فراز‌و‌فرود داعش
خاستگاه داعش کجاست؟ رهبرانش چه کسانی بودند؟ چه اهدافی در سر داشتند؟ چه پیامدهایی برای منطقه و جهان داشتند؟ زمینه‌های ظهور داعش چه بود و در چه بستری رشد کردند؟ آیا می‌توان از شکل‌گیری چنین سازمان‌ها و گروه‌هایی در آینده جلوگیری کرد؟ این پرسش‌ها همواره در ذهن افرادی که نامی از داعش شنیده‌اند، مطرح شده است. با اینکه امروز دیگر داعش قدرتی ندارد، این سؤالات و ده‌ها سؤال دیگر همچنان ذهن بسیاری از ما را درگیر کرده است. کتاب «ظهور داعش» نوشته کارولین کِنون که به‌تازگی با ترجمه پریسا صیادی ازسوی نشر ققنوس منتشر و راهی بازار نشر شده است، تلاش می‌کند به این پرسش‌ها پاسخ دهد. نسخه اصلی این کتاب سال ۲۰۱۷ منتشر شده و ترجمه آن، هفتادوششمین عنوان از «مجموعه تاریخ جهان» این انتشارات است. کتاب‌های «مجموعه تاریخ جهان» برای عرضه چشم‌اندازی گسترده و ژرف از سیر تاریخ منتشر می‌شوند. این مجموعه زمینه‌های فرهنگی رخدادهای تاریخی، اندیشه‌های سیاسی- فرهنگی و فلسفه‌های تأثیرگذار را در گذر تمدن بین‌النهرین، مصر باستان، یونان، روم، اروپای قرون وسطی و... معرفی می‌کند. داعش تهدید بزرگی بود که با سرعتی غیرمنتظره گسترش یافت، حکومت تشکیل داد و با هراس‌افکنی و کشتار مسلمانان و غیرمسلمانان، اهدافش را پیش برد؛ اما این حکومت تروریستی با همان سرعتی که ظهور کرده بود، سقوط کرد. درواقع این گروه تروریستی مخوف و مرموز که کمابیش به یک اندازه نزد مسلمانان و غیرمسلمانان منفور و هول‌انگیز بود، با همکاری همه مخالفان از میان برداشته شد و جهان نفسی از سر آسودگی کشید. نویسنده کتاب «ظهور داعش» ابتدا پیشینه کوتاهی از شکل‌گیری ریشه‌های داعش را مطرح کرده و سپس به تعریف تروریسم در جهان پرداخته است. او با پشت‌‌‌سر‌گذاشتن این مقدمات، فصل اول کتاب خود را آغاز می‌کند. بهاینترتیب اولین فصل کتاب درباره بن‌لادن، تروریست‌های عربستان و خاندان آل‌سعود است؛ چون کارولین کنون معتقد است ماجرای ظهور داعش به سال‌ها قبل در عربستان برمی‌گردد؛ سال ۱۹۵۷، زمانی که هفتمین پسر محمد بن‌عوض بن‌لادن در عربستان سعودی به دنیا آمد. رویدادهای مهم قبل و بعد از ظهور داعش، پیشگفتار: خاستگاه داعش، بن‌لادن، زرقاوی و القاعده عراق، مصری و تشکیل دولت اسلامی، ابوبکر بغدادی، سوریه، موصل و تشکیل خلافت، خلافت و آمدن آخرالزمان، تأثیرات ویرانگر داعش، سخن پایانی: داعش در سراسر جهان عناوین اصلی این‌کتاب هستند. پس از این بخش‌ها هم سه بخش یادداشت‌ها، برای مطالعه بیشتر و نمایه درج شده‌اند. کمی پس از اینکه ابوبکر بغدادی در سال ۲۰۱۰ در دولت اسلامی به قدرت رسید، سوری‌ها بار دیگر علیه بشار اسد دست به اعتراض زدند. پس از اینکه 15 دانش‌آموز به جرم شعارنویسی روی دیوار مدرسه دستگیر شدند، اعتراض‌ها شروع شد. جامعه از نحوه برخورد با این دانش‌آموزان برآشفت. آنها با تهدید پلیس عقب ننشستند و به خیابان‌ها آمدند و تظاهرات کردند. کار به خشونت کشید و معترضان در سوریه خواستار کناره‌گیری دولت از قدرت شدند و فشارهای بین‌المللی بر او افزایش یافت. همان‌طور که ناآرامی‌ها به سمت جنگ داخلی پیش می‌رفت، معترضان از او خواستند از مقامش کنار برود. بشار اسد در مقابل این تقاضا، صدها زندانی را -که بسیاری از آنها جهادی بودند- آزاد کرد؛ از‌این‌رو تظاهرات به خشونت کشیده شد و ورود پلیس برای خاتمه‌دادن به این قائله ضروری. او همواره می‌گفت تروریست‌های خارجی پشت جنگ داخلی در این کشور هستند. با مداخله دولت برای پایان‌دادن به اعتراضات، دولت اسلامی گروهی را برای بهره‌گیری از این آشوب‌ها به سوریه فرستاد و در آنجا مستقر کرد. بغدادی فردی به نام محمد جولانی را برای نظارت بر امور و تشکیل شاخه دولت اسلامی به سوریه فرستاد. این گروه جدید خود را جبهه النصره نامیدند. ریشه تشکیل داعش را باید در گروه تروریستی القاعده عراق و سال ۲۰۰۴ میلادی جست‌وجو کرد؛ زمانی‌که ابومصعب زرقاوی به خاطر سلسله عملیات‌های انتحاری، این گروه جهادی را پایه‌گذاری کرد و نام القاعده عراق را روی آن گذاشت. این گروه چند سال بعد با نام دولت اسلامی عراق و شام یا همان داعش شناخته شد؛ اما به این گروه در کشورهای غربی با لفظ دولت اسلامی عراق و سوریه اشاره می‌شد. مهم‌ترین اولویت داعش، آن‌گونه که در ظاهر امر به نظر می‌رسد، گسترش شریعت مدنظر رهبران این گروه در جهان است؛ به این معنی که باید برای برپایی جامعه‌ای جهانی شبیه آنچه در خاورمیانه قرون گذشته وجود داشت، تلاش کرد. بهاینترتیب از نظر داعش باید تمام جهان به شرایط صدر اسلام برگردند و همه مردم، پیرو تفسیر آنها از اسلام باشند. ایجاد ترور و وحشت هم ابزار اصلی این گروه برای پیاده‌کردن سیاست‌های رهبرانش بوده است. اعدام در ملأ‌عام یا کشتارهای خشونت‌آمیز و سلاخی انسان‌ها از‌جمله نمونه‌های بارز این ابزار مهم بوده است.
خاستگاه داعش کجاست؟ رهبرانش چه کسانی بودند؟ چه اهدافی در سر داشتند؟ چه پیامدهایی برای منطقه و جهان داشتند؟ زمینه‌های ظهور داعش چه بود و در چه بستری رشد کردند؟ آیا می‌توان از شکل‌گیری چنین سازمان‌ها و گروه‌هایی در آینده جلوگیری کرد؟ این پرسش‌ها همواره در ذهن افرادی که نامی از داعش شنیده‌اند، مطرح شده است. با اینکه امروز دیگر داعش قدرتی ندارد، این سؤالات و ده‌ها سؤال دیگر همچنان ذهن بسیاری از ما را درگیر کرده است. کتاب «ظهور داعش» نوشته کارولین کِنون که به‌تازگی با ترجمه پریسا صیادی ازسوی نشر ققنوس منتشر و راهی بازار نشر شده است، تلاش می‌کند به این پرسش‌ها پاسخ دهد. نسخه اصلی این کتاب سال ۲۰۱۷ منتشر شده و ترجمه آن، هفتادوششمین عنوان از «مجموعه تاریخ جهان» این انتشارات است. کتاب‌های «مجموعه تاریخ جهان» برای عرضه چشم‌اندازی گسترده و ژرف از سیر تاریخ منتشر می‌شوند. این مجموعه زمینه‌های فرهنگی رخدادهای تاریخی، اندیشه‌های سیاسی- فرهنگی و فلسفه‌های تأثیرگذار را در گذر تمدن بین‌النهرین، مصر باستان، یونان، روم، اروپای قرون وسطی و... معرفی می‌کند. داعش تهدید بزرگی بود که با سرعتی غیرمنتظره گسترش یافت، حکومت تشکیل داد و با هراس‌افکنی و کشتار مسلمانان و غیرمسلمانان، اهدافش را پیش برد؛ اما این حکومت تروریستی با همان سرعتی که ظهور کرده بود، سقوط کرد. درواقع این گروه تروریستی مخوف و مرموز که کمابیش به یک اندازه نزد مسلمانان و غیرمسلمانان منفور و هول‌انگیز بود، با همکاری همه مخالفان از میان برداشته شد و جهان نفسی از سر آسودگی کشید. نویسنده کتاب «ظهور داعش» ابتدا پیشینه کوتاهی از شکل‌گیری ریشه‌های داعش را مطرح کرده و سپس به تعریف تروریسم در جهان پرداخته است. او با پشت‌‌‌سر‌گذاشتن این مقدمات، فصل اول کتاب خود را آغاز می‌کند. بهاینترتیب اولین فصل کتاب درباره بن‌لادن، تروریست‌های عربستان و خاندان آل‌سعود است؛ چون کارولین کنون معتقد است ماجرای ظهور داعش به سال‌ها قبل در عربستان برمی‌گردد؛ سال ۱۹۵۷، زمانی که هفتمین پسر محمد بن‌عوض بن‌لادن در عربستان سعودی به دنیا آمد. رویدادهای مهم قبل و بعد از ظهور داعش، پیشگفتار: خاستگاه داعش، بن‌لادن، زرقاوی و القاعده عراق، مصری و تشکیل دولت اسلامی، ابوبکر بغدادی، سوریه، موصل و تشکیل خلافت، خلافت و آمدن آخرالزمان، تأثیرات ویرانگر داعش، سخن پایانی: داعش در سراسر جهان عناوین اصلی این‌کتاب هستند. پس از این بخش‌ها هم سه بخش یادداشت‌ها، برای مطالعه بیشتر و نمایه درج شده‌اند. کمی پس از اینکه ابوبکر بغدادی در سال ۲۰۱۰ در دولت اسلامی به قدرت رسید، سوری‌ها بار دیگر علیه بشار اسد دست به اعتراض زدند. پس از اینکه 15 دانش‌آموز به جرم شعارنویسی روی دیوار مدرسه دستگیر شدند، اعتراض‌ها شروع شد. جامعه از نحوه برخورد با این دانش‌آموزان برآشفت. آنها با تهدید پلیس عقب ننشستند و به خیابان‌ها آمدند و تظاهرات کردند. کار به خشونت کشید و معترضان در سوریه خواستار کناره‌گیری دولت از قدرت شدند و فشارهای بین‌المللی بر او افزایش یافت. همان‌طور که ناآرامی‌ها به سمت جنگ داخلی پیش می‌رفت، معترضان از او خواستند از مقامش کنار برود. بشار اسد در مقابل این تقاضا، صدها زندانی را -که بسیاری از آنها جهادی بودند- آزاد کرد؛ از‌این‌رو تظاهرات به خشونت کشیده شد و ورود پلیس برای خاتمه‌دادن به این قائله ضروری. او همواره می‌گفت تروریست‌های خارجی پشت جنگ داخلی در این کشور هستند. با مداخله دولت برای پایان‌دادن به اعتراضات، دولت اسلامی گروهی را برای بهره‌گیری از این آشوب‌ها به سوریه فرستاد و در آنجا مستقر کرد. بغدادی فردی به نام محمد جولانی را برای نظارت بر امور و تشکیل شاخه دولت اسلامی به سوریه فرستاد. این گروه جدید خود را جبهه النصره نامیدند. ریشه تشکیل داعش را باید در گروه تروریستی القاعده عراق و سال ۲۰۰۴ میلادی جست‌وجو کرد؛ زمانی‌که ابومصعب زرقاوی به خاطر سلسله عملیات‌های انتحاری، این گروه جهادی را پایه‌گذاری کرد و نام القاعده عراق را روی آن گذاشت. این گروه چند سال بعد با نام دولت اسلامی عراق و شام یا همان داعش شناخته شد؛ اما به این گروه در کشورهای غربی با لفظ دولت اسلامی عراق و سوریه اشاره می‌شد. مهم‌ترین اولویت داعش، آن‌گونه که در ظاهر امر به نظر می‌رسد، گسترش شریعت مدنظر رهبران این گروه در جهان است؛ به این معنی که باید برای برپایی جامعه‌ای جهانی شبیه آنچه در خاورمیانه قرون گذشته وجود داشت، تلاش کرد. بهاینترتیب از نظر داعش باید تمام جهان به شرایط صدر اسلام برگردند و همه مردم، پیرو تفسیر آنها از اسلام باشند. ایجاد ترور و وحشت هم ابزار اصلی این گروه برای پیاده‌کردن سیاست‌های رهبرانش بوده است. اعدام در ملأ‌عام یا کشتارهای خشونت‌آمیز و سلاخی انسان‌ها از‌جمله نمونه‌های بارز این ابزار مهم بوده است.