با اعتراضات پیاپی توانستند دولت بیروت را تغییر دهند، اكنون بر این باور هستند كه حسان دیاب نمی‌تواند با غلبه بر نزاع‌های داخلی، راه‌‌حلی برای بحران كنونی بیابد. در حقیقت اقتصاد لبنان به‌شدت به كمك‌ها و سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی وابسته است و این در حالی است كه بهدلیل همین اختلافات داخلی، بیروت نتوانست از صندوق بین‌المللی پول وام بگیرد. کشورهای علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در لبنان، کمک به اقتصاد آن را به اصلاحات ساختاری مشروط کرده‌اند و پس از چند دور مذاکره با مقام‌های دولت لبنان به این نتیجه رسیده‌اند که دولت تحت رهبری دیاب توان اصلاحات ساختاری را ندارد. حال در چنین شرایطی این انفجار و هزینه چند میلیارد دلاری آن سرنوشت دولت دیاب را تاریك‌تر از گذشته كرده است. در كنار این بحران اقتصادی، اعلام نتیجه دادگاه ترور «رفیق حریری»، نخست‌وزیر لبنان در سال 2005 میلادی، بر نگرانی‌ها افزوده است. برخی بر این باورند كه نتیجه این دادگاه كه قرار است
فردا به‌طور رسمی و با حضور «سعد حریری»، نخست‌وزیر سابق این كشور اعلام شود، باعث تشدیدشدن نزاع‌های داخلی می‌شود. انفجار بندر بیروت شاید حاصل اقدامی خرابكارانه نبوده است، اما بدون شك مشكلات را در این كشور بلازده دوچندان می‌كند. رأی دادگاه حریری می‌تواند نزاع‌های فرقه‌ای را افزایش دهد و پایه‌های دولت حسان دیاب را سست‌تر از قبل كند. دولتی كه پس از مدت‌ها تنش سیاسی تشكیل شد، اكنون برای حل مشكلات اقتصادی‌اش بیشتر نیازمند همدلی و آشتی سیاسی است تا تشدید بحران‌های داخلی. به گفته تحلیلگران منطقه‌ای، بهترین نسخه برای بازگشت آرامش و ثبات به لبنان، آن است كه دولت بیروت و گروه‌های متعدد سیاسی این كشور از وابستگی خود به بازیگران منطقه‌ای بكاهند و برای اجرای برنامه‌ای جامع در كنار حسان دیاب قرار بگیرند؛ اتفاقی كه اكنون احتمال وقوع آن بسیار كم‌رنگ‌تر از گذشته شده است.
انفجارهاي لبنان از سال 2005 ميلادي
لبنان سرزمین ترورهای سیاسی است؛ اما شاید برای اكثر لبنانی‌ها تا پیش از انفجار عصر سه‌شنبه، ترور «رفیق حریری»، نخست‌وزیر سابق این كشور در چهاردهم فوریه سال 2005 میلادی، تلخ‌ترین رویدادی بوده كه تاریخ این كشور را نیز تغییر داده است. از آن زمان تاكنون لبنانی‌ها بارها شاهد انفجارهای متعددی بوده‌اند كه به بررسی اجمالی مهم‌ترین آنها پرداخته‌ایم:
24 ژانویه 2018: انفجار بمبی در شهر سیدون منجر به مجروح‌شدن یكی از اعضای گروه حماس شد. این بمب زمانی منفجر شد كه او قصد داشت درِ اتومبیل خود را باز كند.
12 ژوئن 2016: به گزارش وزارت كشور لبنان، بمبی خارج از دفتر مركزی بلوم‌بانك لبنان منفجر شد كه خسارات فراوانی را به این مركز وارد كرد؛ اما تلفات انسانی در پی نداشت.
12 نوامبر 2015: وقوع دو انفجار انتحاری توسط داعش در یک منطقه مسكونی شلوغ در حومه جنوبی بیروت، در محله‌ای كه حزب‌الله لبنان كنترل آن را در اختیار داشت، باعث كشته‌شدن 43 لبنانی و مجروح‌شدن 240 نفر شد.
دوم ژانویه 2014: با انفجار خودروی بمب‌گذاری‌شده در جنوب بیروت، پنج نفر از اعضای گروه حزب‌الله لبنان كشته شدند. این انفجار آخرین مورد از سری حملات مرگ‌بار بوده كه اهداف شیعی یا سنی لبنان را هدف می‌گرفت.
24 ژوئن 2014: یك افسر امنیتی پس از انفجار بمب انتحاری در نزدیكی پاسگاه ارتش لبنان در بیروت جان باخت.
27 دسامبر 2013: محمد چاته، یكی از وزرای لبنانی که در انفجار مهیبی كشته شد.
19 نوامبر 2013: دو انفجار انتحاری ساختمان سفارت ایران در لبنان را لرزاند كه در این انفجار حداقل 23 نفر ازجمله یكی از اعضای سفارت ایران كشته شدند.
15 آگوست 2013: بر اثر انفجار بمبی در اتومبیل پارك‌شده در نزدیكی یكی از پایگاه حزب‌الله در محله داهیا در جنوب بیروت، دست‌كم 20 نفر كشته و بیش از 212 نفر دیگر زخمی شدند.
19 اكتبر 2012: یكی از مقامات عالی لبنان كه در تحقیقات ترور رفیق حریری نقش فعالی داشت، بر اثر انفجار بمبی كشته شد.
25 ژانویه 2008 میلادی: انفجار اتومبیلی در محله مسیحی‌های لبنان باعث مرگ یك افسر اطلاعاتی شد كه در تحقیقات ترور رفیق حریری با پلیس این كشور همكاری می‌كرد.
13 ژوئن 2007: یكی از نمایندگان پارلمان لبنان به‌همراه پنج نفر دیگر بر اثر انفجار بمبی در باشگاهی واقع در ساحل بیروت كشته شدند.
به انفجار اتمی می‌ماند و شبیه حادثه هیروشیما و ناكازاكی ژاپن بود؛ اما آنطوركه مقامات لبنانی می‌گویند، این انفجار ناشی از یک محموله ماده «نیترات‌آمونیوم» بوده که وزن آن دوهزارو 750 تن تخمین زده می‌شود و بدون انجام اقدامات پیشگیرانه و احتیاطی به مدت شش سال در انبار نگهداری می‌شده است. انفجار مهیب روز سه‌شنبه برای بسیاری از لبنانی‌ها خاطرات تلخ سال‌های جنگ داخلی در این کشور را زنده کرد؛ خاطرات روزهایی که بمب‌گذاری خودروها و جنگ‌های خیابانی در کنار حملات هوایی اسرائیل، روزگار دشواری را برای عروس خاورمیانه رقم می‌زد. از همان دقایق اولیه انفجار گمانه‌زنی‌های سیاسی مبنی بر حمله یا انجام اقدامی خرابكارانه آغاز شد؛ اولین شایعه منتشرشده آن بود كه اسرائیل انبار مهمات حزب‌الله را در بندرگاه بیروت با موشك هدف قرار داده است. در‌حالی‌كه این خبر به‌سرعت در تمامی رسانه‌های جهان عرب پخش شد، هیچ‌یك از رسانه‌های اسرائیلی خبری مبنی بر تأیید چنین حمله‌ای را منتشر نكردند. انتشار گسترده چنین اخباری، مقامات اسرائیلی را تنها دقایقی پس از انفجار بر آن داشت تا هرگونه دخالت این رژیم را در این حادثه مرگ‌بار تكذیب كنند. این در حالی
است كه بهدلیل درگیری‌های اخیر بین اسرائیل و حزب‌الله، لبنانی‌ها نگران این بودند كه یك بار دیگر زنگ جنگ در این كشور به صدا دربیاید. به گفته «عباس ابراهیم»، یكی از مقام‌های امنیتی لبنان، انفجار در محل دپوی مواد منفجره توقیف‌شده رخ داده است. به گفته او، این مواد در سال‌های گذشته توقیف و در این محل انبار شده بود. «حسان دیاب»، نخست‌وزیر لبنان و «میشل عون» كه به‌شدت از این حادثه خشمگین هستند، در نخستین واكنش اعلام كردند مسببان این انفجار حساب پس خواهند داد. دیاب که در تلویزیون دولتی لبنان سخن می‌گفت، تأکید کرد: «آنها [عاملان انفجار] هزینه این فاجعه را خواهند پرداخت». این سخنان باعث شد گمانه‌زنی‌ها درباره خرابكاری عمدی تقویت شود و عده‌ای به این باور برسند كه انفجار عصر روز سه‌شنبه بیروت، تنها یك حادثه تلخ نبوده است.
در این میان واكنش ابتدایی «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهوری آمریكا، مورد انتقاد بسیاری از تحلیلگران قرار گرفت. او گفت: «با تعدادی از ژنرال‌ها صحبت کردم و آنها به من گفتند این‌گونه به نظر می‌رسد که انفجار بیروت ناشی از یک بمب بوده و این انفجار مانند یک حمله به نظر می‌رسد». اما گروه امنیتی در دولت آمریکا پس از بررسی جوانب مختلف ماجرا به خبرگزاری رویترز گفته‌اند که اطلاعات موجود با استدلال ترامپ مغایر است.
نیترات‌آمونیوم چیست
آنطوركه مقامات لبنانی تأكید می‌كنند، این حادثه فقط یك بی‌مبالاتی بوده كه مسئولان بندر بارها درباره ناامن‌بودن محل نگهداری این مواد هشدار داده بودند. به گفته آنان، این نیترات‌آمونیوم از یک کشتی که در سال ۲۰۱۳ میلادی در بندر بیروت مستقر شده، تخلیه و سپس در یکی از انبارها ذخیره شده است. نیترات‌آمونیوم ماده‌ای قابل اشتعال در شرایط خاص است و یکی از مواد مورد استفاده در بمب‌گذاری در اوکلاهما در سال ۱۹۹۵ بوده که منجر به کشته‌شدن ۱۶۸ نفر شده بود. در سال ۲۰۱۳ نیز یک انفجار در یک کارخانه کود در غرب تگزاس رخ داد كه بر اثر آن 14 نفر كشته و حدود 200 نفر زخمی شدند و پس از آن محققان دریافتند که این انفجار ناشی از نیترات‌آمونیوم بوده است.
خسارت غیرقابل‌تصور
گستره این انفجار از میدان شهدا در مركز شهر بیروت تا ضاحیه در حومه شیعه‌نشین جنوب بیروت را دربر می‌گیرد. آن‌طور كه گفته می‌شود، تمامی گروه‌های مخالف و موافق سیاسی لبنان در این گستره حضور دارند. به گفته استاندار بیروت، میزان خسارت‌های واردشده حدود سه تا پنج میلیارد دلار و چه‌بسا بیشتر است و حدود 300 هزار نفر نیز آواره شده‌اند. به گفته او، «ابعاد این فاجعه به‌حدی بزرگ است که نصف شهر ویران شده و هزاران نفر نمی‌توانند دو تا سه ماه دیگر به منازلشان بازگردند». طبق گزارش‌های منتشرشده تاكنون بیش از صد نفر در این حادثه كشته شده‌اند و تعداد مجروحان نیز بیش از چهار هزار نفر عنوان شده است؛ اما نگران‌کننده‌تر از این آمار، افرادی هستند که پس از حادثه روز گذشته مفقود شده‌اند.
اعلان نتیجه دادگاه حریری
این انفجار دقیقا در زمانی روی داد كه لبنان با عظیم‌ترین بحران اقتصادی خود دست‌وپنجه نرم می‌كند و امیدی چندان برای بهبود شرایط این كشور وجود ندارد. لبنانی‌ها كه در چند ماه گذشته با اعتراضات پیاپی توانستند دولت بیروت را تغییر دهند، اكنون بر این باور هستند كه حسان دیاب نمی‌تواند با غلبه بر نزاع‌های داخلی، راه‌‌حلی برای بحران كنونی بیابد. در حقیقت اقتصاد لبنان به‌شدت به كمك‌ها و سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی وابسته است و این در حالی است كه بهدلیل همین اختلافات داخلی، بیروت نتوانست از صندوق بین‌المللی پول وام بگیرد. کشورهای علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در لبنان، کمک به اقتصاد آن را به اصلاحات ساختاری مشروط کرده‌اند و پس از چند دور مذاکره با مقام‌های دولت لبنان به این نتیجه رسیده‌اند که دولت تحت رهبری دیاب توان اصلاحات ساختاری را ندارد. حال در چنین شرایطی این انفجار و هزینه چند میلیارد دلاری آن سرنوشت دولت دیاب را تاریك‌تر از گذشته كرده است. در كنار این بحران اقتصادی، اعلام نتیجه دادگاه ترور «رفیق حریری»، نخست‌وزیر لبنان در سال 2005 میلادی، بر نگرانی‌ها افزوده است. برخی بر این باورند كه نتیجه این دادگاه كه قرار است
فردا به‌طور رسمی و با حضور «سعد حریری»، نخست‌وزیر سابق این كشور اعلام شود، باعث تشدیدشدن نزاع‌های داخلی می‌شود. انفجار بندر بیروت شاید حاصل اقدامی خرابكارانه نبوده است، اما بدون شك مشكلات را در این كشور بلازده دوچندان می‌كند. رأی دادگاه حریری می‌تواند نزاع‌های فرقه‌ای را افزایش دهد و پایه‌های دولت حسان دیاب را سست‌تر از قبل كند. دولتی كه پس از مدت‌ها تنش سیاسی تشكیل شد، اكنون برای حل مشكلات اقتصادی‌اش بیشتر نیازمند همدلی و آشتی سیاسی است تا تشدید بحران‌های داخلی. به گفته تحلیلگران منطقه‌ای، بهترین نسخه برای بازگشت آرامش و ثبات به لبنان، آن است كه دولت بیروت و گروه‌های متعدد سیاسی این كشور از وابستگی خود به بازیگران منطقه‌ای بكاهند و برای اجرای برنامه‌ای جامع در كنار حسان دیاب قرار بگیرند؛ اتفاقی كه اكنون احتمال وقوع آن بسیار كم‌رنگ‌تر از گذشته شده است.
انفجارهاي لبنان از سال 2005 ميلادي
لبنان سرزمین ترورهای سیاسی است؛ اما شاید برای اكثر لبنانی‌ها تا پیش از انفجار عصر سه‌شنبه، ترور «رفیق حریری»، نخست‌وزیر سابق این كشور در چهاردهم فوریه سال 2005 میلادی، تلخ‌ترین رویدادی بوده كه تاریخ این كشور را نیز تغییر داده است. از آن زمان تاكنون لبنانی‌ها بارها شاهد انفجارهای متعددی بوده‌اند كه به بررسی اجمالی مهم‌ترین آنها پرداخته‌ایم:
24 ژانویه 2018: انفجار بمبی در شهر سیدون منجر به مجروح‌شدن یكی از اعضای گروه حماس شد. این بمب زمانی منفجر شد كه او قصد داشت درِ اتومبیل خود را باز كند.
12 ژوئن 2016: به گزارش وزارت كشور لبنان، بمبی خارج از دفتر مركزی بلوم‌بانك لبنان منفجر شد كه خسارات فراوانی را به این مركز وارد كرد؛ اما تلفات انسانی در پی نداشت.
12 نوامبر 2015: وقوع دو انفجار انتحاری توسط داعش در یک منطقه مسكونی شلوغ در حومه جنوبی بیروت، در محله‌ای كه حزب‌الله لبنان كنترل آن را در اختیار داشت، باعث كشته‌شدن 43 لبنانی و مجروح‌شدن 240 نفر شد.
دوم ژانویه 2014: با انفجار خودروی بمب‌گذاری‌شده در جنوب بیروت، پنج نفر از اعضای گروه حزب‌الله لبنان كشته شدند. این انفجار آخرین مورد از سری حملات مرگ‌بار بوده كه اهداف شیعی یا سنی لبنان را هدف می‌گرفت.
24 ژوئن 2014: یك افسر امنیتی پس از انفجار بمب انتحاری در نزدیكی پاسگاه ارتش لبنان در بیروت جان باخت.
27 دسامبر 2013: محمد چاته، یكی از وزرای لبنانی که در انفجار مهیبی كشته شد.
19 نوامبر 2013: دو انفجار انتحاری ساختمان سفارت ایران در لبنان را لرزاند كه در این انفجار حداقل 23 نفر ازجمله یكی از اعضای سفارت ایران كشته شدند.
15 آگوست 2013: بر اثر انفجار بمبی در اتومبیل پارك‌شده در نزدیكی یكی از پایگاه حزب‌الله در محله داهیا در جنوب بیروت، دست‌كم 20 نفر كشته و بیش از 212 نفر دیگر زخمی شدند.
19 اكتبر 2012: یكی از مقامات عالی لبنان كه در تحقیقات ترور رفیق حریری نقش فعالی داشت، بر اثر انفجار بمبی كشته شد.
25 ژانویه 2008 میلادی: انفجار اتومبیلی در محله مسیحی‌های لبنان باعث مرگ یك افسر اطلاعاتی شد كه در تحقیقات ترور رفیق حریری با پلیس این كشور همكاری می‌كرد.
13 ژوئن 2007: یكی از نمایندگان پارلمان لبنان به‌همراه پنج نفر دیگر بر اثر انفجار بمبی در باشگاهی واقع در ساحل بیروت كشته شدند.