همه چیز درباره چهارشنبه‌سوری؛ جشن آتش و نوید سال نو
چهارشنبه‌سوری یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است که در شب آخرین چهارشنبه سال برگزار می‌شود و آغازگر جشن‌های نوروزی به شمار می‌آید.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق؛ این آیین که از گذشته‌های دور در میان ایرانیان رواج داشته، با روشن کردن آتش، پریدن از روی آن، اجرای مراسمی خاص و برگزاری جشن و سرور همراه است. چهارشنبه‌سوری ریشه در باورهای کهن ایرانی دارد و هدف اصلی آن، بدرقه سال کهنه و استقبال از سال نو با شادی، روشنایی و پاکی است.
ریشه و پیشینه چهارشنبه‌سوری
چهارشنبه‌سوری قدمتی چند هزارساله دارد و به آیین‌های زرتشتیان نسبت داده می‌شود. برخی پژوهشگران آن را مرتبط با جشن سده می‌دانند که در بهمن‌ماه برگزار می‌شد، اما به دلیل نزدیکی‌اش به نوروز، به شب آخرین چهارشنبه سال منتقل شده است. در فرهنگ زرتشتی، آتش نماد پاکی، روشنایی و نیروی خیر بود و جشن‌های آتش به‌عنوان وسیله‌ای برای زدودن پلیدی و آغاز سال نو با انرژی مثبت برگزار می‌شد.
واژه‌شناسی چهارشنبه‌سوری
کلمه «چهارشنبه‌سوری» از دو بخش «چهارشنبه» و «سوری» تشکیل شده است. «چهارشنبه» به دلیل زمان برگزاری این جشن انتخاب شده و «سوری» به معنی سرخ، شعله‌ور و شادمانی است. در واقع، این نام اشاره‌ای به روشنایی و گرمای آتش دارد که نقش اصلی را در این جشن ایفا می‌کند.
آداب و رسوم چهارشنبه‌سوری
چهارشنبه‌سوری شامل آیین‌ها و مراسم گوناگونی است که در مناطق مختلف ایران به شکل‌های متفاوت برگزار می‌شود. برخی از مهم‌ترین رسوم این شب عبارت‌اند از:
۱. روشن کردن آتش و پریدن از روی آن
رایج‌ترین و شناخته‌شده‌ترین رسم چهارشنبه‌سوری، روشن کردن آتش و پریدن از روی آن است. مردم دسته‌جمعی کنار آتش جمع می‌شوند و با گفتن عبارت «زردی من از تو، سرخی تو از من» از آتش می‌خواهند که بیماری‌ها و بدی‌ها را از آن‌ها بگیرد و در عوض، سلامتی و نشاط را به آن‌ها بدهد.
۲. قاشق‌زنی
یکی دیگر از آیین‌های سنتی چهارشنبه‌سوری قاشق‌زنی است. در این رسم، کودکان و نوجوانان با پوشاندن چهره خود، قابلمه یا کاسه‌ای را به دست گرفته و به در خانه‌ها می‌روند. صاحبخانه مقداری آجیل، شیرینی یا خوراکی‌های دیگر در ظرف آن‌ها می‌ریزد. این رسم شباهت زیادی به هالووین در فرهنگ غربی دارد و نمادی از طلب برکت و خوش‌یمنی در سال جدید است.
۳. فال‌گوشی و گره‌گشایی
در گذشته، دختران دم‌بخت یا کسانی که خواسته‌ای در دل داشتند، در این شب به کوچه‌ها می‌رفتند و پشت دیوار خانه‌ها می‌ایستادند. آن‌ها اولین جمله‌ای که از عابران یا افراد داخل خانه‌ها می‌شنیدند را به‌عنوان فال و پیش‌بینی برای سال جدید تعبیر می‌کردند. همچنین، گره‌گشایی از مشکلات و گرفتاری‌ها از طریق بستن پارچه‌ای بر درخت یا گره زدن نخ و باز کردن آن، از دیگر رسوم این شب بود.
۴. کوزه‌شکنی
در برخی مناطق، خانواده‌ها یک کوزه سفالی قدیمی را پر از زغال (نماد بدی)، نمک (نماد شوربختی) و سکه (نماد فقر) می‌کردند و آن را از پشت بام خانه به زمین می‌انداختند تا بدبختی‌های سال گذشته از زندگی‌شان خارج شود. سپس با کوزه‌ای جدید، سال نو را آغاز می‌کردند.
۵. تهیه و خوردن آجیل مشکل‌گشا
در بسیاری از مناطق، مردم در شب چهارشنبه‌سوری، آجیل مخصوصی که شامل پسته، بادام، فندق، گردو، توت خشک، کشمش و خرما است، تهیه و مصرف می‌کنند. این آجیل به آجیل مشکل‌گشا معروف است و اعتقاد بر این است که خوردن آن باعث برکت، خوشبختی و گشایش مشکلات در سال جدید می‌شود.
چهارشنبه‌سوری در دنیای مدرن
متأسفانه در دهه‌های اخیر، برخی از آیین‌های اصیل چهارشنبه‌سوری تحت تأثیر استفاده نادرست از مواد محترقه و انفجاری قرار گرفته است. در حالی که این جشن در گذشته با شادی و نشاط برگزار می‌شد، امروزه در برخی نقاط، صداهای مهیب انفجار، آسیب‌های جانی و خسارات مالی باعث شده که این سنت زیبا از مسیر اصلی خود خارج شود.
با وجود این، تلاش‌های بسیاری از سوی نهادهای فرهنگی و اجتماعی در حال انجام است تا چهارشنبه‌سوری به شکل سنتی و کم‌خطر آن احیا شود. برگزاری جشن‌های رسمی، روشن کردن آتش در محیط‌های کنترل‌شده و آگاهی‌بخشی در مورد خطرات مواد محترقه، از جمله راهکارهایی است که می‌تواند به بازگشت چهارشنبه‌سوری به هویت اصیل و شاد خود کمک کند.
چهارشنبه‌سوری یکی از زیباترین و قدیمی‌ترین جشن‌های ایرانی است که با آیین‌های خاصی مانند روشن کردن آتش، قاشق‌زنی، فال‌گوشی، کوزه‌شکنی و مصرف آجیل مشکل‌گشا همراه است. این مراسم نمادی از پاکسازی، دفع بلا و استقبال از سال نو محسوب می‌شود. با این حال، امروزه برخی رفتارهای نادرست مانند استفاده از مواد محترقه خطرناک چهره این جشن را تغییر داده و آسیب‌های جبران‌ناپذیری به بار آورده است. حفظ اصالت این جشن و برگزاری آن به روش‌های سنتی و ایمن می‌تواند به زنده نگه‌داشتن فرهنگ غنی ایرانیان و ایجاد شادی و نشاط در جامعه کمک کند.
