دست‌و‌دل‌بازی غرب در میان تهدیدهای روسیه

‌بریتانیا درحالی‌که فقط چند روز از تصویب یک بسته حمایتی چندمیلیاردی برای اوکراین در آمریکا می‌گذرد، وعده داد که ۵۸۰ میلیون یوروی دیگر تجهیزات نظامی جدید ازجمله موشک‌های دوربرد را در اختیار کی‌یف خواهد گذاشت. به‌این‌ترتیب هم‌زمان با تشدید حملات روسیه به اوکراین، متحدان کی‌یف نیز سطح حمایت‌های مالی و نظامی خود را افزایش می‌دهند. ریشی سوناک، نخست‌وزیر بریتانیا، در آستانه سفر به لهستان اعلام کرد کشورش ۵۰۰ میلیون پوند (معادل ۵۸۰ میلیون یورو) تجهیزات نظامی جدید شامل هزارو 600 موشک تهاجمی، ۴۰۰ وسیله نقلیه ازجمله ۱۶۲ خودروی زرهی، ۶۰ قایق تهاجمی و چهار میلیون گلوله به اوکراین ارائه خواهد داد. پس از اعلام این خبر سوناک به ورشو سفر کرد تا با دونالد توسک، نخست‌وزیر لهستان و ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو، درباره حمایت‌های بیشتر از اوکراین گفت‌وگو کند. محموله‌ای که بریتانیا وعده آن را داده است، شامل موشک‌های دوربرد «سایه توفان» است که برد آنها حدود ۲۴۰ کیلومتر است. پیش‌تر برخی از کشورهای غربی درباره ارسال چنین موشک‌هایی به اوکراین ابراز نگرانی کرده بودند. آنها معتقدند که ارسال این موشک‌ها که می‌تواند برای حمله به اهدافی در خاک روسیه استفاده شود، احتمال دارد تنش‌ با مسکو را تشدید کند. بریتانیا در حالی از ارائه کمک‌های بیشتر به کی‌یف خبر داد که مجلس نمایندگان آمریکا سرانجام طرح بسته کمکی ۵۷ میلیارد‌یورویی به اوکراین را تصویب کرده است. طرح بسته کمکی ایالات متحده بعد از ماه‌‌ها بن‌بست سیاسی با وجود مخالفت برخی جمهوری‌خواهان به تصویب رسید. رئیس‌جمهور اوکراین بارها خواستار کمک‌های بین‌المللی بیشتر شده و هشدار داده است که کشورش بدون این کمک‌ها در جنگ شکست خواهد خورد. پس از تصویب این بسته در سنا، جو بایدن نیز آن را امضا کرد تا به قانون تبدیل شود. حدود ۶۱ میلیارد دلار برای اوکراین و تکمیل ذخایر تسلیحاتی ایالات متحده در نظر گرفته شده است. مبلغ کلی که به اوکراین برای خرید تسلیحات ارائه شده، ۱۳‌میلیارد‌و ۸۰۰ میلیون دلار خواهد بود. همچنین اوکراین بیش از ۹ میلیارد دلار کمک اقتصادی در قالب «وام‌های قابل بخشش» دریافت خواهد کرد.

در همین حال ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، قبلا بارها به غرب هشدار داده که کشورش از نظر فنی برای جنگ هسته‌ای آماده است. در همین حال رئیس‌جمهوری لهستان با اشاره به تقویت سیستم تسلیحاتی روسیه در بلاروس و کالینینگراد از آمادگی کشورش برای استقرار سلاح‌های هسته‌ای ناتو خبر داد. آندژی دودا، رئیس‌جمهوری لهستان، اعلام کرد که کشورش برای استقرار سلاح‌های هسته‌ای ناتو علیه تهدید‌های روسیه آمادگی دارد. این موضوع بار دیگر نگرانی‌ها از جنگ هسته‌ای را افزایش داد.

با این حال به لطف تأخیر طولانی‌مدت واشنگتن در ارائه حدود ۶۰ میلیارد دلار کمک نظامی به کی‌یف که در نهایت در اوایل این هفته برطرف شد، روسیه هم‌اکنون ابتکار عمل در میدان نبرد در اوکراین را دارد؛ بنابراین نیاز کمتری به استفاده از سلاح هسته‌ای تاکتیکی دارد. تابستان گذشته، زمانی که عملیات موسوم به «تهاجم متقابل» از سوی اوکراین آغاز شد و راه ارتباط زمینی نیروهای روسی به کریمه در معرض خطر قرار گرفت، این گمانه‌زنی به وجود آمد که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، ممکن است به طور جدی درباره یک حمله محدود هسته‌ای برای رسیدن به پیروزی یا جلوگیری از شکستی که می‌تواند قدرت او را تضعیف کند، فکر کرده باشد. با این حال، درحال‌حاضر نشانه‌های کمی از ضروری‌بودن این امر وجود دارد؛ چراکه «تهاجم متقابل» نیروهای اوکراین در سال گذشته میلادی با آن‌همه تبلیغات و تحسین نتوانست به اهداف خود دست یابد. در همین حال، نیروهای روسی اولین دستاورد درخورتوجه خود را پس از چند ماه با «تصرف آئودیفکا» به دست آوردند و اکنون به سمت شهر راهبردی «چاسیو یار» فشار می‌آورند. روسیه قبلا گفته بود که تعدادی از بمب‌های هسته‌ای خود را به بلاروس منتقل می‌کند. از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱، این نخستین بار است که مسکو موشک‌های هسته‌ای خود را در خارج از روسیه مستقر می‌کند و ناگفته نماند که بلاروس با سه کشور ناتو یعنی لهستان، لیتوانی و لتونی مرز مشترک دارد و این برای غرب مهم است. روسیه همچنین حضور نظامی درخورتوجه خود در منطقه کالینینگراد، تکه‌ای جداافتاده از سرزمین اصلی خود در منطقه بالتیک را افزایش داده است. اینها همه باعث شد تا لهستان که در همسایگی کالینینگراد قرار دارد، اعلام کند که مایل است میزبان تسلیحات هسته‌ای ناتو باشد. کرملین نیز با تهدیدی مبهم به آن پاسخ داده است. دمیتری پسکوف، سخنگوی پوتین، در ماه آوریل گفت: «در صورت اجرای چنین طرح‌هایی، ارتش روسیه وضعیت را تجزیه و تحلیل خواهد کرد و تمام اقدامات تلافی‌جویانه لازم را برای تضمین امنیت خود انجام خواهد داد». پوتین قبلا در یک مصاحبه تلویزیونی در ۱۳ مارس با غرور گفته بود که توانایی‌های هسته‌ای روسیه از آمریکا پیشرفته‌تر است و «سلاح‌ها ساخته می‌شوند تا از آنها استفاده شود». او پیش‌ازاین نیز در ماه فوریه هشدار داده بود که حضور نیروهای ناتو در اوکراین می‌تواند منجر به جنگ هسته‌ای شود. با این حال، ناتو بارها گفته است که هیچ نشانه‌ای مبنی بر آماده‌شدن روسیه برای آزادسازی زرادخانه هسته‌ای خود وجود ندارد. در واقع، می‌توان ادعا کرد که تهدیدی که به‌تازگی جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، از جانب روسیه احساس می‌کرد، کاهش یافته و به نظر می‌رسد پوتین امیدوار است که ائتلاف تحت رهبری ایالات متحده از حمایت «پایان‌ناپذیر» از اوکراین خسته شده باشد یا شاید پیش‌بینی می‌کند رئیس‌جمهور جدید آمریکا تمایل بیشتری برای فشار‌آوردن بر اوکراین برای رسیدن به توافق داشته باشد؛ توافقی که در نهایت مسکو آن را به‌عنوان یک پیروزی قلمداد کند. هشدارهای مقامات مسکو درباره جنگ هسته‌ای، به‌ویژه تهدیدهای آخرالزمانی دمیتری مدودف، نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور پیشین که اکنون معاون رئیس شورای امنیت ملی روسیه است، عموما در غرب به‌عنوان دلسرد‌کردن حمایت ناتو از اوکراین به‌ جای تهدید جدی تلقی می‌شود. چین به‌عنوان متحد کلیدی روسیه نیز صراحتا اعلام کرده است که با تهدیدهای هسته‌ای مسکو راحت نیست.

با این حال، سخت‌ترین سؤال برای دولت‌های غربی پی‌بردن به این است که در ذهن پوتین چه می‌گذرد. لفاظی درباره سلاح‌های هسته‌ای در سال‌های اخیر آن‌قدر در روسیه عادی شده است که به طور بالقوه می‌تواند آستانه روانی استفاده از آنها را کاهش دهد. همچنین نگرانی‌هایی درباره وضعیت سلامتی پوتین وجود دارد. گلب پاولوفسکی، مشاور سابق کرملین، پس از آغاز جنگ در اوکراین به ساندی‌تایمز گفت که وضعیت روحی رهبر روسیه در طول سال‌های قدرتش بدتر شده است و او بیشتر «به تصورها و باورهای ذهنی خودش واکنش نشان می‌دهد» تا اینکه حواسش به واقعیت‌ها باشد.

موانع بر سر راه پوتین

در‌این‌میان دو دلیل عمده وجود دارد که پوتین را از استفاده از سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی بازمی‌دارد. نکته اول چین است. شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهوری چین، علنا اعلام کرده و بدون‌شک به طور خصوصی شخصا به پوتین هشدار داده است که هرگز نباید از سلاح هسته‌ای استفاده شود. چین شریک راهبردی روسیه است. اتحاد بین این دو کشور از زمان آغاز جنگ در اوکراین به طور تصاعدی افزایش یافته است. رهبر چین هرگز دوست روس خود را به دلیل حمله به اوکراین محکوم نکرده؛ اما تاکنون پیشنهاد کمک نظامی هم نکرده است. علاوه‌بر‌این او در تلاش است تا خود را به‌عنوان یک صلح‌طلب نشان دهد و تلاش می‌کند توافقی ایجاد کند که به پایان دیپلماتیک جنگ منجر شود و شهرت و قدرت خود را در صحنه جهانی افزایش دهد.

پوتین می‌داند که اگر دستور حمله هسته‌ای را بدهد، هرچند محدود باشد، شراکت او با چین در خطر جدی قرار خواهد گرفت، اگر از بین نرود. دلیل دوم، واکنش احتمالی ایالات متحده و ناتو است. پوتین ممکن است در ذهن خود استدلال کند که استفاده از تسلیحات هسته‌ای در اوکراین منجر به حمله متقابل هسته‌ای یا متعارف از طرف غرب نخواهد شد؛ چرا‌که کی‌یف هنوز عضو ائتلاف غربی نیست؛ بنابراین مشمول ماده ۵ این سازمان نمی‌شود. ماده ۵ معاهده ناتو تضمین می‌کند که حمله به یکی از اعضای ائتلاف معادل حمله به کلیت ناتو است. با این حال ایالات متحده به‌صراحت گفته است که استفاده از سلاح هسته‌ای از طرف پوتین در اوکراین «عواقب فاجعه‌بار» برای روسیه خواهد داشت. اینکه این عواقب چه خواهد بود مشخص نشده است؛ اما آیا می‌تواند منجر به رویارویی مستقیم بین ناتو و روسیه شود؟ پوتین باید این سناریوی احتمالی را قبل از قمار روی گزینه‌های هسته‌ای خود در نظر بگیرد.