مطالبات آبي ايران از افغانستان در دست پيگيري است
ليلا مرگن: زمينهاي سيستانوبلوچستان در سال جاري خشكيد. گندمهاي كشاورزان كه با صرف چندين ميليون تومان هزينه در زمينها كشت شده بود، به دليل تأميننشدن حقابه، از بين رفت. ورودي آب به چاهنيمهها در سال آبي جاري نزديك به صفر بود، به همين دليل، آب كافي در اختيار بخش كشاورزي قرار نگرفت و ضرروزيان زيادي به كشاورزان وارد شد. البته وزارت امور خارجه در اين شرايط بيكار ننشست. محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه، در جلسه علني 16 ارديبهشت در پاسخ به سؤال نماينده زابل اعلام كرد كه اين وزارتخانه دو نامه اعتراضي به افغانستان براي تأمين حقابهها ارسال كرده است. درحاليكه مسئولان ايراني همچنان به عدم تأمين حقابهها اعتراض دارند، ديروز احمد نور، سفير افغانستان، در گفتوگو با ايسنا از انجام توافق كلي بر سر آب بين ايران و افغانستان خبر داد. اين در حالي است كه جبار وطنفدا، مديركل دفتر رودخانههاي مرزي و منابع آب مشترك وزارت نيرو، ميگويد كه آخرين مذاكرات درباره مسائل آب بين ايران و افغانستان در سال گذشته برگزار شده است و اين مذاكرات و پيگيري مطالبات ايران هنوز ادامه دارد.
كمبود آب عاملي است كه به گفته كارشناسان ديپلماسي آب ميتواند منجر به ايجاد تنش و درگيري در بين كشورهاي با منابع آبي مشترك شود. اما تجربيات همين كارشناسان نشان ميدهد كه مواردي كه كشورها بر سر اين ماده حياتي پاي ميز مذاكره نشستهاند بهمراتب بيشتر از مواردي بوده كه منجر به جنگ شده است. ايران اگرچه بخش عمده منابع آبي خود را از داخل مرزها تأمين ميكند، اما كمتر از 10 درصد منابع آبي كشور از آنسوي مرزها ميآيد. آبي كه از افغانستان به ايران ميآيد براي حيات تالاب هامون و سيستانوبلوچستان به حدي ضروري است كه سبب شده وزارت امور خارجه يكي از پنج كميته همكاري بين دو كشور را به موضوع آب اختصاص دهد، اما اجرائيشدن مصوبات چهار كميته ديگر منوط به امضا و نهاييشدن كميته مربوط به آب شده است. آنطور كه عباس عراقچي در آخرين دور مذاكرات كه سال گذشته برگزار شد، به ايسنا گفته است، خود او رياست كميته آب ايران و افغانستان را برعهده دارد. او ادامه داده است: در مورد رودخانه هيرمند معاهدهاي بين ما و افغانستان از سالهاي قبل منعقد شده، ولي قديميبودن اين معاهده دليل بر بياعتباربودن آن نيست. از نظر دولت ايران و افغانستان، اين
معاهده كماكان معتبر است. آب رودخانه هيرمند از افغانستان سرچشمه ميگيرد، وارد خاك ايران ميشود، از تالابهاي هامون ميگذرد و دوباره به خاك افغانستان بازميگردد. به گفته عراقچي، در مورد نحوه اجرا و مكانيسم بهرهبرداري از آب و همچنين مسائل مرزي مربوط به رودخانه هيرمند گفتوگوهايي در كميته آب انجام شده است.
توافق كلي بر سر هيرمند، هامون و هريرود
آب ورودي به چاهنيمهها در سال جاري نزديك به صفر بوده، اين يعني حقابه ايران تأمين نشده است، به همين دليل هم دو نامه اعتراضي براي دريافت اين حقابه قانوني توسط وزارت امور خارجه به افغانستان ارسال شده. اما ديروز نصير احمد نور، سفير افغانستان در ايران، اعلام كرده است كه ايران و افغانستان بر سر هيرمند، هامون و هريرود به توافقات كلي رسيدهاند.
او كه چندان به جزئيات اين توافقات اشارهاي نداشته، اعلام ميكند: بحث رودخانه هیرمند، خشکشدن هامون و تالابها از جمله این موارد است و در کمیته مذکور به این نتیجه رسیدهاند که علل خشکشدن تالابها مورد کارشناسی قرار گیرد و بعد از مشخصشدن نتیجه، همکاریها درباره احیای تالابها انجام شود. همچنین در مورد هریرود نیز به نتایجی رسیدهاند که در گامهای بعدی عملیاتی شود. سفير افغانستان در ايران در سخنان خود به خشكساليهاي بيسابقه در اكثر مناطق افغانستان و كاهش 60 درصدي بارشها در اين كشور اشاره ميكند و از كوچ اجباري مردم سخن ميگويد. او خشكي تالاب هامون را منحصر به تالاب مشترك بين ايران و افغانستان نميداند و بر اين باور است كه تغيير اقليم، كاهش بارندگيها و افزايش دماي زمين همچنين استفاده چندصدبرابري از آب براي مقاصد مختلف منجر به ايجاد چنين وضعيتي شده است و افغانستان هم براي پرداخت حقابه هيرمند مشكلي ندارد و به تعهدات بين دو كشور پايبند است.
اجراي تعهدات از سال 83
درحاليكه سفير افغانستان از توافقات كلي بين دو كشور خبر ميدهد، جبار وطنفدا، مدير كل دفتر رودخانههاي مرزي و منابع آب مشترك وزارت نيرو، در گفتوگو با «شرق» اعلام ميكند: همچنان ايران پيگير مطالبات خود است. او اضافه ميكند: قرارداد 1351 هيرمند تا سال 83 عملياتي نشده بود. از سال 83 با پيگيريهاي دكتر اردكانيان در سمت معاون وزير و همكاران وزارت امور خارجه، اين قرارداد عملياتي شد. اولين نشست كميته مشترك كميساران آب هيرمند در شهريور 83 در تهران برگزار شد و تاكنون 18 اجلاس بين ايران و افغانستان براي اجرائيكردن اين قرارداد در دو كشور به طور متناوب برگزار شده است. همه اين جلسات با حضور نمايندگان وزارت امور خارجه بوده است. اين قرارداد تبديل به يك رويه فني-حقوقي بين دو كشور شده است و اميدواريم در اجلاسي كه به زودي برگزار ميشود، فضاي همكاري را توسعه دهيم و هر دو طرف از امتيازات اين قرارداد بهرهمند شوند.
كاهش سهم به نسبت خشكسالي
به گفته وطنفدا رويكرد ما در حوضه هيرمند، قرارداد 1351 بين ايران و افغانستان است. براساس اين توافق 820 ميليون مترمكعب آب در سال از رودخانه هيرمند به ايران تعلق ميگيرد. انتظار اين است كه اگر خشكسالي هست، به نسبتي كه بارش كاهش مييابد، حقابه دريافت كنيم. ورودي امسال آب به ايران خيلي كم بوده است. او اضافه ميكند: خوشبختانه در چارچوب قرارداد، 1351 مكانيسم فني براي كميساران آب دو كشور پيشبيني شده است. برنامهريزي شده است كه كميساران با هم صحبت كنند و مسائل فني را حلاجي كنند. اگر خشكسالي و كمآبي واقعي وجود دارد، ميزان و سهم ما را مشخص كنند. اين فرايند ديپلماتيك بين دو كشور در جريان است. بايد مكاتبات فني انجام شود. اميدواريم كه در اولين فرصت طرفين اگر براساس توافقات قانوني، فني و حقوقي كه مبناي همكاري دو كشور است، به نتيجه برسند. ما از افغانستان مطالباتي داريم كه پيگيري ميكنيم. به گفته وطنفدا، آب تالاب هامون فقط از يك رودخانه تأمين نميشود. هامون هيرمند كه داخل خاك ايران است، از منابع آبي رودخانه هيرمند تغذيه ميشود و هامون پوزك و صابري كه در شمال زابل واقع شده است، از رودخانههاي خاشرود، فراهرود و
هاروت تغذيه ميشوند؛ بنابراين حقابه اين تالاب بايد از همه اين رودخانهها تأمين شود. او ادامه ميدهد: حقابه طبيعي تالاب هامون بين سه تا پنج ميليارد مترمكعب است و آبي كه در داخل چاه نيمههاي ايران ذخيره ميشود، حتي اگر به طور كامل رها شود، موجب احياي هامون نميشود؛ زيرا حقابه ايران 820 ميليون مترمكعب است. مدير كل رودخانههاي مرزي وزارت نيرو تأكيد ميكند: آب چاه نيمهها نياز شرب 500 هزار نفر را تأمين ميكند. اگر چاهنيمهها نبود، همه آب داخل رودخانه هيرمند در چهار يا پنج ماه خشك ميشد و آب شرب منطقه دچار مشكل ميشود. به گفته او، در زمان معاونت دكتر اردكانيان در سال 82، حتي از آب چاهنيمهها براي تأمين اضطراري آب شرب منطقه زرنج افغانستان استفاده شده است. با توجه به اينكه پيشازاين نيز ايران از حق خود براي تأمين نيازهاي شرب مردم افغانستان استفاده كرده است، شايد بتوان از اين پتانسيل براي توسعه همكاريهاي بين دو كشور استفاده كرد؛ يعني اگر دولت افغانستان حقابه طبيعي تالاب هامون و رودخانههاي منتهي به ايران را به رسميت بشناسد و هامون را احيا كند، وزارت نيرو هم براي احياي ساختار تأمين آب منطقه زرنج ميتواند وارد
عمل شود و نگرانيهاي مردم حاشيه تالاب را به حداقل برساند.
ليلا مرگن: زمينهاي سيستانوبلوچستان در سال جاري خشكيد. گندمهاي كشاورزان كه با صرف چندين ميليون تومان هزينه در زمينها كشت شده بود، به دليل تأميننشدن حقابه، از بين رفت. ورودي آب به چاهنيمهها در سال آبي جاري نزديك به صفر بود، به همين دليل، آب كافي در اختيار بخش كشاورزي قرار نگرفت و ضرروزيان زيادي به كشاورزان وارد شد. البته وزارت امور خارجه در اين شرايط بيكار ننشست. محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه، در جلسه علني 16 ارديبهشت در پاسخ به سؤال نماينده زابل اعلام كرد كه اين وزارتخانه دو نامه اعتراضي به افغانستان براي تأمين حقابهها ارسال كرده است. درحاليكه مسئولان ايراني همچنان به عدم تأمين حقابهها اعتراض دارند، ديروز احمد نور، سفير افغانستان، در گفتوگو با ايسنا از انجام توافق كلي بر سر آب بين ايران و افغانستان خبر داد. اين در حالي است كه جبار وطنفدا، مديركل دفتر رودخانههاي مرزي و منابع آب مشترك وزارت نيرو، ميگويد كه آخرين مذاكرات درباره مسائل آب بين ايران و افغانستان در سال گذشته برگزار شده است و اين مذاكرات و پيگيري مطالبات ايران هنوز ادامه دارد.
كمبود آب عاملي است كه به گفته كارشناسان ديپلماسي آب ميتواند منجر به ايجاد تنش و درگيري در بين كشورهاي با منابع آبي مشترك شود. اما تجربيات همين كارشناسان نشان ميدهد كه مواردي كه كشورها بر سر اين ماده حياتي پاي ميز مذاكره نشستهاند بهمراتب بيشتر از مواردي بوده كه منجر به جنگ شده است. ايران اگرچه بخش عمده منابع آبي خود را از داخل مرزها تأمين ميكند، اما كمتر از 10 درصد منابع آبي كشور از آنسوي مرزها ميآيد. آبي كه از افغانستان به ايران ميآيد براي حيات تالاب هامون و سيستانوبلوچستان به حدي ضروري است كه سبب شده وزارت امور خارجه يكي از پنج كميته همكاري بين دو كشور را به موضوع آب اختصاص دهد، اما اجرائيشدن مصوبات چهار كميته ديگر منوط به امضا و نهاييشدن كميته مربوط به آب شده است. آنطور كه عباس عراقچي در آخرين دور مذاكرات كه سال گذشته برگزار شد، به ايسنا گفته است، خود او رياست كميته آب ايران و افغانستان را برعهده دارد. او ادامه داده است: در مورد رودخانه هيرمند معاهدهاي بين ما و افغانستان از سالهاي قبل منعقد شده، ولي قديميبودن اين معاهده دليل بر بياعتباربودن آن نيست. از نظر دولت ايران و افغانستان، اين
معاهده كماكان معتبر است. آب رودخانه هيرمند از افغانستان سرچشمه ميگيرد، وارد خاك ايران ميشود، از تالابهاي هامون ميگذرد و دوباره به خاك افغانستان بازميگردد. به گفته عراقچي، در مورد نحوه اجرا و مكانيسم بهرهبرداري از آب و همچنين مسائل مرزي مربوط به رودخانه هيرمند گفتوگوهايي در كميته آب انجام شده است.
توافق كلي بر سر هيرمند، هامون و هريرود
آب ورودي به چاهنيمهها در سال جاري نزديك به صفر بوده، اين يعني حقابه ايران تأمين نشده است، به همين دليل هم دو نامه اعتراضي براي دريافت اين حقابه قانوني توسط وزارت امور خارجه به افغانستان ارسال شده. اما ديروز نصير احمد نور، سفير افغانستان در ايران، اعلام كرده است كه ايران و افغانستان بر سر هيرمند، هامون و هريرود به توافقات كلي رسيدهاند.
او كه چندان به جزئيات اين توافقات اشارهاي نداشته، اعلام ميكند: بحث رودخانه هیرمند، خشکشدن هامون و تالابها از جمله این موارد است و در کمیته مذکور به این نتیجه رسیدهاند که علل خشکشدن تالابها مورد کارشناسی قرار گیرد و بعد از مشخصشدن نتیجه، همکاریها درباره احیای تالابها انجام شود. همچنین در مورد هریرود نیز به نتایجی رسیدهاند که در گامهای بعدی عملیاتی شود. سفير افغانستان در ايران در سخنان خود به خشكساليهاي بيسابقه در اكثر مناطق افغانستان و كاهش 60 درصدي بارشها در اين كشور اشاره ميكند و از كوچ اجباري مردم سخن ميگويد. او خشكي تالاب هامون را منحصر به تالاب مشترك بين ايران و افغانستان نميداند و بر اين باور است كه تغيير اقليم، كاهش بارندگيها و افزايش دماي زمين همچنين استفاده چندصدبرابري از آب براي مقاصد مختلف منجر به ايجاد چنين وضعيتي شده است و افغانستان هم براي پرداخت حقابه هيرمند مشكلي ندارد و به تعهدات بين دو كشور پايبند است.
اجراي تعهدات از سال 83
درحاليكه سفير افغانستان از توافقات كلي بين دو كشور خبر ميدهد، جبار وطنفدا، مدير كل دفتر رودخانههاي مرزي و منابع آب مشترك وزارت نيرو، در گفتوگو با «شرق» اعلام ميكند: همچنان ايران پيگير مطالبات خود است. او اضافه ميكند: قرارداد 1351 هيرمند تا سال 83 عملياتي نشده بود. از سال 83 با پيگيريهاي دكتر اردكانيان در سمت معاون وزير و همكاران وزارت امور خارجه، اين قرارداد عملياتي شد. اولين نشست كميته مشترك كميساران آب هيرمند در شهريور 83 در تهران برگزار شد و تاكنون 18 اجلاس بين ايران و افغانستان براي اجرائيكردن اين قرارداد در دو كشور به طور متناوب برگزار شده است. همه اين جلسات با حضور نمايندگان وزارت امور خارجه بوده است. اين قرارداد تبديل به يك رويه فني-حقوقي بين دو كشور شده است و اميدواريم در اجلاسي كه به زودي برگزار ميشود، فضاي همكاري را توسعه دهيم و هر دو طرف از امتيازات اين قرارداد بهرهمند شوند.
كاهش سهم به نسبت خشكسالي
به گفته وطنفدا رويكرد ما در حوضه هيرمند، قرارداد 1351 بين ايران و افغانستان است. براساس اين توافق 820 ميليون مترمكعب آب در سال از رودخانه هيرمند به ايران تعلق ميگيرد. انتظار اين است كه اگر خشكسالي هست، به نسبتي كه بارش كاهش مييابد، حقابه دريافت كنيم. ورودي امسال آب به ايران خيلي كم بوده است. او اضافه ميكند: خوشبختانه در چارچوب قرارداد، 1351 مكانيسم فني براي كميساران آب دو كشور پيشبيني شده است. برنامهريزي شده است كه كميساران با هم صحبت كنند و مسائل فني را حلاجي كنند. اگر خشكسالي و كمآبي واقعي وجود دارد، ميزان و سهم ما را مشخص كنند. اين فرايند ديپلماتيك بين دو كشور در جريان است. بايد مكاتبات فني انجام شود. اميدواريم كه در اولين فرصت طرفين اگر براساس توافقات قانوني، فني و حقوقي كه مبناي همكاري دو كشور است، به نتيجه برسند. ما از افغانستان مطالباتي داريم كه پيگيري ميكنيم. به گفته وطنفدا، آب تالاب هامون فقط از يك رودخانه تأمين نميشود. هامون هيرمند كه داخل خاك ايران است، از منابع آبي رودخانه هيرمند تغذيه ميشود و هامون پوزك و صابري كه در شمال زابل واقع شده است، از رودخانههاي خاشرود، فراهرود و
هاروت تغذيه ميشوند؛ بنابراين حقابه اين تالاب بايد از همه اين رودخانهها تأمين شود. او ادامه ميدهد: حقابه طبيعي تالاب هامون بين سه تا پنج ميليارد مترمكعب است و آبي كه در داخل چاه نيمههاي ايران ذخيره ميشود، حتي اگر به طور كامل رها شود، موجب احياي هامون نميشود؛ زيرا حقابه ايران 820 ميليون مترمكعب است. مدير كل رودخانههاي مرزي وزارت نيرو تأكيد ميكند: آب چاه نيمهها نياز شرب 500 هزار نفر را تأمين ميكند. اگر چاهنيمهها نبود، همه آب داخل رودخانه هيرمند در چهار يا پنج ماه خشك ميشد و آب شرب منطقه دچار مشكل ميشود. به گفته او، در زمان معاونت دكتر اردكانيان در سال 82، حتي از آب چاهنيمهها براي تأمين اضطراري آب شرب منطقه زرنج افغانستان استفاده شده است. با توجه به اينكه پيشازاين نيز ايران از حق خود براي تأمين نيازهاي شرب مردم افغانستان استفاده كرده است، شايد بتوان از اين پتانسيل براي توسعه همكاريهاي بين دو كشور استفاده كرد؛ يعني اگر دولت افغانستان حقابه طبيعي تالاب هامون و رودخانههاي منتهي به ايران را به رسميت بشناسد و هامون را احيا كند، وزارت نيرو هم براي احياي ساختار تأمين آب منطقه زرنج ميتواند وارد
عمل شود و نگرانيهاي مردم حاشيه تالاب را به حداقل برساند.