غایبان نمایشگاه بیستوششم
آنها که نیامدند، آنها که نمی‌توانند بیایند...
علی سالم
بیست‌و‌ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در حال برگزاری است. شاید شلوغی نمایشگاه و تعدد ناشران رنگارنگ اجازه ندهد به غیبت چند ناشر در این مهم‌ترین اتفاق حوزه کتاب توجه شود؛ غایبانی که عمدتا در حوزه اندیشه و علوم انسانی فعال بودند و غیبتشان برای مخاطبان این حوزه کاملا محسوس است. برخی از این ناشران مجوزشان معلق شده، برخی مجوزشان لغو شده، برخی برای چندمین سال متوالی از نمایشگاه جا‌مانده و برخی هم در اعتراض به محل برگزاری و کیفیت بد غرفه‌ها در نمایشگاه شرکت نکرده‌اند. در همین اثنا سرپرست معاونت فرهنگی وزارت ارشاد و رییس نمایشگاه بیستوششم در مراسم افتتاحیه، دولت دهم را فرهنگی‌ترین دولت پس از انقلاب خوانده است. برای بررسی بیشتر این نقل‌قول، که همانند آن در مصاحبه‌های وزیر و معاونان او زیاد دیده شده، کافی است به فهرست ناشران لغو مجوز‌شده، معلق و آنها که از شرکت در نمایشگاه منع شده‌اند در چند سال اخیر نگریست. ناشرانی که البته مسوولان یا از وضعیت آنها اعلام بی‌خبری کرده یا در موردشان حرف‌های ضد‌ونقیض می‌زنند.
برخورد با ناشران ناهمسو
«نشر دیگر» جزو اولین ناشرانی بود که برای ادامه فعالیت با مشکل مواجه شد و چند سال است وضعیت نامشخصی داشته و امکان چاپ کتاب ندارد. این نشر که ناشر کتاب‌های حوزه فلسفه، اقتصاد سیاسی، علوم سیاسی، مسایل زنان، ادبیات داستانی و هنرهای تجسمی است به علت شرکت فعالانه در نمایشگاه‌های دانشجویی و شهرستان‌ها برای دانشجویان این حوزه‌ها به‌خوبی شناخته شده است. «انبوهه، جنگ و دموکراسی در عصر امپراطوری» نوشته آنتونیو نگری و مایکل هارت، «چگونه مارکس بخوانیم» نوشته پیتر آزبرن، «در زمانه پروانه‌ها» نوشته خولیا آلوارز، «سرمایه‌داری و محیط‌زیست» مجموعه مقالاتی از پل سویزی، هری مگداف، جان بلامی فاستر و... از کتاب‌های مهم این انتشارات‌اند. نازی اسکویی، مدیرمسوول این انتشارات و عضو تشکل زنان ناشر است. علی امینی، مدیر داخلی نشر دیگر که فعالیت‌های پیگیرانه در اتحادیه ناشران برای لغو ممیزی داشته، شرح اتفاقات پیش‌آمده را در آن زمان بدین‌صورت بازگو كرد: «سال 86 اولین سالی بود که ما به تغییر محل نمایشگاه اعتراض کردیم و به عنوان اعتراض در نمایشگاه شرکت نکردیم. سال 87 ابتدا یک غرفه 12متری دادند و بعد نصفش را پس گرفتند. سال 88 در موعد مقرر ما را ثبت‌نام نکردند. در آن سال به نشر دیگر و چند ناشر مطرح دیگر از جمله نشر «آگاه» اجازه حضور در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در اردیبهشت سال ۱۳۸۸ داده نشد. علت مخالفت از سوی وزارت ارشاد اعلام نشد و مسوولان ارشاد تنها به صورت شفاهی اعلام کردند که امکان صدور مجوز برای حضور در نمایشگاه وجود ندارد.» بعد از برگزاری نمایشگاه، اخطاریه‌ای برای این ناشر از سوی دادگاه انقلاب صادر شد و پس از آن ماموران با مراجعه به دفتر نشر دیگر کامپیو‌تر، تلفن‌های همراه کارکنان، اسناد مالی و ملکی، دست‌نوشته‌ها و برخی از کتاب‌هایی که در دفتر این انتشارات وجود داشت و همچنین مجوز انتشارات را ضبط کردند. آنچه مورد پرسش بوده انگیزه انتخاب کتاب‌ها، محتوای آن، مترجمان و مولفان، به‌خصوص در حوزه حقوق زنان، است. وزارت ارشاد که خود اقدام به بازبینی سخت‌گیرانه و اعمال ممیزی شدید در مرحله مجوز قبل از چاپ می‌کند از آثار چاپ‌شده یک انتشارات ناراضی بوده و کل انتشارات را تا آستانه تعطیلی می‌کشاند. مساله‌ای که امینی به آن اشاره می‌کند: «ما همه کتاب‌هایمان مجوز وزارت ارشاد را داشته است. در زمینه حقوق زنان چند کتاب منتشر کرده بودیم، برای مثال یکی از این کتاب‌ها «منبع‌شناسی زنان» است. ما آنچه که در مورد زنان درآمده را در دو فرهنگ منتشر کردیم؛ تاکنون مقالات و کتاب‌هایی در مورد زنان منتشر شده است که به قولی دربرگیرنده همه تفکرات از راست تا چپ و طیف‌های مختلف مذهبی در فارسی است. ما این کتاب‌ها و مقالات را گردآوری کردیم، که در واقع یک کار فرهنگی برای انتشار یک مرجع بوده است. مجوز آن را نیز همان‌طور که گفتم از ارشاد گرفته بودیم. یا کتاب دیگرمان به‌عنوان «جامعه‌شناسی جنسیت» که اصلا به‌عنوان کتاب آموزشی آموزش‌وپرورش مورد استفاده قرار گرفت. دو سال متوالی آموزش‌وپرورش این کتاب را در تابستان‌ها برای دبیر‌ان، به‌عنوان روش تحقیق و آموزش، تدریس کرد. این کتاب‌ها به ارشاد فرستاده شده بودند، مورد بازبینی قرار گرفتند، اصلاحیه خوردند و بار‌ها جملاتشان توسط وزارت ارشاد عوض شده. در این میان چیزی نیست که ما آن را مخفیانه چاپ کرده باشیم. ضمن اینکه مشابه کتاب‌های ما را وزارت ارشاد هنوز هم مجوز می‌دهد و بسیاری از ناشران به انتشار آنها اقدام می‌کنند. به نظر، اینها همه بهانه برای توقف کار ما بود.»
ورشکستگی تحمیلی
انتشارات دیگری که چند سال است از شرکت در نمایشگاه باز مانده «امید فردا» است که ناشر کتاب‌های حوزه تاریخ و اندیشه بوده و در حال چاپ سری مجموعه «25 سال در ایران چه گذشت (از بازرگان تا خاتمی)» است و تاکنون 11جلد آن به چاپ رسانده است. جلد اول آن درباره دولت موقت، جلد دوم، سوم و چهارم درباره ریاست‌جمهوری ابوالحسن بنی‌صدر، جلد پنجم در مورد ریاست‌جمهوری محمدعلی رجایی و جلد ششم تا یازدهم درباره ریاست‌جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای و نخست‌وزیر دوره جنگ است. چاپ کتاب جنجالی «دو خاطره از زندان یا در میهمانی حاج‌آقا» در سال 82 کار مدیر مسوول نشر و برخی مدیران وقت وزارت ارشاد را به دادگاه و پیگرد قضایی کشاند. داوود علی‌بابایی، مدیر این انتشارات، در مطلبی که برای روزنامه «شرق» فرستاده به تفصیل ماجرای غیبت در نمایشگاه را توضیح می‌دهد: «وقتی بنده به مسوول کمیته ناشران داخلی مراجعه کردم ایشان گفتند نشر امید فردا امسال هم از حضور در نمایشگاه محروم است. گفتم چرا؟ گفت نمی‌دانم. گفتم از کجا دستور رسیده؟ گفت از بالا.» او معتقد است برخی کارگزاران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با بعضی ناشران که به سرمایه‌داران ورشکسته معروف هستند ناهمراه هستند. گلایه او هم البته از دولت فعلی فراتر رفته و به دولت اصلاحات هم می‌رسد چرا که کتاب‌های او اولین بار در سال 82 توسط ارشاد توقیف شده‌اند: «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی چه در دوره اصلاح‌طلبان و چه در دوره اصولگرایان با ناشران، به‌خصوص نشر امید فردا، برخورد نامناسبی داشته‌اند تا جایی که نشر امید فردا در ورطه ورشکستگی قرار گرفته است و هم‌اکنون صدهامیلیون‌تومان بدهی دارد.» او انتقاداتی هم به اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران دارد و می‌گوید با آنکه عضو اتحادیه است و سالانه مبلغی جهت عضویت پرداخت می‌کند ولی هیات‌مدیره اتحادیه در جهت دفاع از حقوق صنفی ناشران هیچ فعالیتی ندارد و همسو با عملکردهای غیرکارشناسی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گام برمی‌دارد و رسالت اصلی خود را فراموش کرده است در حالی‌که این اتحادیه باید مدافع حقوق صنفی و فرهنگی ناشران در برابر وزارتخانه باشد. او می‌گوید در سه سال گذشته که انتشارات امید فردا از حضور در نمایشگاه محروم بوده بیش از صدمیلیون‌تومان زیان دیده است.
دستور از بالا
انتشارات «کویر» هم امسال برای سومین سال متوالی توسط وزارت ارشاد از شرکت در نمایشگاه بین‌المللی کتاب محروم شد. این انتشارات با ۲۴سال سابقه فعالیت، ناشر آثار برجسته‌ای از اندیشمندان نواندیشی دینی نظیر محسن کدیور، احمد صدری، حمیدرضا جلایی‌پور، هاشم آقاجری، رضا علیجانی، صالحی نجف‌آبادی، سروش دباغ و سیدحسین مدرسی‌طباطبایی است. در سال‌های گذشته آثاری از انتشارات کویر به مراحل نهایی انتخاب کتاب سال و کتاب فصل رسیده و چندین کتاب منتشرشده‌اش که از کتاب‌های درسی و مرجع در دانشکده‌های علوم انسانی سراسر کشور است به چاپ‌های دهم و دوازدهم رسیده است. «محمدجواد مظفر» مدیر انتشارات کویر در گفت‌وگو با «شرق» ماجرا را به‌این‌صورت بیان می‌کند: «بعد از وقایع سال 88 در نمایشگاه سال 89 بالاخره پس از پیگیری‌های فراوان غرفه کوچکی به انتشارات کویر اختصاص داده شد به شرط آنکه شخص بنده در غرفه حضور پیدا نکنم. در سال‌های بعد از واگذاری غرفه به کویر ممانعت به عمل آمد و پس از پیگیری‌های فراوان خانم «منتظر‌المهدی» مدیر مسوول انتشارات در سال 90، معاونت فرهنگی و بخش‌های ارشاد هیچ‌کس پاسخی به اعتراضات ما نداد و فقط گفتند از بالا به ما دستور رسیده است. این در حالی است که هیچ مشکلی برای مجوز این انتشارات پیش نیامده و ما در اردیبهشت همین امسال دو عنوان چاپ کردیم.»
غایبان خودخواسته
انتشارات «روشنگران و مطالعات زنان» نیز که از قدیمی‌ترین ناشران حوزه مطالعات زنان، علوم اجتماعی و ادبیات است در نمایشگاه امسال جزو غایبان است. «شهلا لاهیجی» مدیر این انتشارات می‌گوید: «ما در اعتراض به عدم شرکت نشر دیگر، انتشارات آگاه و دیگر انتشارات غایب، چهارسال است که از شرکت در نمایشگاه خودداری می‌کنیم. این اعتراض همچنین مربوط به مکان برگزاری نمایشگاه در مصلی و نوع اداره نمایشگاه توسط دولت و نه اتحادیه ناشران نیز هست و همچنین قضیه جمع کردن کتاب‌ها در ایام برگزاری نمایشگاه که امسال نیز اتفاق افتاد.»
انتشارات «مینوی خرد» هم که جزو ناشران فعال چند سال اخیر است و در حوزه‌های فلسفه، روانکاوی و نظریه ادبی فعال است در نمایشگاه حضور ندارد. «پروانه شعبانی» مدیرمسوول این انتشارات البته علت شرکت نکردن را غرفه نامناسب و دورافتاده در نمایشگاه عنوان می‌کند. این انتشارات امسال پنج عنوان کتاب جدید به چاپ رسانده که عبارتند از: «سفر کارگردان» نوشته مارک تراویس؛ «بعد از نقد نو» نوشته فرانک لنتریچیا؛ «سینما یک/ حرکت-تصویر» اثر ژیل دلوز، ترجمه مازیار اسلامی؛ «مسایل اصلی پدیدارشناسی» اثر مارتین هایدگر؛ و «فن شعر ارسطو به روایت حکمای اسلامی» ترجمه یوسف‌ثانی. این انتشارات به همراه انتشارات کویر برای جبران غیبت در نمایشگاه کتاب‌های خود را با تخفیف ویژه در ایام نمایشگاه عرضه می‌کنند.
هر سال متفاوت از سال قبل
به این فهرست می‌توان انتشارات تعلیق‌شده «بازتاب‌نگار»، «گام نو»، «آگاه»، «طرح نو» و... را اضافه کرد. این در حالی است که نمایشگاه کتاب مهم‌ترین فرصت فروش و سودآوری برای ناشران است. با وضعیت متلاطم بازار کتاب و کاغذ تیراژ کتاب‌ها به پایین‌ترین حد خود، یعنی 500 نسخه رسیده است. از این رهگذر جثه ناشران و نویسندگان و مترجمان و کسانی که زندگی خود را از این طریق می‌گذرانند روز‌به‌روز نحیف‌تر شده و اخبار تعطیلی کتابفروشی‌ها و بدهکاری و ضرر ناشران بیش از هر وقت دیگری به گوش می‌رسد.
برخورد با ناشران ناهمسو
«نشر دیگر» جزو اولین ناشرانی بود که برای ادامه فعالیت با مشکل مواجه شد و چند سال است وضعیت نامشخصی داشته و امکان چاپ کتاب ندارد. این نشر که ناشر کتاب‌های حوزه فلسفه، اقتصاد سیاسی، علوم سیاسی، مسایل زنان، ادبیات داستانی و هنرهای تجسمی است به علت شرکت فعالانه در نمایشگاه‌های دانشجویی و شهرستان‌ها برای دانشجویان این حوزه‌ها به‌خوبی شناخته شده است. «انبوهه، جنگ و دموکراسی در عصر امپراطوری» نوشته آنتونیو نگری و مایکل هارت، «چگونه مارکس بخوانیم» نوشته پیتر آزبرن، «در زمانه پروانه‌ها» نوشته خولیا آلوارز، «سرمایه‌داری و محیط‌زیست» مجموعه مقالاتی از پل سویزی، هری مگداف، جان بلامی فاستر و... از کتاب‌های مهم این انتشارات‌اند. نازی اسکویی، مدیرمسوول این انتشارات و عضو تشکل زنان ناشر است. علی امینی، مدیر داخلی نشر دیگر که فعالیت‌های پیگیرانه در اتحادیه ناشران برای لغو ممیزی داشته، شرح اتفاقات پیش‌آمده را در آن زمان بدین‌صورت بازگو كرد: «سال 86 اولین سالی بود که ما به تغییر محل نمایشگاه اعتراض کردیم و به عنوان اعتراض در نمایشگاه شرکت نکردیم. سال 87 ابتدا یک غرفه 12متری دادند و بعد نصفش را پس گرفتند. سال 88 در موعد مقرر ما را ثبت‌نام نکردند. در آن سال به نشر دیگر و چند ناشر مطرح دیگر از جمله نشر «آگاه» اجازه حضور در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در اردیبهشت سال ۱۳۸۸ داده نشد. علت مخالفت از سوی وزارت ارشاد اعلام نشد و مسوولان ارشاد تنها به صورت شفاهی اعلام کردند که امکان صدور مجوز برای حضور در نمایشگاه وجود ندارد.» بعد از برگزاری نمایشگاه، اخطاریه‌ای برای این ناشر از سوی دادگاه انقلاب صادر شد و پس از آن ماموران با مراجعه به دفتر نشر دیگر کامپیو‌تر، تلفن‌های همراه کارکنان، اسناد مالی و ملکی، دست‌نوشته‌ها و برخی از کتاب‌هایی که در دفتر این انتشارات وجود داشت و همچنین مجوز انتشارات را ضبط کردند. آنچه مورد پرسش بوده انگیزه انتخاب کتاب‌ها، محتوای آن، مترجمان و مولفان، به‌خصوص در حوزه حقوق زنان، است. وزارت ارشاد که خود اقدام به بازبینی سخت‌گیرانه و اعمال ممیزی شدید در مرحله مجوز قبل از چاپ می‌کند از آثار چاپ‌شده یک انتشارات ناراضی بوده و کل انتشارات را تا آستانه تعطیلی می‌کشاند. مساله‌ای که امینی به آن اشاره می‌کند: «ما همه کتاب‌هایمان مجوز وزارت ارشاد را داشته است. در زمینه حقوق زنان چند کتاب منتشر کرده بودیم، برای مثال یکی از این کتاب‌ها «منبع‌شناسی زنان» است. ما آنچه که در مورد زنان درآمده را در دو فرهنگ منتشر کردیم؛ تاکنون مقالات و کتاب‌هایی در مورد زنان منتشر شده است که به قولی دربرگیرنده همه تفکرات از راست تا چپ و طیف‌های مختلف مذهبی در فارسی است. ما این کتاب‌ها و مقالات را گردآوری کردیم، که در واقع یک کار فرهنگی برای انتشار یک مرجع بوده است. مجوز آن را نیز همان‌طور که گفتم از ارشاد گرفته بودیم. یا کتاب دیگرمان به‌عنوان «جامعه‌شناسی جنسیت» که اصلا به‌عنوان کتاب آموزشی آموزش‌وپرورش مورد استفاده قرار گرفت. دو سال متوالی آموزش‌وپرورش این کتاب را در تابستان‌ها برای دبیر‌ان، به‌عنوان روش تحقیق و آموزش، تدریس کرد. این کتاب‌ها به ارشاد فرستاده شده بودند، مورد بازبینی قرار گرفتند، اصلاحیه خوردند و بار‌ها جملاتشان توسط وزارت ارشاد عوض شده. در این میان چیزی نیست که ما آن را مخفیانه چاپ کرده باشیم. ضمن اینکه مشابه کتاب‌های ما را وزارت ارشاد هنوز هم مجوز می‌دهد و بسیاری از ناشران به انتشار آنها اقدام می‌کنند. به نظر، اینها همه بهانه برای توقف کار ما بود.»
ورشکستگی تحمیلی
انتشارات دیگری که چند سال است از شرکت در نمایشگاه باز مانده «امید فردا» است که ناشر کتاب‌های حوزه تاریخ و اندیشه بوده و در حال چاپ سری مجموعه «25 سال در ایران چه گذشت (از بازرگان تا خاتمی)» است و تاکنون 11جلد آن به چاپ رسانده است. جلد اول آن درباره دولت موقت، جلد دوم، سوم و چهارم درباره ریاست‌جمهوری ابوالحسن بنی‌صدر، جلد پنجم در مورد ریاست‌جمهوری محمدعلی رجایی و جلد ششم تا یازدهم درباره ریاست‌جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای و نخست‌وزیر دوره جنگ است. چاپ کتاب جنجالی «دو خاطره از زندان یا در میهمانی حاج‌آقا» در سال 82 کار مدیر مسوول نشر و برخی مدیران وقت وزارت ارشاد را به دادگاه و پیگرد قضایی کشاند. داوود علی‌بابایی، مدیر این انتشارات، در مطلبی که برای روزنامه «شرق» فرستاده به تفصیل ماجرای غیبت در نمایشگاه را توضیح می‌دهد: «وقتی بنده به مسوول کمیته ناشران داخلی مراجعه کردم ایشان گفتند نشر امید فردا امسال هم از حضور در نمایشگاه محروم است. گفتم چرا؟ گفت نمی‌دانم. گفتم از کجا دستور رسیده؟ گفت از بالا.» او معتقد است برخی کارگزاران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با بعضی ناشران که به سرمایه‌داران ورشکسته معروف هستند ناهمراه هستند. گلایه او هم البته از دولت فعلی فراتر رفته و به دولت اصلاحات هم می‌رسد چرا که کتاب‌های او اولین بار در سال 82 توسط ارشاد توقیف شده‌اند: «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی چه در دوره اصلاح‌طلبان و چه در دوره اصولگرایان با ناشران، به‌خصوص نشر امید فردا، برخورد نامناسبی داشته‌اند تا جایی که نشر امید فردا در ورطه ورشکستگی قرار گرفته است و هم‌اکنون صدهامیلیون‌تومان بدهی دارد.» او انتقاداتی هم به اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران دارد و می‌گوید با آنکه عضو اتحادیه است و سالانه مبلغی جهت عضویت پرداخت می‌کند ولی هیات‌مدیره اتحادیه در جهت دفاع از حقوق صنفی ناشران هیچ فعالیتی ندارد و همسو با عملکردهای غیرکارشناسی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گام برمی‌دارد و رسالت اصلی خود را فراموش کرده است در حالی‌که این اتحادیه باید مدافع حقوق صنفی و فرهنگی ناشران در برابر وزارتخانه باشد. او می‌گوید در سه سال گذشته که انتشارات امید فردا از حضور در نمایشگاه محروم بوده بیش از صدمیلیون‌تومان زیان دیده است.
دستور از بالا
انتشارات «کویر» هم امسال برای سومین سال متوالی توسط وزارت ارشاد از شرکت در نمایشگاه بین‌المللی کتاب محروم شد. این انتشارات با ۲۴سال سابقه فعالیت، ناشر آثار برجسته‌ای از اندیشمندان نواندیشی دینی نظیر محسن کدیور، احمد صدری، حمیدرضا جلایی‌پور، هاشم آقاجری، رضا علیجانی، صالحی نجف‌آبادی، سروش دباغ و سیدحسین مدرسی‌طباطبایی است. در سال‌های گذشته آثاری از انتشارات کویر به مراحل نهایی انتخاب کتاب سال و کتاب فصل رسیده و چندین کتاب منتشرشده‌اش که از کتاب‌های درسی و مرجع در دانشکده‌های علوم انسانی سراسر کشور است به چاپ‌های دهم و دوازدهم رسیده است. «محمدجواد مظفر» مدیر انتشارات کویر در گفت‌وگو با «شرق» ماجرا را به‌این‌صورت بیان می‌کند: «بعد از وقایع سال 88 در نمایشگاه سال 89 بالاخره پس از پیگیری‌های فراوان غرفه کوچکی به انتشارات کویر اختصاص داده شد به شرط آنکه شخص بنده در غرفه حضور پیدا نکنم. در سال‌های بعد از واگذاری غرفه به کویر ممانعت به عمل آمد و پس از پیگیری‌های فراوان خانم «منتظر‌المهدی» مدیر مسوول انتشارات در سال 90، معاونت فرهنگی و بخش‌های ارشاد هیچ‌کس پاسخی به اعتراضات ما نداد و فقط گفتند از بالا به ما دستور رسیده است. این در حالی است که هیچ مشکلی برای مجوز این انتشارات پیش نیامده و ما در اردیبهشت همین امسال دو عنوان چاپ کردیم.»
غایبان خودخواسته
انتشارات «روشنگران و مطالعات زنان» نیز که از قدیمی‌ترین ناشران حوزه مطالعات زنان، علوم اجتماعی و ادبیات است در نمایشگاه امسال جزو غایبان است. «شهلا لاهیجی» مدیر این انتشارات می‌گوید: «ما در اعتراض به عدم شرکت نشر دیگر، انتشارات آگاه و دیگر انتشارات غایب، چهارسال است که از شرکت در نمایشگاه خودداری می‌کنیم. این اعتراض همچنین مربوط به مکان برگزاری نمایشگاه در مصلی و نوع اداره نمایشگاه توسط دولت و نه اتحادیه ناشران نیز هست و همچنین قضیه جمع کردن کتاب‌ها در ایام برگزاری نمایشگاه که امسال نیز اتفاق افتاد.»
انتشارات «مینوی خرد» هم که جزو ناشران فعال چند سال اخیر است و در حوزه‌های فلسفه، روانکاوی و نظریه ادبی فعال است در نمایشگاه حضور ندارد. «پروانه شعبانی» مدیرمسوول این انتشارات البته علت شرکت نکردن را غرفه نامناسب و دورافتاده در نمایشگاه عنوان می‌کند. این انتشارات امسال پنج عنوان کتاب جدید به چاپ رسانده که عبارتند از: «سفر کارگردان» نوشته مارک تراویس؛ «بعد از نقد نو» نوشته فرانک لنتریچیا؛ «سینما یک/ حرکت-تصویر» اثر ژیل دلوز، ترجمه مازیار اسلامی؛ «مسایل اصلی پدیدارشناسی» اثر مارتین هایدگر؛ و «فن شعر ارسطو به روایت حکمای اسلامی» ترجمه یوسف‌ثانی. این انتشارات به همراه انتشارات کویر برای جبران غیبت در نمایشگاه کتاب‌های خود را با تخفیف ویژه در ایام نمایشگاه عرضه می‌کنند.
هر سال متفاوت از سال قبل
به این فهرست می‌توان انتشارات تعلیق‌شده «بازتاب‌نگار»، «گام نو»، «آگاه»، «طرح نو» و... را اضافه کرد. این در حالی است که نمایشگاه کتاب مهم‌ترین فرصت فروش و سودآوری برای ناشران است. با وضعیت متلاطم بازار کتاب و کاغذ تیراژ کتاب‌ها به پایین‌ترین حد خود، یعنی 500 نسخه رسیده است. از این رهگذر جثه ناشران و نویسندگان و مترجمان و کسانی که زندگی خود را از این طریق می‌گذرانند روز‌به‌روز نحیف‌تر شده و اخبار تعطیلی کتابفروشی‌ها و بدهکاری و ضرر ناشران بیش از هر وقت دیگری به گوش می‌رسد.
بیست‌و‌ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در حال برگزاری است. شاید شلوغی نمایشگاه و تعدد ناشران رنگارنگ اجازه ندهد به غیبت چند ناشر در این مهم‌ترین اتفاق حوزه کتاب توجه شود؛ غایبانی که عمدتا در حوزه اندیشه و علوم انسانی فعال بودند و غیبتشان برای مخاطبان این حوزه کاملا محسوس است. برخی از این ناشران مجوزشان معلق شده، برخی مجوزشان لغو شده، برخی برای چندمین سال متوالی از نمایشگاه جا‌مانده و برخی هم در اعتراض به محل برگزاری و کیفیت بد غرفه‌ها در نمایشگاه شرکت نکرده‌اند. در همین اثنا سرپرست معاونت فرهنگی وزارت ارشاد و رییس نمایشگاه بیستوششم در مراسم افتتاحیه، دولت دهم را فرهنگی‌ترین دولت پس از انقلاب خوانده است. برای بررسی بیشتر این نقل‌قول، که همانند آن در مصاحبه‌های وزیر و معاونان او زیاد دیده شده، کافی است به فهرست ناشران لغو مجوز‌شده، معلق و آنها که از شرکت در نمایشگاه منع شده‌اند در چند سال اخیر نگریست. ناشرانی که البته مسوولان یا از وضعیت آنها اعلام بی‌خبری کرده یا در موردشان حرف‌های ضد‌ونقیض می‌زنند.
برخورد با ناشران ناهمسو
«نشر دیگر» جزو اولین ناشرانی بود که برای ادامه فعالیت با مشکل مواجه شد و چند سال است وضعیت نامشخصی داشته و امکان چاپ کتاب ندارد. این نشر که ناشر کتاب‌های حوزه فلسفه، اقتصاد سیاسی، علوم سیاسی، مسایل زنان، ادبیات داستانی و هنرهای تجسمی است به علت شرکت فعالانه در نمایشگاه‌های دانشجویی و شهرستان‌ها برای دانشجویان این حوزه‌ها به‌خوبی شناخته شده است. «انبوهه، جنگ و دموکراسی در عصر امپراطوری» نوشته آنتونیو نگری و مایکل هارت، «چگونه مارکس بخوانیم» نوشته پیتر آزبرن، «در زمانه پروانه‌ها» نوشته خولیا آلوارز، «سرمایه‌داری و محیط‌زیست» مجموعه مقالاتی از پل سویزی، هری مگداف، جان بلامی فاستر و... از کتاب‌های مهم این انتشارات‌اند. نازی اسکویی، مدیرمسوول این انتشارات و عضو تشکل زنان ناشر است. علی امینی، مدیر داخلی نشر دیگر که فعالیت‌های پیگیرانه در اتحادیه ناشران برای لغو ممیزی داشته، شرح اتفاقات پیش‌آمده را در آن زمان بدین‌صورت بازگو كرد: «سال 86 اولین سالی بود که ما به تغییر محل نمایشگاه اعتراض کردیم و به عنوان اعتراض در نمایشگاه شرکت نکردیم. سال 87 ابتدا یک غرفه 12متری دادند و بعد نصفش را پس گرفتند. سال 88 در موعد مقرر ما را ثبت‌نام نکردند. در آن سال به نشر دیگر و چند ناشر مطرح دیگر از جمله نشر «آگاه» اجازه حضور در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در اردیبهشت سال ۱۳۸۸ داده نشد. علت مخالفت از سوی وزارت ارشاد اعلام نشد و مسوولان ارشاد تنها به صورت شفاهی اعلام کردند که امکان صدور مجوز برای حضور در نمایشگاه وجود ندارد.» بعد از برگزاری نمایشگاه، اخطاریه‌ای برای این ناشر از سوی دادگاه انقلاب صادر شد و پس از آن ماموران با مراجعه به دفتر نشر دیگر کامپیو‌تر، تلفن‌های همراه کارکنان، اسناد مالی و ملکی، دست‌نوشته‌ها و برخی از کتاب‌هایی که در دفتر این انتشارات وجود داشت و همچنین مجوز انتشارات را ضبط کردند. آنچه مورد پرسش بوده انگیزه انتخاب کتاب‌ها، محتوای آن، مترجمان و مولفان، به‌خصوص در حوزه حقوق زنان، است. وزارت ارشاد که خود اقدام به بازبینی سخت‌گیرانه و اعمال ممیزی شدید در مرحله مجوز قبل از چاپ می‌کند از آثار چاپ‌شده یک انتشارات ناراضی بوده و کل انتشارات را تا آستانه تعطیلی می‌کشاند. مساله‌ای که امینی به آن اشاره می‌کند: «ما همه کتاب‌هایمان مجوز وزارت ارشاد را داشته است. در زمینه حقوق زنان چند کتاب منتشر کرده بودیم، برای مثال یکی از این کتاب‌ها «منبع‌شناسی زنان» است. ما آنچه که در مورد زنان درآمده را در دو فرهنگ منتشر کردیم؛ تاکنون مقالات و کتاب‌هایی در مورد زنان منتشر شده است که به قولی دربرگیرنده همه تفکرات از راست تا چپ و طیف‌های مختلف مذهبی در فارسی است. ما این کتاب‌ها و مقالات را گردآوری کردیم، که در واقع یک کار فرهنگی برای انتشار یک مرجع بوده است. مجوز آن را نیز همان‌طور که گفتم از ارشاد گرفته بودیم. یا کتاب دیگرمان به‌عنوان «جامعه‌شناسی جنسیت» که اصلا به‌عنوان کتاب آموزشی آموزش‌وپرورش مورد استفاده قرار گرفت. دو سال متوالی آموزش‌وپرورش این کتاب را در تابستان‌ها برای دبیر‌ان، به‌عنوان روش تحقیق و آموزش، تدریس کرد. این کتاب‌ها به ارشاد فرستاده شده بودند، مورد بازبینی قرار گرفتند، اصلاحیه خوردند و بار‌ها جملاتشان توسط وزارت ارشاد عوض شده. در این میان چیزی نیست که ما آن را مخفیانه چاپ کرده باشیم. ضمن اینکه مشابه کتاب‌های ما را وزارت ارشاد هنوز هم مجوز می‌دهد و بسیاری از ناشران به انتشار آنها اقدام می‌کنند. به نظر، اینها همه بهانه برای توقف کار ما بود.»
ورشکستگی تحمیلی
انتشارات دیگری که چند سال است از شرکت در نمایشگاه باز مانده «امید فردا» است که ناشر کتاب‌های حوزه تاریخ و اندیشه بوده و در حال چاپ سری مجموعه «25 سال در ایران چه گذشت (از بازرگان تا خاتمی)» است و تاکنون 11جلد آن به چاپ رسانده است. جلد اول آن درباره دولت موقت، جلد دوم، سوم و چهارم درباره ریاست‌جمهوری ابوالحسن بنی‌صدر، جلد پنجم در مورد ریاست‌جمهوری محمدعلی رجایی و جلد ششم تا یازدهم درباره ریاست‌جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای و نخست‌وزیر دوره جنگ است. چاپ کتاب جنجالی «دو خاطره از زندان یا در میهمانی حاج‌آقا» در سال 82 کار مدیر مسوول نشر و برخی مدیران وقت وزارت ارشاد را به دادگاه و پیگرد قضایی کشاند. داوود علی‌بابایی، مدیر این انتشارات، در مطلبی که برای روزنامه «شرق» فرستاده به تفصیل ماجرای غیبت در نمایشگاه را توضیح می‌دهد: «وقتی بنده به مسوول کمیته ناشران داخلی مراجعه کردم ایشان گفتند نشر امید فردا امسال هم از حضور در نمایشگاه محروم است. گفتم چرا؟ گفت نمی‌دانم. گفتم از کجا دستور رسیده؟ گفت از بالا.» او معتقد است برخی کارگزاران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با بعضی ناشران که به سرمایه‌داران ورشکسته معروف هستند ناهمراه هستند. گلایه او هم البته از دولت فعلی فراتر رفته و به دولت اصلاحات هم می‌رسد چرا که کتاب‌های او اولین بار در سال 82 توسط ارشاد توقیف شده‌اند: «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی چه در دوره اصلاح‌طلبان و چه در دوره اصولگرایان با ناشران، به‌خصوص نشر امید فردا، برخورد نامناسبی داشته‌اند تا جایی که نشر امید فردا در ورطه ورشکستگی قرار گرفته است و هم‌اکنون صدهامیلیون‌تومان بدهی دارد.» او انتقاداتی هم به اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران دارد و می‌گوید با آنکه عضو اتحادیه است و سالانه مبلغی جهت عضویت پرداخت می‌کند ولی هیات‌مدیره اتحادیه در جهت دفاع از حقوق صنفی ناشران هیچ فعالیتی ندارد و همسو با عملکردهای غیرکارشناسی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گام برمی‌دارد و رسالت اصلی خود را فراموش کرده است در حالی‌که این اتحادیه باید مدافع حقوق صنفی و فرهنگی ناشران در برابر وزارتخانه باشد. او می‌گوید در سه سال گذشته که انتشارات امید فردا از حضور در نمایشگاه محروم بوده بیش از صدمیلیون‌تومان زیان دیده است.
دستور از بالا
انتشارات «کویر» هم امسال برای سومین سال متوالی توسط وزارت ارشاد از شرکت در نمایشگاه بین‌المللی کتاب محروم شد. این انتشارات با ۲۴سال سابقه فعالیت، ناشر آثار برجسته‌ای از اندیشمندان نواندیشی دینی نظیر محسن کدیور، احمد صدری، حمیدرضا جلایی‌پور، هاشم آقاجری، رضا علیجانی، صالحی نجف‌آبادی، سروش دباغ و سیدحسین مدرسی‌طباطبایی است. در سال‌های گذشته آثاری از انتشارات کویر به مراحل نهایی انتخاب کتاب سال و کتاب فصل رسیده و چندین کتاب منتشرشده‌اش که از کتاب‌های درسی و مرجع در دانشکده‌های علوم انسانی سراسر کشور است به چاپ‌های دهم و دوازدهم رسیده است. «محمدجواد مظفر» مدیر انتشارات کویر در گفت‌وگو با «شرق» ماجرا را به‌این‌صورت بیان می‌کند: «بعد از وقایع سال 88 در نمایشگاه سال 89 بالاخره پس از پیگیری‌های فراوان غرفه کوچکی به انتشارات کویر اختصاص داده شد به شرط آنکه شخص بنده در غرفه حضور پیدا نکنم. در سال‌های بعد از واگذاری غرفه به کویر ممانعت به عمل آمد و پس از پیگیری‌های فراوان خانم «منتظر‌المهدی» مدیر مسوول انتشارات در سال 90، معاونت فرهنگی و بخش‌های ارشاد هیچ‌کس پاسخی به اعتراضات ما نداد و فقط گفتند از بالا به ما دستور رسیده است. این در حالی است که هیچ مشکلی برای مجوز این انتشارات پیش نیامده و ما در اردیبهشت همین امسال دو عنوان چاپ کردیم.»
غایبان خودخواسته
انتشارات «روشنگران و مطالعات زنان» نیز که از قدیمی‌ترین ناشران حوزه مطالعات زنان، علوم اجتماعی و ادبیات است در نمایشگاه امسال جزو غایبان است. «شهلا لاهیجی» مدیر این انتشارات می‌گوید: «ما در اعتراض به عدم شرکت نشر دیگر، انتشارات آگاه و دیگر انتشارات غایب، چهارسال است که از شرکت در نمایشگاه خودداری می‌کنیم. این اعتراض همچنین مربوط به مکان برگزاری نمایشگاه در مصلی و نوع اداره نمایشگاه توسط دولت و نه اتحادیه ناشران نیز هست و همچنین قضیه جمع کردن کتاب‌ها در ایام برگزاری نمایشگاه که امسال نیز اتفاق افتاد.»
انتشارات «مینوی خرد» هم که جزو ناشران فعال چند سال اخیر است و در حوزه‌های فلسفه، روانکاوی و نظریه ادبی فعال است در نمایشگاه حضور ندارد. «پروانه شعبانی» مدیرمسوول این انتشارات البته علت شرکت نکردن را غرفه نامناسب و دورافتاده در نمایشگاه عنوان می‌کند. این انتشارات امسال پنج عنوان کتاب جدید به چاپ رسانده که عبارتند از: «سفر کارگردان» نوشته مارک تراویس؛ «بعد از نقد نو» نوشته فرانک لنتریچیا؛ «سینما یک/ حرکت-تصویر» اثر ژیل دلوز، ترجمه مازیار اسلامی؛ «مسایل اصلی پدیدارشناسی» اثر مارتین هایدگر؛ و «فن شعر ارسطو به روایت حکمای اسلامی» ترجمه یوسف‌ثانی. این انتشارات به همراه انتشارات کویر برای جبران غیبت در نمایشگاه کتاب‌های خود را با تخفیف ویژه در ایام نمایشگاه عرضه می‌کنند.
هر سال متفاوت از سال قبل
به این فهرست می‌توان انتشارات تعلیق‌شده «بازتاب‌نگار»، «گام نو»، «آگاه»، «طرح نو» و... را اضافه کرد. این در حالی است که نمایشگاه کتاب مهم‌ترین فرصت فروش و سودآوری برای ناشران است. با وضعیت متلاطم بازار کتاب و کاغذ تیراژ کتاب‌ها به پایین‌ترین حد خود، یعنی 500 نسخه رسیده است. از این رهگذر جثه ناشران و نویسندگان و مترجمان و کسانی که زندگی خود را از این طریق می‌گذرانند روز‌به‌روز نحیف‌تر شده و اخبار تعطیلی کتابفروشی‌ها و بدهکاری و ضرر ناشران بیش از هر وقت دیگری به گوش می‌رسد.
برخورد با ناشران ناهمسو
«نشر دیگر» جزو اولین ناشرانی بود که برای ادامه فعالیت با مشکل مواجه شد و چند سال است وضعیت نامشخصی داشته و امکان چاپ کتاب ندارد. این نشر که ناشر کتاب‌های حوزه فلسفه، اقتصاد سیاسی، علوم سیاسی، مسایل زنان، ادبیات داستانی و هنرهای تجسمی است به علت شرکت فعالانه در نمایشگاه‌های دانشجویی و شهرستان‌ها برای دانشجویان این حوزه‌ها به‌خوبی شناخته شده است. «انبوهه، جنگ و دموکراسی در عصر امپراطوری» نوشته آنتونیو نگری و مایکل هارت، «چگونه مارکس بخوانیم» نوشته پیتر آزبرن، «در زمانه پروانه‌ها» نوشته خولیا آلوارز، «سرمایه‌داری و محیط‌زیست» مجموعه مقالاتی از پل سویزی، هری مگداف، جان بلامی فاستر و... از کتاب‌های مهم این انتشارات‌اند. نازی اسکویی، مدیرمسوول این انتشارات و عضو تشکل زنان ناشر است. علی امینی، مدیر داخلی نشر دیگر که فعالیت‌های پیگیرانه در اتحادیه ناشران برای لغو ممیزی داشته، شرح اتفاقات پیش‌آمده را در آن زمان بدین‌صورت بازگو كرد: «سال 86 اولین سالی بود که ما به تغییر محل نمایشگاه اعتراض کردیم و به عنوان اعتراض در نمایشگاه شرکت نکردیم. سال 87 ابتدا یک غرفه 12متری دادند و بعد نصفش را پس گرفتند. سال 88 در موعد مقرر ما را ثبت‌نام نکردند. در آن سال به نشر دیگر و چند ناشر مطرح دیگر از جمله نشر «آگاه» اجازه حضور در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در اردیبهشت سال ۱۳۸۸ داده نشد. علت مخالفت از سوی وزارت ارشاد اعلام نشد و مسوولان ارشاد تنها به صورت شفاهی اعلام کردند که امکان صدور مجوز برای حضور در نمایشگاه وجود ندارد.» بعد از برگزاری نمایشگاه، اخطاریه‌ای برای این ناشر از سوی دادگاه انقلاب صادر شد و پس از آن ماموران با مراجعه به دفتر نشر دیگر کامپیو‌تر، تلفن‌های همراه کارکنان، اسناد مالی و ملکی، دست‌نوشته‌ها و برخی از کتاب‌هایی که در دفتر این انتشارات وجود داشت و همچنین مجوز انتشارات را ضبط کردند. آنچه مورد پرسش بوده انگیزه انتخاب کتاب‌ها، محتوای آن، مترجمان و مولفان، به‌خصوص در حوزه حقوق زنان، است. وزارت ارشاد که خود اقدام به بازبینی سخت‌گیرانه و اعمال ممیزی شدید در مرحله مجوز قبل از چاپ می‌کند از آثار چاپ‌شده یک انتشارات ناراضی بوده و کل انتشارات را تا آستانه تعطیلی می‌کشاند. مساله‌ای که امینی به آن اشاره می‌کند: «ما همه کتاب‌هایمان مجوز وزارت ارشاد را داشته است. در زمینه حقوق زنان چند کتاب منتشر کرده بودیم، برای مثال یکی از این کتاب‌ها «منبع‌شناسی زنان» است. ما آنچه که در مورد زنان درآمده را در دو فرهنگ منتشر کردیم؛ تاکنون مقالات و کتاب‌هایی در مورد زنان منتشر شده است که به قولی دربرگیرنده همه تفکرات از راست تا چپ و طیف‌های مختلف مذهبی در فارسی است. ما این کتاب‌ها و مقالات را گردآوری کردیم، که در واقع یک کار فرهنگی برای انتشار یک مرجع بوده است. مجوز آن را نیز همان‌طور که گفتم از ارشاد گرفته بودیم. یا کتاب دیگرمان به‌عنوان «جامعه‌شناسی جنسیت» که اصلا به‌عنوان کتاب آموزشی آموزش‌وپرورش مورد استفاده قرار گرفت. دو سال متوالی آموزش‌وپرورش این کتاب را در تابستان‌ها برای دبیر‌ان، به‌عنوان روش تحقیق و آموزش، تدریس کرد. این کتاب‌ها به ارشاد فرستاده شده بودند، مورد بازبینی قرار گرفتند، اصلاحیه خوردند و بار‌ها جملاتشان توسط وزارت ارشاد عوض شده. در این میان چیزی نیست که ما آن را مخفیانه چاپ کرده باشیم. ضمن اینکه مشابه کتاب‌های ما را وزارت ارشاد هنوز هم مجوز می‌دهد و بسیاری از ناشران به انتشار آنها اقدام می‌کنند. به نظر، اینها همه بهانه برای توقف کار ما بود.»
ورشکستگی تحمیلی
انتشارات دیگری که چند سال است از شرکت در نمایشگاه باز مانده «امید فردا» است که ناشر کتاب‌های حوزه تاریخ و اندیشه بوده و در حال چاپ سری مجموعه «25 سال در ایران چه گذشت (از بازرگان تا خاتمی)» است و تاکنون 11جلد آن به چاپ رسانده است. جلد اول آن درباره دولت موقت، جلد دوم، سوم و چهارم درباره ریاست‌جمهوری ابوالحسن بنی‌صدر، جلد پنجم در مورد ریاست‌جمهوری محمدعلی رجایی و جلد ششم تا یازدهم درباره ریاست‌جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای و نخست‌وزیر دوره جنگ است. چاپ کتاب جنجالی «دو خاطره از زندان یا در میهمانی حاج‌آقا» در سال 82 کار مدیر مسوول نشر و برخی مدیران وقت وزارت ارشاد را به دادگاه و پیگرد قضایی کشاند. داوود علی‌بابایی، مدیر این انتشارات، در مطلبی که برای روزنامه «شرق» فرستاده به تفصیل ماجرای غیبت در نمایشگاه را توضیح می‌دهد: «وقتی بنده به مسوول کمیته ناشران داخلی مراجعه کردم ایشان گفتند نشر امید فردا امسال هم از حضور در نمایشگاه محروم است. گفتم چرا؟ گفت نمی‌دانم. گفتم از کجا دستور رسیده؟ گفت از بالا.» او معتقد است برخی کارگزاران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با بعضی ناشران که به سرمایه‌داران ورشکسته معروف هستند ناهمراه هستند. گلایه او هم البته از دولت فعلی فراتر رفته و به دولت اصلاحات هم می‌رسد چرا که کتاب‌های او اولین بار در سال 82 توسط ارشاد توقیف شده‌اند: «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی چه در دوره اصلاح‌طلبان و چه در دوره اصولگرایان با ناشران، به‌خصوص نشر امید فردا، برخورد نامناسبی داشته‌اند تا جایی که نشر امید فردا در ورطه ورشکستگی قرار گرفته است و هم‌اکنون صدهامیلیون‌تومان بدهی دارد.» او انتقاداتی هم به اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران دارد و می‌گوید با آنکه عضو اتحادیه است و سالانه مبلغی جهت عضویت پرداخت می‌کند ولی هیات‌مدیره اتحادیه در جهت دفاع از حقوق صنفی ناشران هیچ فعالیتی ندارد و همسو با عملکردهای غیرکارشناسی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گام برمی‌دارد و رسالت اصلی خود را فراموش کرده است در حالی‌که این اتحادیه باید مدافع حقوق صنفی و فرهنگی ناشران در برابر وزارتخانه باشد. او می‌گوید در سه سال گذشته که انتشارات امید فردا از حضور در نمایشگاه محروم بوده بیش از صدمیلیون‌تومان زیان دیده است.
دستور از بالا
انتشارات «کویر» هم امسال برای سومین سال متوالی توسط وزارت ارشاد از شرکت در نمایشگاه بین‌المللی کتاب محروم شد. این انتشارات با ۲۴سال سابقه فعالیت، ناشر آثار برجسته‌ای از اندیشمندان نواندیشی دینی نظیر محسن کدیور، احمد صدری، حمیدرضا جلایی‌پور، هاشم آقاجری، رضا علیجانی، صالحی نجف‌آبادی، سروش دباغ و سیدحسین مدرسی‌طباطبایی است. در سال‌های گذشته آثاری از انتشارات کویر به مراحل نهایی انتخاب کتاب سال و کتاب فصل رسیده و چندین کتاب منتشرشده‌اش که از کتاب‌های درسی و مرجع در دانشکده‌های علوم انسانی سراسر کشور است به چاپ‌های دهم و دوازدهم رسیده است. «محمدجواد مظفر» مدیر انتشارات کویر در گفت‌وگو با «شرق» ماجرا را به‌این‌صورت بیان می‌کند: «بعد از وقایع سال 88 در نمایشگاه سال 89 بالاخره پس از پیگیری‌های فراوان غرفه کوچکی به انتشارات کویر اختصاص داده شد به شرط آنکه شخص بنده در غرفه حضور پیدا نکنم. در سال‌های بعد از واگذاری غرفه به کویر ممانعت به عمل آمد و پس از پیگیری‌های فراوان خانم «منتظر‌المهدی» مدیر مسوول انتشارات در سال 90، معاونت فرهنگی و بخش‌های ارشاد هیچ‌کس پاسخی به اعتراضات ما نداد و فقط گفتند از بالا به ما دستور رسیده است. این در حالی است که هیچ مشکلی برای مجوز این انتشارات پیش نیامده و ما در اردیبهشت همین امسال دو عنوان چاپ کردیم.»
غایبان خودخواسته
انتشارات «روشنگران و مطالعات زنان» نیز که از قدیمی‌ترین ناشران حوزه مطالعات زنان، علوم اجتماعی و ادبیات است در نمایشگاه امسال جزو غایبان است. «شهلا لاهیجی» مدیر این انتشارات می‌گوید: «ما در اعتراض به عدم شرکت نشر دیگر، انتشارات آگاه و دیگر انتشارات غایب، چهارسال است که از شرکت در نمایشگاه خودداری می‌کنیم. این اعتراض همچنین مربوط به مکان برگزاری نمایشگاه در مصلی و نوع اداره نمایشگاه توسط دولت و نه اتحادیه ناشران نیز هست و همچنین قضیه جمع کردن کتاب‌ها در ایام برگزاری نمایشگاه که امسال نیز اتفاق افتاد.»
انتشارات «مینوی خرد» هم که جزو ناشران فعال چند سال اخیر است و در حوزه‌های فلسفه، روانکاوی و نظریه ادبی فعال است در نمایشگاه حضور ندارد. «پروانه شعبانی» مدیرمسوول این انتشارات البته علت شرکت نکردن را غرفه نامناسب و دورافتاده در نمایشگاه عنوان می‌کند. این انتشارات امسال پنج عنوان کتاب جدید به چاپ رسانده که عبارتند از: «سفر کارگردان» نوشته مارک تراویس؛ «بعد از نقد نو» نوشته فرانک لنتریچیا؛ «سینما یک/ حرکت-تصویر» اثر ژیل دلوز، ترجمه مازیار اسلامی؛ «مسایل اصلی پدیدارشناسی» اثر مارتین هایدگر؛ و «فن شعر ارسطو به روایت حکمای اسلامی» ترجمه یوسف‌ثانی. این انتشارات به همراه انتشارات کویر برای جبران غیبت در نمایشگاه کتاب‌های خود را با تخفیف ویژه در ایام نمایشگاه عرضه می‌کنند.
هر سال متفاوت از سال قبل
به این فهرست می‌توان انتشارات تعلیق‌شده «بازتاب‌نگار»، «گام نو»، «آگاه»، «طرح نو» و... را اضافه کرد. این در حالی است که نمایشگاه کتاب مهم‌ترین فرصت فروش و سودآوری برای ناشران است. با وضعیت متلاطم بازار کتاب و کاغذ تیراژ کتاب‌ها به پایین‌ترین حد خود، یعنی 500 نسخه رسیده است. از این رهگذر جثه ناشران و نویسندگان و مترجمان و کسانی که زندگی خود را از این طریق می‌گذرانند روز‌به‌روز نحیف‌تر شده و اخبار تعطیلی کتابفروشی‌ها و بدهکاری و ضرر ناشران بیش از هر وقت دیگری به گوش می‌رسد.