ميهماني از منظومه‌اي ديگر
پوريا ناظمي
در سال ۲۰۱۵ گروهی از ستاره‌شناسان موفق به کشف سیارک عجیبی شدند که در مداری نزدیک و شبیه به مدار مشتری اما در جهت خلاف حرکت مداری اجرام منظومه شمسی خورشید را دور می‌زند. مدار شگفت‌انگیز این سیارک ذهن دانشمندان را به خود مشغول کرده بود و حالا گروهی از محققان فکر می‌کنند دلیل این رفتار غیرعادی را یافته‌اند؛ این سیارک ممکن است میهمانی از منظومه خورشیدی دیگری باشد. عمده سیارک‌ها در مسیر و جهتی مشابه سیاره‌های منظومه شمسی به دور خورشید در حال گردش هستند. این ویژگی میراثی است که این سیارک‌ها از دوران شکل‌گیری منظومه شمسی به یادگار دارند. در ابتدای شکل‌گیری منظومه شمسی ابری بزرگ از غبار و در حال دوران وجود داشت که از آن خورشید و سیاره‌ها و سایر اجرام منظومه (از‌جمله سیارک‌ها) شکل گرفتهاند و جهت چرخش مداری خود به دور خورشید را از جهت دوران این ابر اولیه به ارث برده‌اند. سیارک معروف به
BZ509 2015 از این قانون پیروی نمی‌کند. این سیارک كه به‌طور خلاصه BZ نامیده می‌شود، در مسیری خلاف این جهت عمومی در حال گردش به دور خورشید است. مدار این سیارک در همان فضای مداری قرار دارد که مشتری به دور خورشید در حال گردش است. ستاره‌شناسان اجرامی را که در چنین فضایی به دور خورشید می‌چرخند و مدارشان در فضای نزدیک به مدار جرم دیگر قرار دارد، هم‌مدار آن جرم می‌نامند. در این مورد BZ هم‌مدار مشتری است. این سیارک در هر دور مداری خود به دور خورشید دو بار به نزدیکی مشتری و مجموعه سیارک‌های تراوایی اطراف مشتری نزدیک می‌شود. سیارک‌های تراوایی ابری از سیارک‌ها هستند که در اطراف نقاط لاگرانژی مدار مشتری به دور خورشید در جلو و پشت مشتری به همراه این سیاره خورشید را دور می‌زنند. با وجود این نزدیکی، این سیارک از برخورد با مشتری یا این سیارک‌های تراوایی در امان مانده است و دلیل آن هم به این برمی‌گردد که مدار این سیارک کمی با صفحه مدار مشتری به دور خورشید زاویه دارد و مرکز آن هم کمی متفاوت است. هر بار که این سیارک به مشتری نزدیک می‌شود اندک ضربه گرانشی از سوی مشتری دریافت کرده که باعث می‌شود بتواند این مدار غیرعادی را حفظ
کند.
میهمانی ناخوانده و قدیمی: حالا دو ستاره‌شناس، «فتحی نامونی» و «هلنا موریاس» این فرض را مطرح کرده‌اند که منشأ فراخورشیدی این سیارک می‌تواند توضیح‌دهنده رفتار غیرعادی آن باشد. این دو محقق گمان می‌کنند این سیارک نیز مانند سیارک اوموآموا (همان سیارک با ظاهر غریب و سیگار برگ‌مانند که در سال ۲۰۱۷ از میان منظومه شمسی گذشت و از منظومه خورشیدی دیگری به دیدار ما آمده بود) از منظومه دیگری به دیدار خورشید و خانواده خورشیدی آمده است، اما عبور از کنار میدان گرانشی مشتری سرنوشت دیگری برای او رقم زده و آن را به دام این سیاره غول‌پیکر (البته در مسیری خلاف جهت سایر همراهان مشتری) انداخته است. شبیه‌سازی‌های رایانه‌ای این محققان نشان می‌دهد اگر این فرضیه درست باشد، این رویداد می‌تواند زمانی در حدود چهار و نیم میلیارد سال قبل و به عبارت دیگر در دوران نوزادی منظومه شمسی رخ داده باشد. یکی از دشواری‌های این گروه در شبیه‌سازی دقیق این سیارک به نبود داده کافی درباره مدار آن بازمی‌گردد. مسیر این سیارک فقط در باز‌ه‌ای ۳۰۰ روزه و توسط دوربین دوچشمی غول‌آسای آریزونا رصد و محاسبه شده است.
عدم اجماع جامعه علمی درباره سیارک میهمان: این نظریه اما نتوانسته است جامعه علمی را راضی کند. یکی از بنیان‌های نتیجه‌گیری این گروه بر مبنای این فرض بنا شده که این سیارک مدتی طولانی است در این مدار قرار دارد و مدارش پایدار است. برهمین‌اساس زمانی که این گروه حدود یک میلیون سناریو برای این جرم را شبیه‌سازی کرده‌اند، فقط ۲۷ مورد آنها پایدار شده و در چنین مداری قرار گرفتهاند که زمان پایداری آنها دارای قدمت مورد اشاره است. با وجود این در همین شبیه‌سازی‌ها عمر پایداری تعداد درخور توجهی از نمونه‌ها بیش از هفت میلیون سال است. به این معنی که مدار این سیارک ممکن است در مدتی کوتاه (در مقیاس منظومه شمسی) پایدار بوده باشد. به عبارت دیگر با حذف فرض ضرورت پایداری طولانی مدار این سیارک بخش اصلی استدلال مبتنی بر فراخورشیدی و قدیمی‌بودن این سیارک زیر سؤال می‌رود. از سوی دیگر به‌دلیل سرعت بالایی که سیارک‌های میهمان دارند، به‌دام‌انداختن آنها توسط سیاره‌ها کار دشواری به شمار می‌رود. تحقیقات بعدی در این زمینه می‌تواند نور روشن‌تری به این جرم و نظریه فراخورشیدی‌بودن آن بیندازد. اگر این جرم واقعا فراخورشیدی و دارای چنان قدمتی
باشد که این گروه ادعا می‌کند با جست‌وجوی بیشتر باید بتوان نمونه‌های بیشتری از آنها را پیدا کرد. از سوی دیگر بررسی مدار این سیارک در آینده و همچنین بررسی‌های طیفی به کمک نسل بعدی تلسکوپ‌های فضایی می‌تواند دید دقیق‌تری از ماهیت این عضو ناهنجار منظومه شمسی در اختیار دانشمندان بگذارد.
در سال ۲۰۱۵ گروهی از ستاره‌شناسان موفق به کشف سیارک عجیبی شدند که در مداری نزدیک و شبیه به مدار مشتری اما در جهت خلاف حرکت مداری اجرام منظومه شمسی خورشید را دور می‌زند. مدار شگفت‌انگیز این سیارک ذهن دانشمندان را به خود مشغول کرده بود و حالا گروهی از محققان فکر می‌کنند دلیل این رفتار غیرعادی را یافته‌اند؛ این سیارک ممکن است میهمانی از منظومه خورشیدی دیگری باشد. عمده سیارک‌ها در مسیر و جهتی مشابه سیاره‌های منظومه شمسی به دور خورشید در حال گردش هستند. این ویژگی میراثی است که این سیارک‌ها از دوران شکل‌گیری منظومه شمسی به یادگار دارند. در ابتدای شکل‌گیری منظومه شمسی ابری بزرگ از غبار و در حال دوران وجود داشت که از آن خورشید و سیاره‌ها و سایر اجرام منظومه (از‌جمله سیارک‌ها) شکل گرفتهاند و جهت چرخش مداری خود به دور خورشید را از جهت دوران این ابر اولیه به ارث برده‌اند. سیارک معروف به
BZ509 2015 از این قانون پیروی نمی‌کند. این سیارک كه به‌طور خلاصه BZ نامیده می‌شود، در مسیری خلاف این جهت عمومی در حال گردش به دور خورشید است. مدار این سیارک در همان فضای مداری قرار دارد که مشتری به دور خورشید در حال گردش است. ستاره‌شناسان اجرامی را که در چنین فضایی به دور خورشید می‌چرخند و مدارشان در فضای نزدیک به مدار جرم دیگر قرار دارد، هم‌مدار آن جرم می‌نامند. در این مورد BZ هم‌مدار مشتری است. این سیارک در هر دور مداری خود به دور خورشید دو بار به نزدیکی مشتری و مجموعه سیارک‌های تراوایی اطراف مشتری نزدیک می‌شود. سیارک‌های تراوایی ابری از سیارک‌ها هستند که در اطراف نقاط لاگرانژی مدار مشتری به دور خورشید در جلو و پشت مشتری به همراه این سیاره خورشید را دور می‌زنند. با وجود این نزدیکی، این سیارک از برخورد با مشتری یا این سیارک‌های تراوایی در امان مانده است و دلیل آن هم به این برمی‌گردد که مدار این سیارک کمی با صفحه مدار مشتری به دور خورشید زاویه دارد و مرکز آن هم کمی متفاوت است. هر بار که این سیارک به مشتری نزدیک می‌شود اندک ضربه گرانشی از سوی مشتری دریافت کرده که باعث می‌شود بتواند این مدار غیرعادی را حفظ
کند.
میهمانی ناخوانده و قدیمی: حالا دو ستاره‌شناس، «فتحی نامونی» و «هلنا موریاس» این فرض را مطرح کرده‌اند که منشأ فراخورشیدی این سیارک می‌تواند توضیح‌دهنده رفتار غیرعادی آن باشد. این دو محقق گمان می‌کنند این سیارک نیز مانند سیارک اوموآموا (همان سیارک با ظاهر غریب و سیگار برگ‌مانند که در سال ۲۰۱۷ از میان منظومه شمسی گذشت و از منظومه خورشیدی دیگری به دیدار ما آمده بود) از منظومه دیگری به دیدار خورشید و خانواده خورشیدی آمده است، اما عبور از کنار میدان گرانشی مشتری سرنوشت دیگری برای او رقم زده و آن را به دام این سیاره غول‌پیکر (البته در مسیری خلاف جهت سایر همراهان مشتری) انداخته است. شبیه‌سازی‌های رایانه‌ای این محققان نشان می‌دهد اگر این فرضیه درست باشد، این رویداد می‌تواند زمانی در حدود چهار و نیم میلیارد سال قبل و به عبارت دیگر در دوران نوزادی منظومه شمسی رخ داده باشد. یکی از دشواری‌های این گروه در شبیه‌سازی دقیق این سیارک به نبود داده کافی درباره مدار آن بازمی‌گردد. مسیر این سیارک فقط در باز‌ه‌ای ۳۰۰ روزه و توسط دوربین دوچشمی غول‌آسای آریزونا رصد و محاسبه شده است.
عدم اجماع جامعه علمی درباره سیارک میهمان: این نظریه اما نتوانسته است جامعه علمی را راضی کند. یکی از بنیان‌های نتیجه‌گیری این گروه بر مبنای این فرض بنا شده که این سیارک مدتی طولانی است در این مدار قرار دارد و مدارش پایدار است. برهمین‌اساس زمانی که این گروه حدود یک میلیون سناریو برای این جرم را شبیه‌سازی کرده‌اند، فقط ۲۷ مورد آنها پایدار شده و در چنین مداری قرار گرفتهاند که زمان پایداری آنها دارای قدمت مورد اشاره است. با وجود این در همین شبیه‌سازی‌ها عمر پایداری تعداد درخور توجهی از نمونه‌ها بیش از هفت میلیون سال است. به این معنی که مدار این سیارک ممکن است در مدتی کوتاه (در مقیاس منظومه شمسی) پایدار بوده باشد. به عبارت دیگر با حذف فرض ضرورت پایداری طولانی مدار این سیارک بخش اصلی استدلال مبتنی بر فراخورشیدی و قدیمی‌بودن این سیارک زیر سؤال می‌رود. از سوی دیگر به‌دلیل سرعت بالایی که سیارک‌های میهمان دارند، به‌دام‌انداختن آنها توسط سیاره‌ها کار دشواری به شمار می‌رود. تحقیقات بعدی در این زمینه می‌تواند نور روشن‌تری به این جرم و نظریه فراخورشیدی‌بودن آن بیندازد. اگر این جرم واقعا فراخورشیدی و دارای چنان قدمتی
باشد که این گروه ادعا می‌کند با جست‌وجوی بیشتر باید بتوان نمونه‌های بیشتری از آنها را پیدا کرد. از سوی دیگر بررسی مدار این سیارک در آینده و همچنین بررسی‌های طیفی به کمک نسل بعدی تلسکوپ‌های فضایی می‌تواند دید دقیق‌تری از ماهیت این عضو ناهنجار منظومه شمسی در اختیار دانشمندان بگذارد.