فساد فولادی چگونه بود و‌ چگونه شد؟

محمد رهبری، هادی صفری- فضای سیاسی و رسانه‌ای کشور در هفته گذشته تحت تأثیر انتشار گزارش تحقیق و تفحص مجلس از فولاد مبارکه قرار گرفته بود. این گزارش واکنش‌های زیادی را در پی داشت؛ ابتدا مسئولان ارشد دولت سابق اقدام به تکذیب آن گزارش کردند و با گسترش واکنش‌ها به آن و گسترش دامنه اعتراضات به برخی گروه‌ها و نهادهای نزدیک به حاکمیت، رئیس کمیته تحقیق و تفحص از فولاد مبارکه نیز در کمال تعجب گفت که گزارش منتشر شده را تأیید نمی‌کند. در نهایت نهایت نیز روابط عمومی مجلس در اطلاعیه‌ای اعلام کرد «آن‌چه در فضای رسانه‌ای منتشر شده است نسخه ای از گزارش تحقیق و تفحص است که باید بعد از بررسی نهایی و اصلاح لازم به قوه قضائیه ارجاع شود و برای انتشار عمومی نبوده است. این نسخه گزارش حتی برای نمایندگان مجلس نیز بارگذاری نشده است». اما گزارش مذکور، چگونه در فضای آنلاین منتشر شد و چه واکنشی دریافت کرد؟

داده‌های توئیتر نشان می‌دهد که در طول 10 روز گذشته، یعنی از زمان انتشار اولین توئیت در این رابطه تاکنون، حدود 22 هزار توئیت و ریپلای در این رابطه منتشر شده است. اگرچه اولین توئیت در مورد فولاد مبارکه، توسط یک رسانه اقتصادی نزدیک به جریان انقلابی و اصولگرایی و با محتوای حمله به دولت سابق منتشر شد، اما این موضوع تا روز 28 مرداد ماه چندان مورد توجه کاربران توئیتر و رسانه‌ها قرار نگرفت و توجهات به آن تازه در روز 30 مرداد ماه به نقطه اوج خود رسید.

اما واکنش‌ها به انتشار گزارش تحقیق و تفحص از فولاد مبارکه چه بود؟

در حالی که شواهد نشان می‌دهد که انتشار اولیه گزارش تحقیق و تفحص از فولاد مبارکه در توئیتر و کانال‌های تلگرامی با رویکرد حمله به دولت سابق بوده است، اما با افزایش توجهات به آن، ماجرا عوض شد. داده‌های توئیتری نشان می‌دهد که از روی 28 شهریور که توجهات به موضوع فولاد مبارکه افزایش یافته است، گروهی که بیشترین تعداد توئیت و ریتوئیت را در این رابطه داشته، مخالفان جمهوری اسلامی بوده‌اند و جریان انقلابی تنها یک سوم از محتوای کل شبکه را شکل داده است. در نتیجه این گزارش در عمل تبدیل به ابزاری برای انتقاد و اعتراض به نهادهای نزدیک به حاکمیت شد و باعث شد تا ادعای وجود فساد ساختاری در کشور در فضای توئیتر برجسته شود.

این یافته در ابرکلمات توئیت‌های منتشر شده نیز مشهود است. در میان توئیت‌های منتشر شده، کلیدواژه‌های «فساد»، «اختلاس»، «دزد» و «سیستماتیک» بسامد بالایی داشت و بسیار تکرار شده است. تکرار زیاد این کلمات نشان می‌دهد که بحث فساد سیستماتیک و موضوع اختلاس در توئیت‌ها برجسته بوده است. این در حالی است که اسامی برخی مسئولانی که در گزارش نامشان مطرح شده، تا یک پنجم کمتر تکرار شده است. این امر بیانگر آن است که با وجود حملات اولیه به دولت سابق، موضوع محدود به این امر نمانده و فراتر از آن رفته است.

داده‌های مذکور نکات جالب توجه دیگری نیز دارد. به‌طور مثال، نام «سپیده رشنو» در توئیت‌ها بارها تکرار شده است. کاربرانی که نام او را در نسبت با ماجرای فولاد مبارکه به‌کار برده‌اند، در اصل خواسته‌اند رفتار دستگاه‌های نظارتی را مورد سؤال قرار دهند. حتی توئیت استاد دانشگاه شریف که در میان توئیت‌های مربوط به فولاد مبارکه بیشترین تعداد لایک را داشته و از استوری اینستاگرامی علی کریمی نیز سردرآورد، بیانگر آن است که ذهنیت بسیاری از کاربران و مردم در مواجهه با اخبار تخلفات فولاد مبارکه، محدود به یک شخص و جریان نیست و کلیت سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی را شامل شده است.

این داده‌ها نشان می‌دهد که انتشار گزارش تحقیق و تفحص مجلس از فولاد مبارکه، باعث شده است تا بسیاری از مردم و کاربران شبکه‌های اجتماعی انتقاداتی را علیه حاکمیت و نه یک دولت خاص بیان کنند. امری که در برنامه‌های رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور نیز مشهود بود. شاید به همین خاطر است که حالا مجلس و رئیس کمیته تحقیق و تفحص فولاد مبارکه نیز گزارش منتشر شده را تأیید نمی‌کنند چرا که از تبعات آن گاه شده‌اند. حالا سازمان حسابرسی کشور نیز بیانیه‌ای داد و گفته است «این سازمان تاکنون به موردی از تخلف توسط گروه رسیدگی‌کننده شرکت فولاد مبارکه اصفهان برخورد نکرده است» و آن را «شیطنت تبلیغاتی علیه نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران» دانسته است. نکته مهم اما آن است که اگر ادعای سازمان حسابرسی کشور را بپذیریم، این شیطنت تبلیغاتی ابتدا از سمت برخی رسانه‌های مورد حمایت نهادهای خاص در داخل منتشر شده است. سؤال مهم اینجاست که این گزارش از سمت مجلس چگونه به دست این رسانه‌ها رسیده و چرا چنین رسانه‌هایی که نزدیک به جریانات اصولگرا و انقلابی تلقی می‌شوند، باید علیه نظام جمهوری اسلامی شیطنت تبلیغاتی کنند؟