عوامل اجتماعی مؤثر برگرایش جوانان به اعتیاد
سرهنگ سیامک محمدی، رئیس مطالعات اجتماعی پلیس تهران: یکی از مهم‌ترین معضلات اجتماعی امروز، مسئله مواد مخدر، خرید و فروش و قاچاق آن و نفوذ روزافزون آن در میان نسل جوان است که پیامدهای وحشتناکی خواهد داشت که مستقیما نسل جوان و بشریت را تهدید می‌کند. طبق آمارها و گزارش‌های نهادها و سازمان‌هایی جهانی همچون سازمان بهداشت جهانی و اینترپل، به موازات پیشرفت جوامع، نیازها، نگرش‌ها و الگوهای رفتاری جوانان نیز دچار تغییر و دگرگونی شده و الگوی سوءمصرف مواد مخدر در میان جوانان در همه جهان و از‌جمله ایران و پایتخت آن تهران، به‌سرعت از سنتی به صنعتی در حال تغییر است. به‌این‌ترتیب، جوانانی که باید موتور محرکه توسعه جامعه و آینده‌سازان کشور باشند، پس از سوءمصرف مواد مخدر، هزینه‌های سهمگینی را بر پیکره جامعه وارد می‌کنند و چه بسیار خانواده‌هایی که بر اثر گرفتاری این معضل از هم پاشیده شده و رو به زوال می‌روند. همچنین ضرورت مشارکت مؤثر خانواده در ساخته‌شدن گام به گام ساختار روانی، روحی و شخصیتی فرزندان از‌جمله مواردی است که در کشور ما به‌شدت تضعیف شده است. اگر با گسترش بزه‌کاری در کودکان و نوجوانان روبه‌رو هستیم، باید خانواده را به‌عنوان اولین کانال ورودی فرد به اجتماع مورد بررسی قرار دهیم؛ زیرا عوامل خانوادگی و تربیتی در گرایش نوجوانان و جوانان به مواد مخدر تأثیرگذار است. وجود پیوند و ارتباطات عمیق خانوادگی نقش بسزایی در پیشگیری از اعتیاد افراد دارد. هر‌قدر این روابط به سردی گراید، خطر اعتیاد در محیط خانواده نیز افزایش می‌یابد. بر این اساس، در کشورهایی همچون ایران که دارای ساخت سنی جوان بوده و بیشترین گروه‌های سنی را نوجوانان و جوانان (15ـ29 سال) تشکیل می‌دهد، جوان‌بودن جمعیت در عین فرصت تلقی‌شدن، تهدید نیز به شمار می‌آید که با آموزش‌هایی که خانواده‌ها به‌عنوان مؤثرترین بنیاد در اجتماعی‌شدن ارزش‌های درونی فرد می‌دهند، می‌توان این معضل را در جامعه کاهش داد. خانواده به‌عنوان مهم‌ترین نهاد اجتماعی، علاوه بر کارکردهای عمده‌ای که دارد، نقش کلیدی و مهم تربیت و جامعه‌پذیری فرزندان را نیز بر عهده دارد. این نهاد هر‌چند در طول تاریخ دچار تغییراتی شده، اما هنوز ثبات جامعه وابسته به ثبات خانواده است؛ به این معنا که اگر پایه‌های خانواده دچار سستی و عدم انسجام شود، نظام اجتماعی کل را دچار ناامنی و بی‌نظمی می‌کند. در کلان‌شهر تهران نوجوانان و جوانان به سمت مخدرهای صنعتی گرایش نشان می‌دهند؛ موادی که هم نشانه‌های اعتیاد به آنها برای خانواده‌ها نا‌آشناست و هم عوارض و تبعات استعمال آنها متفاوت با مواد مخدر سنتی است. مخدرهای صنعتی در واقع ترکیبی از مخدرهای سنتی با مواد شیمیایی هستند. برای نمونه مخدر سنتی مانند تریاک، فقط سستی‌زا یا ماده‌ای همچون حشیش توهم‌زاست؛ اما مخدر صنعتی مانند شیشه، اثر ترکیبی از توهم‌زایی و تحرک‌بخشی را داراست. مخدرهای جدید به علت ترکیب شیمیایی که دارند، سیستم مرکزی اعصاب را تحریک کرده و باعث بروز نوعی تشنج و حرکات غیرقابل کنترل به همراه تعرق و گشادی مردمک چشم می‌شوند و در مجموع کنش‌های شدید رفتاری را همراه دارند. بنابراین می‌توان گفت موقعیت مبهم نوجوان و بحران و شورش جوان یک مسئله غامض را به وجود می‌آورد و موجب می‌شود در این زمینه بیشترین همکاری را با آنان داشته باشیم. ماده مخدر یک مفهوم اجتماعی و یک مفهوم فیزیکی دارد. مفهوم اجتماعی آن بستگی به نوع فرهنگی دارد که آن را توصیف می‌کند. مفهوم فیزیکی آن به یافته‌های علمی و تأیید آن در آزمون‌های تجربی مربوط می‌شود. مواد مخدر ماده‌ای است دارای خواص و اثرات معین که قابل اندازه‌گیری است، اما اثرات آن ممکن است با چارچوب ذهنی مشاهده‌کننده یکسان نباشد. مواد مخدر به معنای ماده‌ای که به میزان زیاد بر ذهن اثر می‌گذارد، مورد توجه دانشمندان علوم اجتماعی است. این ماده بر کارکرد ذهن، وضع روحی، عاطفی، احساسات، ادراکات و فرایند تفکر تأثیر می‌گذارد.
سرهنگ سیامک محمدی، رئیس مطالعات اجتماعی پلیس تهران: یکی از مهم‌ترین معضلات اجتماعی امروز، مسئله مواد مخدر، خرید و فروش و قاچاق آن و نفوذ روزافزون آن در میان نسل جوان است که پیامدهای وحشتناکی خواهد داشت که مستقیما نسل جوان و بشریت را تهدید می‌کند. طبق آمارها و گزارش‌های نهادها و سازمان‌هایی جهانی همچون سازمان بهداشت جهانی و اینترپل، به موازات پیشرفت جوامع، نیازها، نگرش‌ها و الگوهای رفتاری جوانان نیز دچار تغییر و دگرگونی شده و الگوی سوءمصرف مواد مخدر در میان جوانان در همه جهان و از‌جمله ایران و پایتخت آن تهران، به‌سرعت از سنتی به صنعتی در حال تغییر است. به‌این‌ترتیب، جوانانی که باید موتور محرکه توسعه جامعه و آینده‌سازان کشور باشند، پس از سوءمصرف مواد مخدر، هزینه‌های سهمگینی را بر پیکره جامعه وارد می‌کنند و چه بسیار خانواده‌هایی که بر اثر گرفتاری این معضل از هم پاشیده شده و رو به زوال می‌روند. همچنین ضرورت مشارکت مؤثر خانواده در ساخته‌شدن گام به گام ساختار روانی، روحی و شخصیتی فرزندان از‌جمله مواردی است که در کشور ما به‌شدت تضعیف شده است. اگر با گسترش بزه‌کاری در کودکان و نوجوانان روبه‌رو هستیم، باید خانواده را به‌عنوان اولین کانال ورودی فرد به اجتماع مورد بررسی قرار دهیم؛ زیرا عوامل خانوادگی و تربیتی در گرایش نوجوانان و جوانان به مواد مخدر تأثیرگذار است. وجود پیوند و ارتباطات عمیق خانوادگی نقش بسزایی در پیشگیری از اعتیاد افراد دارد. هر‌قدر این روابط به سردی گراید، خطر اعتیاد در محیط خانواده نیز افزایش می‌یابد. بر این اساس، در کشورهایی همچون ایران که دارای ساخت سنی جوان بوده و بیشترین گروه‌های سنی را نوجوانان و جوانان (15ـ29 سال) تشکیل می‌دهد، جوان‌بودن جمعیت در عین فرصت تلقی‌شدن، تهدید نیز به شمار می‌آید که با آموزش‌هایی که خانواده‌ها به‌عنوان مؤثرترین بنیاد در اجتماعی‌شدن ارزش‌های درونی فرد می‌دهند، می‌توان این معضل را در جامعه کاهش داد. خانواده به‌عنوان مهم‌ترین نهاد اجتماعی، علاوه بر کارکردهای عمده‌ای که دارد، نقش کلیدی و مهم تربیت و جامعه‌پذیری فرزندان را نیز بر عهده دارد. این نهاد هر‌چند در طول تاریخ دچار تغییراتی شده، اما هنوز ثبات جامعه وابسته به ثبات خانواده است؛ به این معنا که اگر پایه‌های خانواده دچار سستی و عدم انسجام شود، نظام اجتماعی کل را دچار ناامنی و بی‌نظمی می‌کند. در کلان‌شهر تهران نوجوانان و جوانان به سمت مخدرهای صنعتی گرایش نشان می‌دهند؛ موادی که هم نشانه‌های اعتیاد به آنها برای خانواده‌ها نا‌آشناست و هم عوارض و تبعات استعمال آنها متفاوت با مواد مخدر سنتی است. مخدرهای صنعتی در واقع ترکیبی از مخدرهای سنتی با مواد شیمیایی هستند. برای نمونه مخدر سنتی مانند تریاک، فقط سستی‌زا یا ماده‌ای همچون حشیش توهم‌زاست؛ اما مخدر صنعتی مانند شیشه، اثر ترکیبی از توهم‌زایی و تحرک‌بخشی را داراست. مخدرهای جدید به علت ترکیب شیمیایی که دارند، سیستم مرکزی اعصاب را تحریک کرده و باعث بروز نوعی تشنج و حرکات غیرقابل کنترل به همراه تعرق و گشادی مردمک چشم می‌شوند و در مجموع کنش‌های شدید رفتاری را همراه دارند. بنابراین می‌توان گفت موقعیت مبهم نوجوان و بحران و شورش جوان یک مسئله غامض را به وجود می‌آورد و موجب می‌شود در این زمینه بیشترین همکاری را با آنان داشته باشیم. ماده مخدر یک مفهوم اجتماعی و یک مفهوم فیزیکی دارد. مفهوم اجتماعی آن بستگی به نوع فرهنگی دارد که آن را توصیف می‌کند. مفهوم فیزیکی آن به یافته‌های علمی و تأیید آن در آزمون‌های تجربی مربوط می‌شود. مواد مخدر ماده‌ای است دارای خواص و اثرات معین که قابل اندازه‌گیری است، اما اثرات آن ممکن است با چارچوب ذهنی مشاهده‌کننده یکسان نباشد. مواد مخدر به معنای ماده‌ای که به میزان زیاد بر ذهن اثر می‌گذارد، مورد توجه دانشمندان علوم اجتماعی است. این ماده بر کارکرد ذهن، وضع روحی، عاطفی، احساسات، ادراکات و فرایند تفکر تأثیر می‌گذارد.