محور تهران-ایروان-مسکو حتما باید جامه عمل بپوشد

التهاب در قفقاز جنوبی و در نزدیکی‌های مرزهای بین‌المللی ارمنستان با ایران ادامه دارد. ماجراجویی دولت بادکوبه و اقدامات تنش‌زا برای اشغال بخش‌های هم‌مرز با ایران، به مرحله خطرناکی رسیده است. درگیری روسیه در بحران اوکراین نیز موجب شده تا مسکو کمتر از گذشته در تحولات قفقاز مداخله کند. اگر ترکیه با پیامدهای زلزله در بخش بزرگی از این کشور دست‌به‌گریبان نبود، به نظر کارشناسان انگیزه بیشتری برای حمایت از سیاست‌های دولت بادکوبه داشت. در چنین شرایطی، تنها رژیم اسرائیل است که از تنش در قفقاز جنوبی بهره می‌برد. ایران علی‌رغم هشدار نسبت به هرگونه اقدام برای تغییر مرزهای بین‌المللی در منطقه، در هفته‌های اخیر در برابر اقدامات تنش‌زای دولت آقای علی‌اف، به‌ویژه توهین به مسئولان طراز اول کشور و نیز بازگرداندن شماری از دیپلمات‌های ایرانی، شکیبایی پیشه کرده است. نظر به اهمیت تحولات قفقاز، با آرتور وانتسیان، رئیس حزب میهن ارمنستان و از سیاست‌مداران شناخته‌شده این کشور گفت‌وگویی ترتیب دادیم که در ادامه می‌‌خوانید.

‌جناب آقای وانتسیان، اخباری که از ارمنستان می‌رسد، بسیار نگران‌کننده است. بسیاری از کارشناسان احتمال می‌دهند ممکن است در منطقه قفقاز جنگ جدیدی در راه باشد. هم‌زمان با این نخست‌وزیر ارمنستان اعلام می‌کند که تجدید تنش صورت نخواهد گرفت و ارمنستان و جمهوری آذربایجان قرارداد صلح را امضا خواهند کرد. ارزیابی شما از این تحولات چیست؟ در روابط ارمنستان و جمهوری آذربایجان چه اتفاقاتی رخ می‌دهد؟

اوضاع در منطقه ما واقعا بسیار متشنج است. با استفاده از شرایطی که دنیا مشغول تحولات در اوکراین و خاورمیانه است، جمهوری آذربایجان و ترکیه سرمست‌شده از موفقیت‌های نظامی در جنگ 44‌روزه سال 2020، بر آن باورند که در‌حال‌حاضر فرصت خوبی را برای تحقق رؤیای قدیمی خود یعنی اتصال زمینی به همدیگر دارند. آنکارا و باکو نقش‌آفرینی منفی مؤثری پیش گرفته‌اند: رژیم علی‌اف به تحریکات نظامی متوسل می‌شود که بعد از آن ترکیه به توجیه و پشتیبانی از جمهوری آذربایجان در مقابل روسیه، ایران و جوامع بین‌المللی می‌پردازد. متأسفانه این تاکتیک ترکیه و جمهوری آذربایجان هنوز کارآمد است و این دو کشور روزبه‌روز جای پای خود را در قفقاز جنوبی مستحکم‌تر می‌کنند.

به جز این تأمین منافع، دولت باکو البته در تلاش است که ابتکارات و دستورکار خود را نیز پیش ببرد. این امر به نوبه اول به هدف پاک‌سازی آرتساخ و استان سونیک از ارامنه و اشغال بعدی این سرزمین‌ها است. مقامات جمهوری آذربایجان به‌خوبی درک می‌کنند که تنها در این صورت رژیم و قدرت‌شان می‌تواند مؤثر و پایدار باشد. تا زمانی که ارمنستان تضعیف شده و در واقع تحت تأثیر شدید نفوذ خارجی ازجمله منافع ترکیه قرار گرفته است، جمهوری آذربایجان در تکاپوی این است که مسئله آینده امن و خودکفای خود را حل کند. در این راستا دولت باکو همه مشکلات و مسائل را با تهدید و توسل به زور از بین می‌برد. وضعیت به جایی رسیده است که حکومت باکو حتی بعد از هشدار‌های ایران هم عقب‌نشینی نمی‌کند. درباره اظهارات پاشینیان مبنی بر غیرممکن‌بودن تنش و امضای قرارداد صلح، می‌توانم بگویم که من هیچ دلیلی برای چنین پیش‌بینی‌ها در شرایط کنونی نمی‌بینم. این قرارداد به‌اصطلاح صلح غیر از یک کاپیتولاسیون جدید که به ارمنستان تحمیل می‌شود، نیست. امیدوارم زمانی فرا برسد که ارمنستان واقعا بتواند وارد عصر صلح آبرومندانه شود؛ اما این صلح باید بر‌اساس احترام و توازن متقابل باشد.

‌مقامات ایرانی همواره طرفدار حل‌وفصل مسائل موجود در منطقه از طریق مذاکرات بوده‌اند. افزون بر این تهران رسما بر غیرقابل قبول بودن تغییرات مرزها و ژئوپلیتیک کشورهای قفقاز جنوبی تأکید می‌کند. آیا این موضع‌گیری طرف ایرانی می‌تواند مبنایی برای پشت سر گذشتن مناقشه بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان باشد؟

به اعتقاد عمیق من ایران با چنین اظهارات و رفتارهای مثبتی در تلاش است تا تمامیت ارضی ارمنستان را از خطر تهاجم باکو و آنکارا حفظ کند. ما ارزش بسیاری برای این مساعی کشور دوست و ‌برادر ایران قائل هستیم. برای ارمنستان این امر حقیقتا بسیار حائز اهمیت زیادی است؛ اما مشکل اینجاست که در قالب جمهوری آذربایجان و ترکیه نه‌تنها با کشورهای متجاوز، بلکه با رژیم‌هایی که تحت نفوذ بیگانگان عمل می‌کنند، نیز سروکار داریم. علاوه‌براین سیاست‌های باکو و آنکارا در قفقاز جنوبی نه‌فقط ضد ارمنستان و آرتساخ، بلکه علیه ایران و روسیه هم هست. این درگیری جهانی‌تر از آن است که در نگاه اول می‌توان تصور کرد. به همین دلیل است که جمهوری اسلامی ایران علاوه بر اظهارات و هشدار‌های مذکور، به‌ طور مستمر در مجاورت مرزهای ارمنستان و جمهوری آذربایجان و نخجوان رزمایش‌های نظامی انجام ‌داده و قدرت‌نمایی نیز می‌کند.

به طور کلی ارمنستان و ایران امروز با تهدیدهای مشابهی مواجه هستند. کشور‌های ما تنها در صورتی می‌توانند به طور مؤثر در مقابل این چالش‌های ایستادگی کنند که به‌ویژه در مسائل امنیتی همکاری‌های تنگاتنگ بیشتری داشته باشند. مطمئنم که اگر ارمنستان و ایران پیش‌تر به همکاری‌ها در حوزه امنیتی توجه بیشتری مبذول می‌داشتند و محیط اعتماد کامل در روابط دوجانبه ایجاد می‌کردند، امروزه در منطقه ما شاهد چنین وضعیت وخیمی نمی‌بودیم.

البته همکاری با روسیه که متحد ارمنستان است، نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. به نظر من محور تهران - ایروان - مسکو حتما باید جامه عملی بپوشد. فقط در این صورت رقبا و دشمنان مشترک ما درک خواهند کرد که قفقاز جنوبی مطمئنا تحت حفاظت است و جولانگاه تحرکات آنها نیست.

‌جناب آقای وانتسیان، چه چشم‌اندازی برای روابط ارمنستان و ایران می‌بینید؟ ارمنستان و ایران چه برنامه‌های همکاری جدیدی می‌توانند اجرا کنند؟

من معتقدم که ارمنستان و ایران در‌حال‌حاضر فرصت‌های بی‌کرانی برای همکاری‌های دوجانبه در زمینه‌های گوناگون دارند. هزاران سال است که دو ملت ارمنی و ‌ایرانی ما در کنار هم زندگی کرده‌اند، با یکدیگر همسایگی و برادری داشته‌اند و دارند. این سنت و پیشینه همزیستی و‌ دوستی بی‌نظیر باید ادامه ناگسستنی پیدا کند.

همان‌طور‌که قبلا اشاره کردم، ارمنستان و ایران با چالش‌های مشترکی روبه‌رو هستند. من مطمئنم که همکاری بین کشورهای ما باید در درجه اول برای غلبه بر این چالش‌ها و ایجاد آینده‌ای مرفه و امن برای هر دو کشور و منطقه باشد. مشخص است که در سال 2020 رژیم باکو از گروهک‌های مختلف تکفیری و تروریستی کمک گرفته و از نیروهای آنها در جنگ با آرتساخ استفاده کرده است. تروریسم تهدیدی برای کل جهان ازجمله ایران و اکنون نیز برای ارمنستان است. فکر می‌کنم مبارزه با تروریسم می‌تواند یکی از زمینه‌های مهم همکاری برای کشورهای ما باشد. همچنین همکاری نظامی دو کشور نیز باید در حد امکان تقویت و تعمیق شود. اجرای برنامه‌های آموزش نظامی متقابل و رزمایش‌های مشترک می‌تواند شروع خوبی برای این امر باشد.

در حیطه اقتصادی و‌ تجاری ایجاد و فعال‌سازی منطقه آزاد اقتصادی در مرز ارمنستان و ایران نیز مسیر خوبی برای همکاری است. استان سیونیک ارمنستان پتانسیل بالایی برای تبدیل‌شدن به یکی از قطب‌های مهم اقتصادی و ارتباطی منطقه دارد. به اعتقاد عمیق من، سرمایه‌گذاری ایرانیان در سیونیک و ایجاد سرمایه‌گذاری مشترک نه‌تنها یک جهت امیدوارکننده است؛ بلکه مشکلات بسیار مهم ژئوپلیتیکی و امنیتی را نیز حل‌وفصل می‌کند. هیچ شک و‌ تردیدی ندارم که فعال‌کردن و توسعه همکاری‌های میان ارمنستان و ایران در سیونیک یک عامل بازدارنده جدی برای همه آنهایی خواهد بود که بر پایه اصول ماجراجویی و حتی توسعه‌طلبی در منطقه هدایت می‌شوند، نه بر‌اساس صلح و‌ مسالمت.