مناطق جنوبی متأثر از عرصه ناکارآمدی
علی خانی.معاون برنامه‌ریزی و توسعه شهری سازمان نوسازی شهر تهران
غیر از پهنه‌های سکونتی، عرصه‌های ناکارآمد غیرسکونتی هم هستند که در تهران مساحتی در حدود دوهزارو 500 هکتار دارند و باید در کنار نیازمندی‌های محله‌ای، در راستای تحقق چشم‌اندازهای توسعه تهران به آنها نیز توجه شود. این عرصه‌ها در کشورهای مختلف، به‌خصوص کشورهای توسعه‌یافته، پذیرای اصلی برنامه‌های بازآفرینی شهری هستند و مزیت‌های رقابتی شهرها و نقش ملی و بین‌المللی آنها را ارتقا می‌دهند. در ارتباط با پیدایش عرصه‌های ناکارآمد و ضرورت احیای آنها، یادآوری این موضوع لازم است که با تحولات اقتصادی-اجتماعی رخ‌داده در جوامع انسانی از دهه 1970 به این سو بود که با تغییر کارکرد شهر (از صنعتی به خدماتی)، پیدایش شیوه‌های جدید تولید، تغییر الگوهای مصرف، گذار از اقتصاد صنعتی-فوردی به اقتصاد پساصنعتی-پسافوردی و جهانی‌شدن اقتصاد، بسیاری از فعالیت‌های صنعتی یادگار دوران صنعتی‌شدن، نقش و جایگاه خود را در درون شهرها از دست داده و به مناطق دیگری منتقل شدند. برآمد این بازساختاریابی شهری، برجای‌ماندن عرصه‌های وسیعی در شهرها بود که به دلیل داشتن ابعاد پیچیده حقوقی-مالکیتی، محیط‌زیستی، اقتصادی و اجتماعی، از روند توسعه و بازتوسعه
بازماندند. وجود این عرصه‌ها در محدوده‌های درون‌شهری، سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان شهری را -به‌ویژه از دهه 1990 به این سو- بر آن داشت تا از این ظرفیت برای توسعه درونی شهر بهره بگیرند؛ در نتیجه، مجموعه متنوعی از پروژه‌های بازآفرینی عرصه‌های رهاشده در کشورهای مختلف جهان شکل گرفت که در تلاش بودند تا ضمن پاسخ‌گویی به نیازها و تقاضاهای انباشته‌‌شده از گذشته یا به تازگی شکل‌گرفته، مزیت‌های رقابت‌پذیری شهر را بر بستر اقتصاد جهانی‌شده ارتقا دهند. در تهران نیز وسعت قابل توجهی از فضای شهر را -به‌ویژه در مناطق جنوبی- عرصه‌هاي ناكارآمدی شکل می‌دهند که عمدتا حاصل دوره‌های مختلف پیدایش صنایع بوده و بازآفرینی آنها به‌عنوان یکی از محدوده‌های هدف بهسازی و نوسازی شهری در سند ملی بازآفرینی شهری مطرح شده و احصاي آنها نیز در قالب شاخص‌های جدید شناسایی محدوده‌ها و محلات هدف که از سوی شورای‌عالی شهرسازی و معماری ابلاغ شده، مدنظر قرار گرفته است. بر همین اساس بازآفريني عرصه‌هاي يادشده و استفاده از آنها برای توسعه درون‌زای شهر تهران در برنامه سوم توسعه شهر تهران (1402-1398) و مواد 40 و 41 آن مورد توجه بوده و مبنایی مهم برای
اقدامات شهرداری در حوزه یادشده به شمار می‌رود. در همین راستا شهرداری تهران و سازمان نوسازی ضمن اهتمام بر تدوین چارچوب سیاست‌گذاری احیا و بازتوسعه عرصه‌های ناکارآمد تهران، بازآفرینی شهری تعدادی از محدوده‌های مذکور را به عنوان پروژه‌های پیشگام این حوزه، در دوره جدید مدیریت شهری در دستور کار قرار داده‌اند.
بازآفرینی محور فدائیان اسلام
محور فدائیان اسلام از میدان شوش آغاز شده و تا میدان شهرری در طول هشت کیلومتر امتداد داشته و مرکز تاریخی تهران را به مرکز تاریخی ری متصل می‌كند و حاوی ارزش‌هایی است که احیای آن در قالب یک خیابان کامل می‌تواند شرایط مناسبی را برای بازآفرینی پهنه‌های ناکارآمد و گسترده هم‌جوار فراهم كرده و شرایط بهتری را برای نوسازی و توسعه محلات دارای بافت فرسوده و ناکارآمد واقع در محدوده ایجاد کند. محور فدائیان و پهنه‌های ناکارآمد هم‌جوار آن و نیز ناحیه صنعتی واقع در شمال منطقه 20 مساحتی حدود 500 هکتار داشته و به تنهایی قریب به 20 درصد از عرصه‌های ناکارآمد شهر تهران را تشکیل می‌دهند که در صورت احیا می‌تواند زیست‌پذیری شهر، تاب‌آوری و رقابت‌پذیری آن را در مقیاس‌های مختلف ارتقا دهد. با همین رویکرد بازآفرینی محور فدائیان اسلام در دستور کار شهرداری قرار گرفته و سند بازآفرینی محور یادشده با ملاحظات زیر در دست تدوین است:
تهيه طرح خيابان فدائيان اسلام با لحاظ الزامات يك خيابان كامل (و درنظرداشتن الگوهای مختلف حمل‌ونقل عمومي و نقاط تبديل در پيوستگي و يكپارچكي با شبكه‌هاي مربوطه، مسيرهاي دوچرخه و پياده) و به‌عنوان خيابان واصل مركز تاريخي تهران با مركز تاريخي ري (از ميدان شوش تا ميدان شهرري)، با سكانس‌بندي متناسب با شرايط زمينه و توسعه آتي و ضرورت‌هاي يك خيابان سرزنده و داراي هويت تاريخي و بازنمايي آن در چشم‌انداز، اهداف، راهبردها، سياست‌ها و برنامه‌هاي سند.
توجه به رويكرد نوسازي و بازآفريني شهري در برنامه‌هاي پيشنهادي براي عرصه‌ها و انعطاف‌پذيري لازم براي فراهم‌سازي امكان مذاكره و جلب مشاركت دخيلان.
توجه به اختلاط فعاليتي و همچنين جايگاه و موضوع سكونت در طول محور و پهنه‌ها و پلاك‌هاي هم‌جوار و پرهيز از ايجاد محدوده‌هاي همگن و تك‌عملكردي.
تبيين منظر شهري خيابان فدائيان اسلام و ارائه دستورالعمل‌ها و ضوابط مربوط به طراحي و اجرا.
ارائه تصويري دقيق و به‌‌روز از پهنه تجارت جهاني در شهر تهران و انعكاس مصاديق عملكردي و فعاليتي پهنه مذكور در طرح اولويت‌بندي اقدامات اجرائي (ارائه ليست اقدامات و پروژه‌هاي كوتاه‌مدت، ميان‌مدت و بلندمدت) و تعريف پروژه‌هاي پيشتاز و تحقق‌پذير در راستاي پاسخ سريع به مسائل و انتظارات شهردارهاي مناطق هم‌جوار.
بازآفرینی کارخانه سیمان ری
کارخانه سیمان ری نخستین خط تولید سیمان کشور واقع در منطقه 20 است که به‌عنوان یک میراث صنعتی، بخشی از سرمایه فرهنگی تهران و یکی از عناصر شاخص منظر شهر است که فعالیت آن به دلیل انتشار آلودگی و همچنین از رده خارج‌شدن دستگاه‌ها و ابزارهای آن و تغییر فناوری تولید متوقف شده و اکنون بلااستفاده و متروکه است. طبق مصوبه هیئت وزیران، اراضی کارخانه سیمان ری به مساحت 111،643 مترمربع به منظور مرمت، بازسازی و تبدیل‌شدن به موزه صنعت سیمان و مجموعه گردشگری با کاربری‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به مدت 30 سال به شهرداری تهران واگذار شد و با دستور شهردار محترم، سازمان نوسازی شهر تهران عهده‌دار مسئولیت پروژه مذکور شده است.
غیر از پهنه‌های سکونتی، عرصه‌های ناکارآمد غیرسکونتی هم هستند که در تهران مساحتی در حدود دوهزارو 500 هکتار دارند و باید در کنار نیازمندی‌های محله‌ای، در راستای تحقق چشم‌اندازهای توسعه تهران به آنها نیز توجه شود. این عرصه‌ها در کشورهای مختلف، به‌خصوص کشورهای توسعه‌یافته، پذیرای اصلی برنامه‌های بازآفرینی شهری هستند و مزیت‌های رقابتی شهرها و نقش ملی و بین‌المللی آنها را ارتقا می‌دهند. در ارتباط با پیدایش عرصه‌های ناکارآمد و ضرورت احیای آنها، یادآوری این موضوع لازم است که با تحولات اقتصادی-اجتماعی رخ‌داده در جوامع انسانی از دهه 1970 به این سو بود که با تغییر کارکرد شهر (از صنعتی به خدماتی)، پیدایش شیوه‌های جدید تولید، تغییر الگوهای مصرف، گذار از اقتصاد صنعتی-فوردی به اقتصاد پساصنعتی-پسافوردی و جهانی‌شدن اقتصاد، بسیاری از فعالیت‌های صنعتی یادگار دوران صنعتی‌شدن، نقش و جایگاه خود را در درون شهرها از دست داده و به مناطق دیگری منتقل شدند. برآمد این بازساختاریابی شهری، برجای‌ماندن عرصه‌های وسیعی در شهرها بود که به دلیل داشتن ابعاد پیچیده حقوقی-مالکیتی، محیط‌زیستی، اقتصادی و اجتماعی، از روند توسعه و بازتوسعه
بازماندند. وجود این عرصه‌ها در محدوده‌های درون‌شهری، سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان شهری را -به‌ویژه از دهه 1990 به این سو- بر آن داشت تا از این ظرفیت برای توسعه درونی شهر بهره بگیرند؛ در نتیجه، مجموعه متنوعی از پروژه‌های بازآفرینی عرصه‌های رهاشده در کشورهای مختلف جهان شکل گرفت که در تلاش بودند تا ضمن پاسخ‌گویی به نیازها و تقاضاهای انباشته‌‌شده از گذشته یا به تازگی شکل‌گرفته، مزیت‌های رقابت‌پذیری شهر را بر بستر اقتصاد جهانی‌شده ارتقا دهند. در تهران نیز وسعت قابل توجهی از فضای شهر را -به‌ویژه در مناطق جنوبی- عرصه‌هاي ناكارآمدی شکل می‌دهند که عمدتا حاصل دوره‌های مختلف پیدایش صنایع بوده و بازآفرینی آنها به‌عنوان یکی از محدوده‌های هدف بهسازی و نوسازی شهری در سند ملی بازآفرینی شهری مطرح شده و احصاي آنها نیز در قالب شاخص‌های جدید شناسایی محدوده‌ها و محلات هدف که از سوی شورای‌عالی شهرسازی و معماری ابلاغ شده، مدنظر قرار گرفته است. بر همین اساس بازآفريني عرصه‌هاي يادشده و استفاده از آنها برای توسعه درون‌زای شهر تهران در برنامه سوم توسعه شهر تهران (1402-1398) و مواد 40 و 41 آن مورد توجه بوده و مبنایی مهم برای
اقدامات شهرداری در حوزه یادشده به شمار می‌رود. در همین راستا شهرداری تهران و سازمان نوسازی ضمن اهتمام بر تدوین چارچوب سیاست‌گذاری احیا و بازتوسعه عرصه‌های ناکارآمد تهران، بازآفرینی شهری تعدادی از محدوده‌های مذکور را به عنوان پروژه‌های پیشگام این حوزه، در دوره جدید مدیریت شهری در دستور کار قرار داده‌اند.
بازآفرینی محور فدائیان اسلام
محور فدائیان اسلام از میدان شوش آغاز شده و تا میدان شهرری در طول هشت کیلومتر امتداد داشته و مرکز تاریخی تهران را به مرکز تاریخی ری متصل می‌كند و حاوی ارزش‌هایی است که احیای آن در قالب یک خیابان کامل می‌تواند شرایط مناسبی را برای بازآفرینی پهنه‌های ناکارآمد و گسترده هم‌جوار فراهم كرده و شرایط بهتری را برای نوسازی و توسعه محلات دارای بافت فرسوده و ناکارآمد واقع در محدوده ایجاد کند. محور فدائیان و پهنه‌های ناکارآمد هم‌جوار آن و نیز ناحیه صنعتی واقع در شمال منطقه 20 مساحتی حدود 500 هکتار داشته و به تنهایی قریب به 20 درصد از عرصه‌های ناکارآمد شهر تهران را تشکیل می‌دهند که در صورت احیا می‌تواند زیست‌پذیری شهر، تاب‌آوری و رقابت‌پذیری آن را در مقیاس‌های مختلف ارتقا دهد. با همین رویکرد بازآفرینی محور فدائیان اسلام در دستور کار شهرداری قرار گرفته و سند بازآفرینی محور یادشده با ملاحظات زیر در دست تدوین است:
تهيه طرح خيابان فدائيان اسلام با لحاظ الزامات يك خيابان كامل (و درنظرداشتن الگوهای مختلف حمل‌ونقل عمومي و نقاط تبديل در پيوستگي و يكپارچكي با شبكه‌هاي مربوطه، مسيرهاي دوچرخه و پياده) و به‌عنوان خيابان واصل مركز تاريخي تهران با مركز تاريخي ري (از ميدان شوش تا ميدان شهرري)، با سكانس‌بندي متناسب با شرايط زمينه و توسعه آتي و ضرورت‌هاي يك خيابان سرزنده و داراي هويت تاريخي و بازنمايي آن در چشم‌انداز، اهداف، راهبردها، سياست‌ها و برنامه‌هاي سند.
توجه به رويكرد نوسازي و بازآفريني شهري در برنامه‌هاي پيشنهادي براي عرصه‌ها و انعطاف‌پذيري لازم براي فراهم‌سازي امكان مذاكره و جلب مشاركت دخيلان.
توجه به اختلاط فعاليتي و همچنين جايگاه و موضوع سكونت در طول محور و پهنه‌ها و پلاك‌هاي هم‌جوار و پرهيز از ايجاد محدوده‌هاي همگن و تك‌عملكردي.
تبيين منظر شهري خيابان فدائيان اسلام و ارائه دستورالعمل‌ها و ضوابط مربوط به طراحي و اجرا.
ارائه تصويري دقيق و به‌‌روز از پهنه تجارت جهاني در شهر تهران و انعكاس مصاديق عملكردي و فعاليتي پهنه مذكور در طرح اولويت‌بندي اقدامات اجرائي (ارائه ليست اقدامات و پروژه‌هاي كوتاه‌مدت، ميان‌مدت و بلندمدت) و تعريف پروژه‌هاي پيشتاز و تحقق‌پذير در راستاي پاسخ سريع به مسائل و انتظارات شهردارهاي مناطق هم‌جوار.
بازآفرینی کارخانه سیمان ری
کارخانه سیمان ری نخستین خط تولید سیمان کشور واقع در منطقه 20 است که به‌عنوان یک میراث صنعتی، بخشی از سرمایه فرهنگی تهران و یکی از عناصر شاخص منظر شهر است که فعالیت آن به دلیل انتشار آلودگی و همچنین از رده خارج‌شدن دستگاه‌ها و ابزارهای آن و تغییر فناوری تولید متوقف شده و اکنون بلااستفاده و متروکه است. طبق مصوبه هیئت وزیران، اراضی کارخانه سیمان ری به مساحت 111،643 مترمربع به منظور مرمت، بازسازی و تبدیل‌شدن به موزه صنعت سیمان و مجموعه گردشگری با کاربری‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به مدت 30 سال به شهرداری تهران واگذار شد و با دستور شهردار محترم، سازمان نوسازی شهر تهران عهده‌دار مسئولیت پروژه مذکور شده است.