|

بررسی تأثیر نفوذ فناوری اطلاعات و ارتباطات در سطوح مختلف جامعه

فرصت‌ها و تهدیدهای پیش‌رو

محمد قزل. طراح کانسپت و آینده‌پژوه

زمانی که از تکنولوژی‌ای استفاده می‌شود، تنها یک کلیک از به‌وجود‌آوردن موقعیت‌های مناسب و پرهیز از موارد نامناسب فاصله است. می‌دانیم که زمان برقراری ارتباط، هم حقوقی داریم و هم مسئولیت‌هایی بر عهده ماست. اینکه چطور و چگونه از تکنولوژی استفاده می‌کنیم، موردی شخصی بوده و به خود ما بستگی دارد و این امر را باید بدون ضرر و زیان به دیگران انجام دهیم. 1
ICT و کودکان
کودکان و نوجوانان، در حال حاضر بخش مهم بازار محصولات فناوری اطلاعات و ارتباطات (Information Communication Technology يا به عبارتی ICT) هستند. تخمین زده می‌شود که این بازار در سال‌های آینده، تنها در اروپا حدود 30 میلیارد یورو ارزش داشته باشد؛ شواهد غیررسمی اعلام می‌کنند که در سال 2005، پرطرفدارترین هدیه کریسمس، حتی برای کودکان حدود شش‌ساله، گوشی موبایل بوده است. کودکان زیر 12 سال در مدارس اروپا روزانه به‌طور مرتب از اینترنت برای وب‌گردی استفاده می‌کنند. 2 این واضح است که کودکان، امروزه با خطرات متعددی روبه‌رو هستند. این خطرات می‌تواند شامل هر چیزی ازجمله سختی عبور از خیابان تا سوءاستفاده برخی بزرگ‌سالان در جامعه باشد (و یا خطرات ناشی از سوءاستفاده جنسی مردان از کودکان که درصد کمی از جمعیت کل کودکان را تهدید می‌کند). میزان این خطرات ممکن است گاهی توسط مطبوعاتی که بیشتر به هدف فروش چاپ می‌شوند تا اطلاع‌رسانی درست، اغراق شود. به هر حال باید قبول کنیم که با خطراتی این‌چنین مواجه هستیم. به تمام این خطرات که در جامعه رو به افزایش است، ما باید خطرات ناشی از استفاده از محصولات مدرن ICT را که روز به روز بیشتر می‌شود هم اضافه کنیم. طبق تحقیقات معلوم شده که خطرات زیادی از این بخش متوجه کودکان است، اما باید آنها را به دو دسته تقسیم کرد. خطرات ایمنی فیزیکی که از سمت برخی تجهیزات وارد می‌شود، همانند Repetitive Strain Injury يا RSI که به خاطر استفاده مکرر از انگشت شست، معمولا اتفاق می‌افتد و به شست پیامکی یا SMS Thumb معروف است. خطر بعدی مربوط به ماهیت اصلی ICT مدرن است. گوشی‌های موبایل، ایمیل و اینترنت، سرویس‌ها و محصولات ارتباطی هستند. خطر ناشی از این محصولات به خاطر این است که به کودکان اجازه برقراری ارتباط می‌دهند. درحالی‌که ارتباط با اعضای خانواده و آشنایان، برای رشد اجتماعی کودک ضروری است، ولی آنچه مطلوب والدین نیست، ارتباط کودکان با افراد ناشناس و افراد نامطلوب از طریق پیام کوتاه (Short Messaging Service يا SMS) و به عبارتی پيامك، ایمیل، اتاق‌های گفت‌وگو یا Chat Rooms یا دیگر شکل‌های تماس الکترونیکی است. همچنین دسترسی کودکان به محتویات مضر، دسته دیگری از تهدیدات و خطرات مربوط به استفاده نادرست یا سوءاستفاده از تکنولوژی توسط خود کودکان است. این بخش از خطرات فعلا خیلی گسترده نبوده و در مقیاس کوچکی قرار دارد، ولی قابل توجه است. از آنجایی که خدمات بازار برای کودکان و نوجوانان در حوزه ICT در حال گسترش است، وظیفه صنعت ICT و والدین است تا توجه بیشتری به این بخش از خطرات داشته باشند و توجه و مراقبت خالی والدین بدون توجه صنعت، بی‌فایده خواهد بود. 3
ICT و پیامدهای اجتماعی
گاهی از تکنولوژی به نحوی استفاده می‌شود که در اصل برای آن منظور ایجاد نشده و تا به حال این‌چنین با آن برخورد نشده است و این موضوع عواقب خطرناکی برای جامعه دارد. یکی از این موارد، استفاده نادرست و سوءاستفاده از تکنولوژی تلفن همراه توسط خود کودکان و نوجوانان در سطح جامعه است. به عنوان مثال، زورگویی با کمک گوشی موبایل، مانند Happy Slapping که در اصل چند نفر دسته‌جمعی فردی را کتک می‌زنند و از آن فیلم می‌گیرند و همچنین Blue Jacking که به فرستادن محتویات ناخواسته به بلوتوث دستگاه‌هایی که بلوتوث آنها روشن است، می‌پردازند. ICT رفته‌رفته تبدیل به خرده‌فرهنگ (گروهی از مردم که در دل یک فرهنگ بزرگ‌تر قرار دارند، اما ارزش‌ها و هنجارهایشان با فرهنگ مادر متفاوت است) شده است. به عنوان مثال دیگر در این رابطه، می‌‌توان به عبارت «من جذاب‌تر هستم یا خیر» (Am I Hot or Not) اشاره کرد؛ صفحاتی از اینترنت که افراد جوان ترغیب می‌شوند تا با عبارت‌های ناسزا در مورد همدیگر، معلمان یا والدین خود نظر بدهند. زمانی که کودکان و نوجوانان با امکانات ارتباطی جدید آشنا می‌شوند يا اين امكانات در اختیار آنها قرار می‌گیرد، بدون آنکه نیاز اصلی به آنها را متوجه شوند و کاربردهای مثبت یا پیامدهای منفی آن را درک نکنند، این‌گونه مشکلات رشد خواهند کرد. بیشتر کارها روی این مدل از رفتارها نیازمند فهم عمیق و توسعه روان‌شناسی رفتاری جامعه است. زمانی که ما به عنوان بزرگ‌ترها تمام شبانه‌روز را با ICT سروکار داریم، نباید انتظار داشته باشیم کودکان غیر از این باشند. 4 از خطراتی که کودکان و جوانان را در حوزه اینترنت و ICT تهدید می‌کنند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
دسترسی و نشر محتویات مضر و نامناسب از طریق وب‌سایت‌ها، وبلاگ‌ها و یا برنامه‌های تلفن همراه.
تکثیر تصاویر سوءاستفاده جنسی از کودکان و زن‌های جوان، تهدیدی جدی و زیانِ جبران‌ناپذیر اضافی‌ای که به قربانیِ سوءاستفاده تحمیل می‌شود و از طرفی سود فزاینده‌ای را با فروش و به اشتراک‌گذاریِ این تصاویر، برای تشکیلات جناهی و بزه‌کار و یا شرکت‌های تولیدکننده پورن، ایجاد می‌کند.
توسعه جوامع مجازی بر مبنای سوءاستفاده جنسی کودکان و یا آمار بازدید بیشتر از کودکان با هدف لذت جنسی.
تماس نامناسب با کودکان و تجاوز جنسی توسط بزرگسالان ناشناس.
و موارد بسیاری که می‌توان به لیست بالا اضافه کرد. از طرفی می‌توان به اثرات فزاینده و نافذ انقلاب ICT اشاره کرد، فرصت‌هایی که ایجاد شده و مفید هستند:
حکومت و دموکراسی مشارکتی: دسترسی بیشتر به اطلاعات برای عموم، شفاف‌بودن در تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌های آینده
آموزش و سلامت: آموزش و سلامت همگانی با رسانه‌ها و محصولات ICT
کاهش فقر: ایجاد فرصت شغلی و کمک به این سازمان برای گسترش طرح‌های سلامت و آموزش همگانی
ارائه خدمات و ارتباطات: به عنوان پل ارتباطی بین حکومت، مردم، آژانس‌ها و ارکان‌ها برای توسعه
توسعه شهری و منطقه‌ای: کاهش هزینه و زمان ارتباطات و رفت و آمد
نوآوری: کاربرد در تحقیقات، طراحی، لجستیک، مالی و...
سازمان: دگرگونی ساختار سازمان‌ها و تغییر در نحوه ارتباط افراد و زیربخش‌ها
توسعه رسانه‌ای و فرهنگی: نقش شبکه‌ای و کمک به توسعه حکومت، کاربر و ارکان‌های مختلف
این لیست اشاره کوتاهی به بعد مثبت و انقلاب ICT داشته است. 5 تکنولوژی به خودی خود خوب یا بد نیست، اینکه چطور و چه کسی از آن استفاده کند، مهم است. طبق پژوهشی انجام‌شده، افرادی که با گوشی موبایل بیشتر حرف می‌زنند، کمتر در فضای عمومی جامعه ارتباط برقرار می‌کنند. گوشی موبایل این پتانسیل را دارد که بیشتر روی زندگی شخصیِ خود و حتی زندگی شخصی افرادی که نزدیک شما هستند، تمرکز داشته باشید. 6 در بُعد اجتماعی، ICT، شیوه ارتباطات اجتماعی را کاملا دگرگون ساخته است. با روی‌کار‌آمدن گوشی‌های هوشمند، ملاقات فیزیکی افراد به کمترین حد خود رسیده و بیشتر صحبت‌ها بر روی پیام متنی رخ می‌دهد. طبق آمار، جوانان از سرویس‌های متنی خیلی بیشتر از افرادِ مُسن، استفاده می‌کنند. امروزه جوانان با فرستادن متن به هم، روابط عاشقانه، کاری و... خود را تعریف می‌کنند. نسل جوان خیلی به پیام‌های متنی وابسته شده است؛ از متن برای تماس با دوستان استفاده می‌کنند و همچنین انتظار پاسخ سریع را دارند. در یک تحقیق منحصربه‌فرد از جوانان و رابطه عاشقانه‌شان، 15 درصد از آنها عنوان کردند که با سرویس پیام کوتاه به رابطه عاشقانه‌شان پایان داده‌اند، 25 درصد گفته‌اند که از طریق همین سرویس، توی تله افتاده و مچ‌شان گرفته شده است. از نظر خیلی از جوانان، جدا‌شدن و تمام‌کردن رابطه، سخت است، پس بهتر است كه این کار را با فرستادن پیام متنی انجام دهند. 7 تأثیرات منفی گوشی موبایل در زندگی اجتماعی را نیز می‌توان از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار داد. طبق تحقیقات انجام‌شده محققان دریافته‌اند که استفاده مستمر از وسایلی که واي‌فاي روشن دارند، مانند گوشی‌های موبایل، ممکن است باعث آسیب دیدن سیستم تولید مثل مردان شود. 8 از دیگر آثار سوء گوشی‌های موبایل در جامعه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
گوشی موبایل، تعیین‌کننده طبقه اجتماعی
مشغول و درگیر‌شدن افراد به خاطر تعداد برنامه‌های گوشی‌های هوشمند
گوشی‌ها باعث می‌شوند روابط جدید پیدا کنیم و روابط قبلی را کم کنیم یا تمام کنیم
مشغول و درگیر‌بودن در کار و بیزینس، همواره در دسترس خواهید بود
وضعیت فعلی گوشی‌های موبایل این است که نسبت به جمع‌های فیزیکی، افراد بی‌میل شده‌اند و دوست دارند تمام فعالیت‌ها، در شبکه‌های اجتماعی رخ بدهد. 9
ICT و اعتیاد به فناوری
در نهایت وضعیت میزان اعتیاد افراد به گوشی‌های خود را بررسی خواهیم کرد. برای اینکه متوجه شویم مردم به گوشی‌های خود معتاد شده‌اند، احتیاجی به دانشمند‌بودن نیست، ولی محققان دانشگاه دربی (University of Derby) شواهدی را یافته‌اند که بر‌اساس آن 13 درصد افراد به گوشی خود معتاد و وابسته هستند و این بدان معنی است که از هر هشت نفر، یک نفر معتاد است. متوسط استفاده افراد از گوشی 3.6 ساعت در روز است و اگر بیش از این باشد در اصل به سمت اعتیاد می‌رویم. 10 از طرفی اعتیاد به گوشی با سرعت نگران‌کننده‌ای رو به افزایش است. طبق تعریف مؤسسه تحلیل صنعت موبایل Flurry اعتیاد به گوشی به این صورت است که اگر فردی در روز 60 بار، برنامه‌های گوشی را اجرا کند، معتاد به حساب می‌آید و این مورد حدود شش برابر متوسط استفاده افرادی است که معتاد به گوشی به حساب نمی‌آیند. (برای این افراد، استفاده از برنامه‌های داخل گوشی در روز، حدود 10 مرتبه است). تعداد افراد مبتلا در سال 2014 درمقایسه‌با سال 2013 حدود 123 درصد افزایش داشته است. Flurry پیشنهاد می‌کند برای افرادی که با 60 بار اجرا‌کردن برنامه گوشی‌های خود مشکلي ندارند، بهتر است این تکنولوژی، به یک گجت پوشیدنی تبدیل شود، درست مانند آنچه در فیلم‌های علمی‌- تخیلی مشاهده می‌کنیم. از سویی، پیشنهاد می‌شود تا توسعه‌دهندگان و تولیدکنندگان، به غیر از طراحی و تولید گجت‌های پوشیدنی برای نمایش و کنترل وضعیت سلامتی (مانند دستبندهای سلامتی یا ساعت‌های هوشمند برندهای مختلف و همچنین گجت‌های پوشیدنی مخصوص ورزش‌کردن) به تولید تجربه‌های کاربری یاUser Experiences جدید و متفاوتی برسند تا از میزان زیان‌های وارد‌شده از جانب تکنولوژی‌های فعلی، بتوان کاربران را ایمن نگه داشت. 11
آینده ICT و جامعه
چشم‌انداز آینده جهان با حضور فناوری اطلاعات و ارتباطات، بسیار متفاوت از زندگی امروز ما خواهد بود. افرادی که در سال‌های پیش‌‌رو متولد خواهند شد، شهروندانی از دوره فراگیرشدن اطلاعات خواهند بود و به عبارتی جامعه عصر داده‌ها را تشکیل خواهند داد؛ جامعه‌ای که در آن زندگی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی افراد آن، شدیدا تحت تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات است. این فناوری در محیط زندگی خانه، محل کار، سطح شهر، هنگام تفریح و هر مکانی که تصور آن را بکنید، با شما خواهد بود. کیفیت زندگی انسان‌ها تحت تأثیر زیرساخت‌های اطلاعاتی و ارتباطی با ظرفیت بالا و پرسرعت به تمام نقاط دنیا خواهد بود تا انتقال اطلاعات در قالب متن، تصویر، صدا، ویدیو یا هرگونه سَندی به‌راحتی صورت گیرد و از طرفی بتواند سواد اطلاعاتی جامعه را در تمام ابعاد تحت تأثیر خود قرار دهد. فناوری اطلاعات و ارتباطات را می‌توان به عنوان یک ابزار و همچنین یک هدف در‌نظر گرفت تا به‌وسیله آن بتوان کارهای قدیمی را به‌شیوه جدید انجام داد و همچنین کارهای جدیدی نیز ابداع کرد. این فناوری از طریق اعتمادسازی هر چه بیشتر نسبت به خود فناوری، در حال شکل‌بخشیدن به دنیای آینده در تمام ابعاد زندگی و بخش‌های مختلف جامعه است. آنچه معلوم است، هیچ فرد یا شرکت یا جامعه‌ای قادر به دوری از این تغییرات عظیم در حوزه اطلاعات و ارتباطات نیست و در نهایت مجبور به انطباق با آن خواهد شد. در کتاب «انفجار دیجیتال: زندگی، آزادی و خوشبختی پس از انفجار اطلاعاتی»، نویسنده در فصل نخست این‌گونه شروع می‌کند: «وقتی به تماشای انفجار دیجیتال می‌نشینیم، در نگاه اول، کاملا بی‌خطر، سرگرم‌کننده و حتی آرمان‌شهری به نظر می‌رسد، اما...» و در ادامه موضوعی بسیار خواندنی و جالب از جنس هشدار را گوشزد می‌کند. پس از خواندن این کتاب متوجه خواهیم شد که رفاه حاصل از پیشرفت‌های فناوری اطلاعات بدون هزینه هم نبوده و حریم خصوصی‌ جامعه به پای این رفاه قربانی شده است و گزینه بازگشتی هم در کار نیست! در بخش دیگری از این کتاب، به این موضوع اشاره می‌شود که «تا مدت‌ها، شتاب پیشرفت فناوری چنان آهسته بود که به جامعه امکان می‌داد در عمل بیاموزد چگونه از مزایای فناوری‌های جدید بهره ببرد و از سوءاستفاده از آنها پیشگیری کند. این ویژگی باعث می‌شد جامعه بتواند در بیشتر موارد موازنه برقرار کند. اما در اواخر دهه ۱۹۵۰، فناوری‌های الکترونیکی نوظهور (کامپیوتر و مخابرات) این توازن را به هم زد». از آنجایی که موضوعات مطرح‌شده در این نوشته را می‌توان به موارد مورد بحث در این کتاب ارتباط داد، مطالعه این کتاب از انتشارات مازیار و با ترجمه امیر سپهرام توصیه می‌شود. «انفجار دیجیتال» با کندوکاو در گذشته و حال، جایگاه و آینده محتمل‌مان را در فضای سایبر ترسیم می‌کند و به فرصت‌ها و تهدیدهای پیش‌رو از جنس اطلاعات و ارتباطات می‌پردازد.
پي‌نوشت‌ها:
1. Releasing children's potential and minimizing risks: ICTs, the Internet and Violence against Children, Office of the UN SRSG on Violence against Children, 2014.
2. Livingstone, S. & Bober, M.: UK children Go Online - Final report of key project findings. ESRC Economic & Social Research Council, UK, 2005.
3. Clarke, Anne: Young Children and ICTs - current issues in the provision of ICT technologies and services for young children. European Management Services, Leeds, UK, & ETSI STF QC, Sophia Antipolis, France.
4. Clarke, Anne: Young Children and ICTs - current issues in the provision of ICT technologies and services for young children. European Management Services, Leeds, UK, & ETSI STF QC, Sophia Antipolis, France.
5. Hanna, Nagy K.: Transforming Government and Building the Information Society, Challenges and Opportunities for the Developing World, Chapter 2: Implications of the ICT Revolution, 2011.
6. Scott Campbell: Study discovers how cell phone use affects social
interactions, 2011.
7. Ira Hyman Ph.D, Cell Phones are Changing Social Interaction, Breaking up by text message, 2014.
8. Maneesh Mailankot & Others: Radio frequency electromagnetic radiation (RF-EMR) from GSM (0.9/1.8GHz) mobile phones induces oxidative stress and reduces sperm motility in rats, 2009.
9. Shoeb Adnan: 5 Negative Effects of Mobile Phone In Our Social, 2015.
10. Susmita Baral: Smartphone Addiction Statistics Reveal That 1 In 8 Are Addicted To Their Phones, 2015.
11. Ansuya Harjani: Mobile addiction growing at an alarming rate, 2014.

زمانی که از تکنولوژی‌ای استفاده می‌شود، تنها یک کلیک از به‌وجود‌آوردن موقعیت‌های مناسب و پرهیز از موارد نامناسب فاصله است. می‌دانیم که زمان برقراری ارتباط، هم حقوقی داریم و هم مسئولیت‌هایی بر عهده ماست. اینکه چطور و چگونه از تکنولوژی استفاده می‌کنیم، موردی شخصی بوده و به خود ما بستگی دارد و این امر را باید بدون ضرر و زیان به دیگران انجام دهیم. 1
ICT و کودکان
کودکان و نوجوانان، در حال حاضر بخش مهم بازار محصولات فناوری اطلاعات و ارتباطات (Information Communication Technology يا به عبارتی ICT) هستند. تخمین زده می‌شود که این بازار در سال‌های آینده، تنها در اروپا حدود 30 میلیارد یورو ارزش داشته باشد؛ شواهد غیررسمی اعلام می‌کنند که در سال 2005، پرطرفدارترین هدیه کریسمس، حتی برای کودکان حدود شش‌ساله، گوشی موبایل بوده است. کودکان زیر 12 سال در مدارس اروپا روزانه به‌طور مرتب از اینترنت برای وب‌گردی استفاده می‌کنند. 2 این واضح است که کودکان، امروزه با خطرات متعددی روبه‌رو هستند. این خطرات می‌تواند شامل هر چیزی ازجمله سختی عبور از خیابان تا سوءاستفاده برخی بزرگ‌سالان در جامعه باشد (و یا خطرات ناشی از سوءاستفاده جنسی مردان از کودکان که درصد کمی از جمعیت کل کودکان را تهدید می‌کند). میزان این خطرات ممکن است گاهی توسط مطبوعاتی که بیشتر به هدف فروش چاپ می‌شوند تا اطلاع‌رسانی درست، اغراق شود. به هر حال باید قبول کنیم که با خطراتی این‌چنین مواجه هستیم. به تمام این خطرات که در جامعه رو به افزایش است، ما باید خطرات ناشی از استفاده از محصولات مدرن ICT را که روز به روز بیشتر می‌شود هم اضافه کنیم. طبق تحقیقات معلوم شده که خطرات زیادی از این بخش متوجه کودکان است، اما باید آنها را به دو دسته تقسیم کرد. خطرات ایمنی فیزیکی که از سمت برخی تجهیزات وارد می‌شود، همانند Repetitive Strain Injury يا RSI که به خاطر استفاده مکرر از انگشت شست، معمولا اتفاق می‌افتد و به شست پیامکی یا SMS Thumb معروف است. خطر بعدی مربوط به ماهیت اصلی ICT مدرن است. گوشی‌های موبایل، ایمیل و اینترنت، سرویس‌ها و محصولات ارتباطی هستند. خطر ناشی از این محصولات به خاطر این است که به کودکان اجازه برقراری ارتباط می‌دهند. درحالی‌که ارتباط با اعضای خانواده و آشنایان، برای رشد اجتماعی کودک ضروری است، ولی آنچه مطلوب والدین نیست، ارتباط کودکان با افراد ناشناس و افراد نامطلوب از طریق پیام کوتاه (Short Messaging Service يا SMS) و به عبارتی پيامك، ایمیل، اتاق‌های گفت‌وگو یا Chat Rooms یا دیگر شکل‌های تماس الکترونیکی است. همچنین دسترسی کودکان به محتویات مضر، دسته دیگری از تهدیدات و خطرات مربوط به استفاده نادرست یا سوءاستفاده از تکنولوژی توسط خود کودکان است. این بخش از خطرات فعلا خیلی گسترده نبوده و در مقیاس کوچکی قرار دارد، ولی قابل توجه است. از آنجایی که خدمات بازار برای کودکان و نوجوانان در حوزه ICT در حال گسترش است، وظیفه صنعت ICT و والدین است تا توجه بیشتری به این بخش از خطرات داشته باشند و توجه و مراقبت خالی والدین بدون توجه صنعت، بی‌فایده خواهد بود. 3
ICT و پیامدهای اجتماعی
گاهی از تکنولوژی به نحوی استفاده می‌شود که در اصل برای آن منظور ایجاد نشده و تا به حال این‌چنین با آن برخورد نشده است و این موضوع عواقب خطرناکی برای جامعه دارد. یکی از این موارد، استفاده نادرست و سوءاستفاده از تکنولوژی تلفن همراه توسط خود کودکان و نوجوانان در سطح جامعه است. به عنوان مثال، زورگویی با کمک گوشی موبایل، مانند Happy Slapping که در اصل چند نفر دسته‌جمعی فردی را کتک می‌زنند و از آن فیلم می‌گیرند و همچنین Blue Jacking که به فرستادن محتویات ناخواسته به بلوتوث دستگاه‌هایی که بلوتوث آنها روشن است، می‌پردازند. ICT رفته‌رفته تبدیل به خرده‌فرهنگ (گروهی از مردم که در دل یک فرهنگ بزرگ‌تر قرار دارند، اما ارزش‌ها و هنجارهایشان با فرهنگ مادر متفاوت است) شده است. به عنوان مثال دیگر در این رابطه، می‌‌توان به عبارت «من جذاب‌تر هستم یا خیر» (Am I Hot or Not) اشاره کرد؛ صفحاتی از اینترنت که افراد جوان ترغیب می‌شوند تا با عبارت‌های ناسزا در مورد همدیگر، معلمان یا والدین خود نظر بدهند. زمانی که کودکان و نوجوانان با امکانات ارتباطی جدید آشنا می‌شوند يا اين امكانات در اختیار آنها قرار می‌گیرد، بدون آنکه نیاز اصلی به آنها را متوجه شوند و کاربردهای مثبت یا پیامدهای منفی آن را درک نکنند، این‌گونه مشکلات رشد خواهند کرد. بیشتر کارها روی این مدل از رفتارها نیازمند فهم عمیق و توسعه روان‌شناسی رفتاری جامعه است. زمانی که ما به عنوان بزرگ‌ترها تمام شبانه‌روز را با ICT سروکار داریم، نباید انتظار داشته باشیم کودکان غیر از این باشند. 4 از خطراتی که کودکان و جوانان را در حوزه اینترنت و ICT تهدید می‌کنند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
دسترسی و نشر محتویات مضر و نامناسب از طریق وب‌سایت‌ها، وبلاگ‌ها و یا برنامه‌های تلفن همراه.
تکثیر تصاویر سوءاستفاده جنسی از کودکان و زن‌های جوان، تهدیدی جدی و زیانِ جبران‌ناپذیر اضافی‌ای که به قربانیِ سوءاستفاده تحمیل می‌شود و از طرفی سود فزاینده‌ای را با فروش و به اشتراک‌گذاریِ این تصاویر، برای تشکیلات جناهی و بزه‌کار و یا شرکت‌های تولیدکننده پورن، ایجاد می‌کند.
توسعه جوامع مجازی بر مبنای سوءاستفاده جنسی کودکان و یا آمار بازدید بیشتر از کودکان با هدف لذت جنسی.
تماس نامناسب با کودکان و تجاوز جنسی توسط بزرگسالان ناشناس.
و موارد بسیاری که می‌توان به لیست بالا اضافه کرد. از طرفی می‌توان به اثرات فزاینده و نافذ انقلاب ICT اشاره کرد، فرصت‌هایی که ایجاد شده و مفید هستند:
حکومت و دموکراسی مشارکتی: دسترسی بیشتر به اطلاعات برای عموم، شفاف‌بودن در تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌های آینده
آموزش و سلامت: آموزش و سلامت همگانی با رسانه‌ها و محصولات ICT
کاهش فقر: ایجاد فرصت شغلی و کمک به این سازمان برای گسترش طرح‌های سلامت و آموزش همگانی
ارائه خدمات و ارتباطات: به عنوان پل ارتباطی بین حکومت، مردم، آژانس‌ها و ارکان‌ها برای توسعه
توسعه شهری و منطقه‌ای: کاهش هزینه و زمان ارتباطات و رفت و آمد
نوآوری: کاربرد در تحقیقات، طراحی، لجستیک، مالی و...
سازمان: دگرگونی ساختار سازمان‌ها و تغییر در نحوه ارتباط افراد و زیربخش‌ها
توسعه رسانه‌ای و فرهنگی: نقش شبکه‌ای و کمک به توسعه حکومت، کاربر و ارکان‌های مختلف
این لیست اشاره کوتاهی به بعد مثبت و انقلاب ICT داشته است. 5 تکنولوژی به خودی خود خوب یا بد نیست، اینکه چطور و چه کسی از آن استفاده کند، مهم است. طبق پژوهشی انجام‌شده، افرادی که با گوشی موبایل بیشتر حرف می‌زنند، کمتر در فضای عمومی جامعه ارتباط برقرار می‌کنند. گوشی موبایل این پتانسیل را دارد که بیشتر روی زندگی شخصیِ خود و حتی زندگی شخصی افرادی که نزدیک شما هستند، تمرکز داشته باشید. 6 در بُعد اجتماعی، ICT، شیوه ارتباطات اجتماعی را کاملا دگرگون ساخته است. با روی‌کار‌آمدن گوشی‌های هوشمند، ملاقات فیزیکی افراد به کمترین حد خود رسیده و بیشتر صحبت‌ها بر روی پیام متنی رخ می‌دهد. طبق آمار، جوانان از سرویس‌های متنی خیلی بیشتر از افرادِ مُسن، استفاده می‌کنند. امروزه جوانان با فرستادن متن به هم، روابط عاشقانه، کاری و... خود را تعریف می‌کنند. نسل جوان خیلی به پیام‌های متنی وابسته شده است؛ از متن برای تماس با دوستان استفاده می‌کنند و همچنین انتظار پاسخ سریع را دارند. در یک تحقیق منحصربه‌فرد از جوانان و رابطه عاشقانه‌شان، 15 درصد از آنها عنوان کردند که با سرویس پیام کوتاه به رابطه عاشقانه‌شان پایان داده‌اند، 25 درصد گفته‌اند که از طریق همین سرویس، توی تله افتاده و مچ‌شان گرفته شده است. از نظر خیلی از جوانان، جدا‌شدن و تمام‌کردن رابطه، سخت است، پس بهتر است كه این کار را با فرستادن پیام متنی انجام دهند. 7 تأثیرات منفی گوشی موبایل در زندگی اجتماعی را نیز می‌توان از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار داد. طبق تحقیقات انجام‌شده محققان دریافته‌اند که استفاده مستمر از وسایلی که واي‌فاي روشن دارند، مانند گوشی‌های موبایل، ممکن است باعث آسیب دیدن سیستم تولید مثل مردان شود. 8 از دیگر آثار سوء گوشی‌های موبایل در جامعه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
گوشی موبایل، تعیین‌کننده طبقه اجتماعی
مشغول و درگیر‌شدن افراد به خاطر تعداد برنامه‌های گوشی‌های هوشمند
گوشی‌ها باعث می‌شوند روابط جدید پیدا کنیم و روابط قبلی را کم کنیم یا تمام کنیم
مشغول و درگیر‌بودن در کار و بیزینس، همواره در دسترس خواهید بود
وضعیت فعلی گوشی‌های موبایل این است که نسبت به جمع‌های فیزیکی، افراد بی‌میل شده‌اند و دوست دارند تمام فعالیت‌ها، در شبکه‌های اجتماعی رخ بدهد. 9
ICT و اعتیاد به فناوری
در نهایت وضعیت میزان اعتیاد افراد به گوشی‌های خود را بررسی خواهیم کرد. برای اینکه متوجه شویم مردم به گوشی‌های خود معتاد شده‌اند، احتیاجی به دانشمند‌بودن نیست، ولی محققان دانشگاه دربی (University of Derby) شواهدی را یافته‌اند که بر‌اساس آن 13 درصد افراد به گوشی خود معتاد و وابسته هستند و این بدان معنی است که از هر هشت نفر، یک نفر معتاد است. متوسط استفاده افراد از گوشی 3.6 ساعت در روز است و اگر بیش از این باشد در اصل به سمت اعتیاد می‌رویم. 10 از طرفی اعتیاد به گوشی با سرعت نگران‌کننده‌ای رو به افزایش است. طبق تعریف مؤسسه تحلیل صنعت موبایل Flurry اعتیاد به گوشی به این صورت است که اگر فردی در روز 60 بار، برنامه‌های گوشی را اجرا کند، معتاد به حساب می‌آید و این مورد حدود شش برابر متوسط استفاده افرادی است که معتاد به گوشی به حساب نمی‌آیند. (برای این افراد، استفاده از برنامه‌های داخل گوشی در روز، حدود 10 مرتبه است). تعداد افراد مبتلا در سال 2014 درمقایسه‌با سال 2013 حدود 123 درصد افزایش داشته است. Flurry پیشنهاد می‌کند برای افرادی که با 60 بار اجرا‌کردن برنامه گوشی‌های خود مشکلي ندارند، بهتر است این تکنولوژی، به یک گجت پوشیدنی تبدیل شود، درست مانند آنچه در فیلم‌های علمی‌- تخیلی مشاهده می‌کنیم. از سویی، پیشنهاد می‌شود تا توسعه‌دهندگان و تولیدکنندگان، به غیر از طراحی و تولید گجت‌های پوشیدنی برای نمایش و کنترل وضعیت سلامتی (مانند دستبندهای سلامتی یا ساعت‌های هوشمند برندهای مختلف و همچنین گجت‌های پوشیدنی مخصوص ورزش‌کردن) به تولید تجربه‌های کاربری یاUser Experiences جدید و متفاوتی برسند تا از میزان زیان‌های وارد‌شده از جانب تکنولوژی‌های فعلی، بتوان کاربران را ایمن نگه داشت. 11
آینده ICT و جامعه
چشم‌انداز آینده جهان با حضور فناوری اطلاعات و ارتباطات، بسیار متفاوت از زندگی امروز ما خواهد بود. افرادی که در سال‌های پیش‌‌رو متولد خواهند شد، شهروندانی از دوره فراگیرشدن اطلاعات خواهند بود و به عبارتی جامعه عصر داده‌ها را تشکیل خواهند داد؛ جامعه‌ای که در آن زندگی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی افراد آن، شدیدا تحت تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات است. این فناوری در محیط زندگی خانه، محل کار، سطح شهر، هنگام تفریح و هر مکانی که تصور آن را بکنید، با شما خواهد بود. کیفیت زندگی انسان‌ها تحت تأثیر زیرساخت‌های اطلاعاتی و ارتباطی با ظرفیت بالا و پرسرعت به تمام نقاط دنیا خواهد بود تا انتقال اطلاعات در قالب متن، تصویر، صدا، ویدیو یا هرگونه سَندی به‌راحتی صورت گیرد و از طرفی بتواند سواد اطلاعاتی جامعه را در تمام ابعاد تحت تأثیر خود قرار دهد. فناوری اطلاعات و ارتباطات را می‌توان به عنوان یک ابزار و همچنین یک هدف در‌نظر گرفت تا به‌وسیله آن بتوان کارهای قدیمی را به‌شیوه جدید انجام داد و همچنین کارهای جدیدی نیز ابداع کرد. این فناوری از طریق اعتمادسازی هر چه بیشتر نسبت به خود فناوری، در حال شکل‌بخشیدن به دنیای آینده در تمام ابعاد زندگی و بخش‌های مختلف جامعه است. آنچه معلوم است، هیچ فرد یا شرکت یا جامعه‌ای قادر به دوری از این تغییرات عظیم در حوزه اطلاعات و ارتباطات نیست و در نهایت مجبور به انطباق با آن خواهد شد. در کتاب «انفجار دیجیتال: زندگی، آزادی و خوشبختی پس از انفجار اطلاعاتی»، نویسنده در فصل نخست این‌گونه شروع می‌کند: «وقتی به تماشای انفجار دیجیتال می‌نشینیم، در نگاه اول، کاملا بی‌خطر، سرگرم‌کننده و حتی آرمان‌شهری به نظر می‌رسد، اما...» و در ادامه موضوعی بسیار خواندنی و جالب از جنس هشدار را گوشزد می‌کند. پس از خواندن این کتاب متوجه خواهیم شد که رفاه حاصل از پیشرفت‌های فناوری اطلاعات بدون هزینه هم نبوده و حریم خصوصی‌ جامعه به پای این رفاه قربانی شده است و گزینه بازگشتی هم در کار نیست! در بخش دیگری از این کتاب، به این موضوع اشاره می‌شود که «تا مدت‌ها، شتاب پیشرفت فناوری چنان آهسته بود که به جامعه امکان می‌داد در عمل بیاموزد چگونه از مزایای فناوری‌های جدید بهره ببرد و از سوءاستفاده از آنها پیشگیری کند. این ویژگی باعث می‌شد جامعه بتواند در بیشتر موارد موازنه برقرار کند. اما در اواخر دهه ۱۹۵۰، فناوری‌های الکترونیکی نوظهور (کامپیوتر و مخابرات) این توازن را به هم زد». از آنجایی که موضوعات مطرح‌شده در این نوشته را می‌توان به موارد مورد بحث در این کتاب ارتباط داد، مطالعه این کتاب از انتشارات مازیار و با ترجمه امیر سپهرام توصیه می‌شود. «انفجار دیجیتال» با کندوکاو در گذشته و حال، جایگاه و آینده محتمل‌مان را در فضای سایبر ترسیم می‌کند و به فرصت‌ها و تهدیدهای پیش‌رو از جنس اطلاعات و ارتباطات می‌پردازد.
پي‌نوشت‌ها:
1. Releasing children's potential and minimizing risks: ICTs, the Internet and Violence against Children, Office of the UN SRSG on Violence against Children, 2014.
2. Livingstone, S. & Bober, M.: UK children Go Online - Final report of key project findings. ESRC Economic & Social Research Council, UK, 2005.
3. Clarke, Anne: Young Children and ICTs - current issues in the provision of ICT technologies and services for young children. European Management Services, Leeds, UK, & ETSI STF QC, Sophia Antipolis, France.
4. Clarke, Anne: Young Children and ICTs - current issues in the provision of ICT technologies and services for young children. European Management Services, Leeds, UK, & ETSI STF QC, Sophia Antipolis, France.
5. Hanna, Nagy K.: Transforming Government and Building the Information Society, Challenges and Opportunities for the Developing World, Chapter 2: Implications of the ICT Revolution, 2011.
6. Scott Campbell: Study discovers how cell phone use affects social
interactions, 2011.
7. Ira Hyman Ph.D, Cell Phones are Changing Social Interaction, Breaking up by text message, 2014.
8. Maneesh Mailankot & Others: Radio frequency electromagnetic radiation (RF-EMR) from GSM (0.9/1.8GHz) mobile phones induces oxidative stress and reduces sperm motility in rats, 2009.
9. Shoeb Adnan: 5 Negative Effects of Mobile Phone In Our Social, 2015.
10. Susmita Baral: Smartphone Addiction Statistics Reveal That 1 In 8 Are Addicted To Their Phones, 2015.
11. Ansuya Harjani: Mobile addiction growing at an alarming rate, 2014.

 

اخبار مرتبط سایر رسانه ها