توسلی، پایه‌گذار موج دوم علوم‌اجتماعی در ایران
علی شاملو
«حکیمی پسران را پند همی داد که جانان پدر، هنر آموزید که ملک و دولت دنیا، اعتماد را نشاید و سیم و زر در سفر در محل خطر است. یا دزد به یک بار ببرد، یا خواجه به تفاریق بخورد. اما هنر، چشمه زاینده است و دولت پاینده. وگر هنرمند از دولت بیفتد، غم نباشد که هنر در نفس خود دولت است؛ هنرمند هر جا که رود قدر بیند و در صدر نشیند و بی‌هنر لقمه چیند و سختی بیند» (گلستان سعدی) و این حکایت مصداقی بارز برای زنده‌یاد دکتر غلامعباس توسلی است. او برای بسیاری از ایرانیان، متفکران، اصحاب علم و فرهنگ، به ویژه استادان و محققان عرصه علوم اجتماعی، نامی بلندآوازه بود. توسلی سابقه‌ای بیش از 50 سال در فعالیت‌های علمی، دانشگاهی، فرهنگی و سیاسی داشت و درک این سابقه طولانی برای بسیاری به‌خصوص جوانان، ضروری و اجتناب‌ناپذیر است. او که از پایه‌گذاران و سازندگان موج دوم علوم اجتماعی در ایران بود، موج اول با تلاش‌های فراوان زنده‌یاد استاد غلامحسین صدیقی، احسان نراقی، جمشید بهنام و علی‌محمد کاردان، به وجود آمده بود، پس از انقلاب و بسته‌شدن دانشگاه‌ها، نقشی اساسی در پی‌ریزی پایه‌های اصلی علوم اجتماعی در ایران داشته است. بدون شک این نقش اساسی، تنها منحصر به عرصه علوم اجتماعی نمی‌شود، بلکه دیگر عرصه‌های علوم انسانی را نیز دربر می‌گیرد. بدون اغراق باید گفت پس از بسته‌شدن دانشگاه‌ها در سال ۱۳٥۹، به واسطه انقلاب فرهنگی، دکتر توسلی از جمله کسانی بود که در بازگشایی و احیای دوباره رشته‌های علوم انسانی، ایفاگر نقش اصلی بوده است. در فضای پرالتهاب انقلاب اسلامی که عده‌ای ندای تعطیلی بسیاری از رشته‌های علوم انسانی را سر داده بودند؛ توسلی با تلاش‌های بی‌دریغ و همه‌جانبه خود، تمامی رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی را بی‌کم و کاست و حتی با شکل و شمایل جدید، دوباره در دانشگاه‌ها فعال کرد و موجب رشد و بالندگی آنها شد، به‌طوری‌که امروز شاهد هستیم هزاران دانشجو در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترای رشته‌های گوناگون علوم اجتماعی نظیر جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی، جمعیت‌شناسی و... در حال تحصیل و فراگیری علم هستند. این اندیشمند برجسته، با متفکران بزرگی نظیر مهدی بازرگان، محمدتقی شریعتی، یدالله سحابی، سیدمحمود طالقانی، علی شریعتی، ابراهیم یزدی و عزت‌اله سحابی، فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی خود را آغاز کرد و تا سال‌های پس از انقلاب اسلامی این مسیر را ادامه داد. در نهضت مقاومت ملی فعالیت کرد و این کار را در نهضت آزادی ایران که شاخه‌ای از نهضت مقاومت ملی است، ادامه داد و همگام با نیروهای ملی و مذهبی در پایه‌گذاری بنیان‌های فرهنگی و سیاسی این مرز و بوم مشارکت فعال داشت. او همچنین در مسیر علمی، به‌خصوص در رشته علوم اجتماعی، کار خود را با غلامحسین صدیقی، در دانشگاه تهران آغاز کرد و به همراه بزرگان این رشته در بسط و گسترش آن، نقشی بی‌بدیل ایفا كرد. ایشان همچنین ده‌ها اثر علمی در قالب کتاب، مقاله، سخنرانی و مصاحبه، به جامعه علمی کشور عرضه داشته است، به‌طوری‌که اکنون تمامی این آثار محل رجوع دانشجویان و محققان عرصه علوم اجتماعی است. مرحوم توسلی، از طعن حسودان چمن نیز مصون نبوده است و برخی کم‌مایگان بر آن بوده و هستند که قدر و منزلت ایشان را بی‌چیز جلوه دهند، اما استقامت و ایمان این اندیشمند، موجب شد که طعن حسودان و تحریف محرفان کارگر نیفتد و شاهد جاری و ساری‌بودن اندیشه‌هایش در دوران عمر پربرکتش باشیم. دکتر توسلی در طول دوره‌های خدمت دانشگاهی خود بیش از 20 جلد کتاب درسی و کمک‌درسی نظری و کاربردی، تألیف، ترجمه و منتشر کرده است که برخی از آنها چندین بار تجدید چاپ شده‌اند و بعضی از آنها مشمول تشویق و دریافت لوح سپاس شده است. او بیش از ده‌ها مقاله علمی، فرهنگی، سیاسی و... دارد که در نشریات علمی-پژوهشی، مجلات، روزنامه‌ها، همایش‌های داخل یا خارج از کشور به چاپ رسیده است.
«حکیمی پسران را پند همی داد که جانان پدر، هنر آموزید که ملک و دولت دنیا، اعتماد را نشاید و سیم و زر در سفر در محل خطر است. یا دزد به یک بار ببرد، یا خواجه به تفاریق بخورد. اما هنر، چشمه زاینده است و دولت پاینده. وگر هنرمند از دولت بیفتد، غم نباشد که هنر در نفس خود دولت است؛ هنرمند هر جا که رود قدر بیند و در صدر نشیند و بی‌هنر لقمه چیند و سختی بیند» (گلستان سعدی) و این حکایت مصداقی بارز برای زنده‌یاد دکتر غلامعباس توسلی است. او برای بسیاری از ایرانیان، متفکران، اصحاب علم و فرهنگ، به ویژه استادان و محققان عرصه علوم اجتماعی، نامی بلندآوازه بود. توسلی سابقه‌ای بیش از 50 سال در فعالیت‌های علمی، دانشگاهی، فرهنگی و سیاسی داشت و درک این سابقه طولانی برای بسیاری به‌خصوص جوانان، ضروری و اجتناب‌ناپذیر است. او که از پایه‌گذاران و سازندگان موج دوم علوم اجتماعی در ایران بود، موج اول با تلاش‌های فراوان زنده‌یاد استاد غلامحسین صدیقی، احسان نراقی، جمشید بهنام و علی‌محمد کاردان، به وجود آمده بود، پس از انقلاب و بسته‌شدن دانشگاه‌ها، نقشی اساسی در پی‌ریزی پایه‌های اصلی علوم اجتماعی در ایران داشته است. بدون شک این نقش اساسی، تنها منحصر به عرصه علوم اجتماعی نمی‌شود، بلکه دیگر عرصه‌های علوم انسانی را نیز دربر می‌گیرد. بدون اغراق باید گفت پس از بسته‌شدن دانشگاه‌ها در سال ۱۳٥۹، به واسطه انقلاب فرهنگی، دکتر توسلی از جمله کسانی بود که در بازگشایی و احیای دوباره رشته‌های علوم انسانی، ایفاگر نقش اصلی بوده است. در فضای پرالتهاب انقلاب اسلامی که عده‌ای ندای تعطیلی بسیاری از رشته‌های علوم انسانی را سر داده بودند؛ توسلی با تلاش‌های بی‌دریغ و همه‌جانبه خود، تمامی رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی را بی‌کم و کاست و حتی با شکل و شمایل جدید، دوباره در دانشگاه‌ها فعال کرد و موجب رشد و بالندگی آنها شد، به‌طوری‌که امروز شاهد هستیم هزاران دانشجو در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترای رشته‌های گوناگون علوم اجتماعی نظیر جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی، جمعیت‌شناسی و... در حال تحصیل و فراگیری علم هستند. این اندیشمند برجسته، با متفکران بزرگی نظیر مهدی بازرگان، محمدتقی شریعتی، یدالله سحابی، سیدمحمود طالقانی، علی شریعتی، ابراهیم یزدی و عزت‌اله سحابی، فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی خود را آغاز کرد و تا سال‌های پس از انقلاب اسلامی این مسیر را ادامه داد. در نهضت مقاومت ملی فعالیت کرد و این کار را در نهضت آزادی ایران که شاخه‌ای از نهضت مقاومت ملی است، ادامه داد و همگام با نیروهای ملی و مذهبی در پایه‌گذاری بنیان‌های فرهنگی و سیاسی این مرز و بوم مشارکت فعال داشت. او همچنین در مسیر علمی، به‌خصوص در رشته علوم اجتماعی، کار خود را با غلامحسین صدیقی، در دانشگاه تهران آغاز کرد و به همراه بزرگان این رشته در بسط و گسترش آن، نقشی بی‌بدیل ایفا كرد. ایشان همچنین ده‌ها اثر علمی در قالب کتاب، مقاله، سخنرانی و مصاحبه، به جامعه علمی کشور عرضه داشته است، به‌طوری‌که اکنون تمامی این آثار محل رجوع دانشجویان و محققان عرصه علوم اجتماعی است. مرحوم توسلی، از طعن حسودان چمن نیز مصون نبوده است و برخی کم‌مایگان بر آن بوده و هستند که قدر و منزلت ایشان را بی‌چیز جلوه دهند، اما استقامت و ایمان این اندیشمند، موجب شد که طعن حسودان و تحریف محرفان کارگر نیفتد و شاهد جاری و ساری‌بودن اندیشه‌هایش در دوران عمر پربرکتش باشیم. دکتر توسلی در طول دوره‌های خدمت دانشگاهی خود بیش از 20 جلد کتاب درسی و کمک‌درسی نظری و کاربردی، تألیف، ترجمه و منتشر کرده است که برخی از آنها چندین بار تجدید چاپ شده‌اند و بعضی از آنها مشمول تشویق و دریافت لوح سپاس شده است. او بیش از ده‌ها مقاله علمی، فرهنگی، سیاسی و... دارد که در نشریات علمی-پژوهشی، مجلات، روزنامه‌ها، همایش‌های داخل یا خارج از کشور به چاپ رسیده است.