بارندگی‌های زاهدان چه می‌شوند؟
شهر زاهدان به‌عنوان بزرگ‌ترین مرکز جمعیتی و اداری در شرق کشور، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. آمار غیررسمی، جمعیت زاهدان را تا حدود یک میلیون نفر برآورد می‌کند؛ بنابراین تأمین نیازهای ضروری این جمعیت، از حساسیت زیادی برخوردار است، چراکه کمبود منابع حیاتی مثل آب، می‌تواند ابعاد سیاسی و امنیتی به موضوع ببخشد.
حسین سرگزی*
شهر زاهدان به‌عنوان بزرگ‌ترین مرکز جمعیتی و اداری در شرق کشور، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. آمار غیررسمی، جمعیت زاهدان را تا حدود یک میلیون نفر برآورد می‌کند؛ بنابراین تأمین نیازهای ضروری این جمعیت، از حساسیت زیادی برخوردار است، چراکه کمبود منابع حیاتی مثل آب، می‌تواند ابعاد سیاسی و امنیتی به موضوع ببخشد. نیاز آبی کل شهر، 52 میلیون مترمکعب در سال است که تا پیش از این از چاه‌نیمه‌های سیستان تأمین می‌شد؛ اما در حال حاضر، با توجه به کمبود آب در سیستان برداشت آب از چاه‌نیمه‌ها کاهش یافته و کمبود نیاز از آب‌های زیرزمینی شهر و حوضه‌های اطراف تأمین میشود. تغییر سبک زندگی، گسترش شهر و افزایش جمعیت، نیازهای رو به تزایدی را در بخش آب در زاهدان به وجود آورده است. از سوی دیگر، پدیده گرمایش جهانی، تغییرات الگوی بارش و تغییر اقلیم نیز شرایطی را ایجاد کرده‌اند که موضوع آب باید با به‌کارگیری عقل محاسبه‌گر و صرفه و صلاح اقتصادی و زیست‌محیطی مدیریت شود. برای جبران کمبود و پاسخ به نیازهای آبی آینده شهر، پروژه‌های متعدد و هزینه‌بری چون: تأمین آب از حرمک، دشتک و شیله در جنوب هامون، تهلاب در میرجاوه، دریای عمان و حفر چاه‌های متعدد در سطح دشت زاهدان در دستور کار است که هریک هزینه‌های ریالی و ارزی بسیار هنگفت و آثار زیست‌محیطی و اجتماعی متعددی خواهد داشت.
پس از بارندگی‌های رگباری بهار امسال در زاهدان، سؤال بسیاری از شهروندان این است که این آب کجا می‌رود و برای استفاده مطلوب از آن چه می‌توان کرد؟
برای پاسخ به این سؤال، باید اشاره شود که خروجی رواناب‌ها، پساب‌ها و بارندگی‌های شهرستان زاهدان به سمت دره لار در شمال شرق شهر است. میزان مساحت حوضه‌های منتهی به دره لار شامل امام‌آباد، غریب‌آباد، منزلاب، ارتفاعات غربی و حوضه شهر بیش از 450 هزار هکتار است که با بارندگی 100 میلی‌متری، حجم نزولات آن به 450 میلیون مترمکعب می‌رسد و با توجه به میزان و شدت بارندگی، حجم زیادی از آن تبدیل به رواناب میشود. رواناب حاصله به همراه پساب تصفیه‌شده تصفیه‌خانه شهر (به میزان حداقل 10 هزار مترمکعب در شبانه‌روز) مشابه بیش از 20 خروجی دیگر (در حوزه شهرستان زاهدان) تماما وارد کشور پاکستان شده و نهایتا به گودال معروف گودزره در افغانستان زهکش میشود. برآوردها و تجارب گذشته نشان می‌دهند که با برنامه‌ریزی درست سالانه بخش زیادی از این آب قابل استحصال و استفاده مطلوب خواهد بود و چه بسا زاهدان را از پروژه‌های پرهزینه انتقال آب بی‌نیاز کند. خوب است اشاره شود، با توجه به تزریق آب انتقالی از سیستان طی بیش از دو دهه گذشته، آب زیرزمینی شهر غنی است و حتی در چاه‌های نزدیک به انتهای حوضه، سرریز چاه‌ها را شاهدیم. بنابراین، ضروری است به‌جای پروژه‌های پرخرج و نامطمئن فعلی، ادارات مرتبط (آب منطقه‌ای، آبفا، شهرداری، محیط زیست، جهاد کشاورزی، منابع طبیعی و...) با مدیریت استانداری و سازمان برنامه و بودجه برای مهار این رواناب‌ها و استفاده مطلوب از پساب اقدام فوری انجام دهند. طبعا این اقدامات در سه بخش می‌تواند به انجام برسد؛ بخشی از اقدامات شامل مدیریت آب در بالادست خواهد بود چنان‌که سه حوضه آبخیز منتهی به شهر زاهدان به نام‌های امام‌آباد، غریب‌آباد و منزل‌آب در سال‌های گذشته توسط آبخیزداری مطالعه و پروژه‌های اجرائی آن احصا شده است. بخش دوم اقدامات مدیریتی مربوط به سطح شهر شامل مهندسی و مدیریت آبراهه‌ها و رودخانه‌ها، ذخیره و استفاده مطلوب و... میشود و نهایتا اقدامات مهمی شامل فراهم‌کردن امکان تصفیه، شیرین‌سازی، پمپاژ و بازچرخانی آب و... باید در خروجی حوضه به انجام برسد.
*رئیس اداره آبخیزداری و حفاظت خاک اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری سیستان و بلوچستان
