چرا کارگروه فیلترینگ موافق رفع فیلتر گوگلپلی نیست؟
تلاش سوم وزارت ارتباطات برای رفع مسدودسازی
«عیسی زارع‌پور» وزیر ارتباطات خبر از این موضوع داده که درخواست رفع فیلتر گوگلپلی را برای بار سوم به کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه داده است. دو درخواست قبلی وزارت ارتباطات به عنوان یک عضو کارگروه در کمیته فیلترینگ درباره رفع فیلتر گوگلپلی در سال ۱۴۰۲ رخ داده و به نظر می‌رسد دلایلی که وزارت ارتباطات و سایر بازیگران و فعالان حوزه به کارگروه اعلام کرده‌اند، آنها را برای رفع فیلتر مهم‌ترین و بزرگ‌ترین استور اندرویدی دنیا قانع نکرده است.
برخی از اعضای کارگروه فیلترینگ باور دارند دست‌کم ۴۰۰ هزار اپلیکیشن در گوگلپلی وجود دارد که محتوای مجرمانه دارند. به باور این دسته از موافقان فیلترینگ گوگلپلی باید امکان حذف و پالایش این ۴۰۰ هزار اپلیکیشن فراهم باشد تا امکان بررسی درخواست رفع فیلتر گوگلپلی صورت بگیرد. آنها معتقد هستند تا زمانی که وزارت ارتباطات نتواند راهکاری برای پالایش این ۴۰۰ هزار اپلیکیشن مجرمانه ارائه دهد، عرضه چندباره درخواست رفع فیلتر گوگلپلی نمی‌تواند موافقان فیلترینگ این بستر را قانع کند. با این حال باید گفت تا به امروز هیچ آماری درباره فوایدی که فیلترینگ گوگلپلی داشته از سوی هیچ مرجعی منتشر نشده و به نظر می‌رسد تصمیم‌گیران مسدودسازی بزرگ‌ترین فروشگاه اندرویدی کاربران موبایل در دنیا، قصد ندارند فواید این فیلترینگ (که به زعم آنها مثبت است) را به مردم بگویند. این درست مانند بستن یک بزرگراه اصلی در یک شهر بزرگ، آن هم بدون گفتن دلیل است. از آن سو آمارهای مختلف نشان می‌دهد بسترهای مسدودشده همچنان در صدر زندگی کاربران هستند و استفاده از فیلترشکن‌ها و بدافزارها نیز روزبه‌روز گسترش پیدا می‌کند و فیلترینگ گوگلپلی نتوانسته اهدافی را که تصمیم‌گیرانش به دنبالش بودند محقق سازد.
تاریخچه فیلترینگ گوگلپلی از کجاست؟
طی ناآرامی‌های سال ۱۴۰۱، گوگلپلی فیلتر شد. سایه فیلترینگ بر سر گوگل پلی چندین بار افتاده است و شاید نزدیک‌ترین آن به سال ۱۳۹۸ برگردد؛ زمانی که نامه‌ای عجیب و مشکوک از سوی سرپرست معاونت امور فضای مجازی دادستانی کل کشور در رسانه‌ها منتشر شد و در آن از شرکت‌های اینترنتی خواسته شده بود به فیلتر کردن این فروشگاه اندرویدی اقدام کنند. با اینکه امضاکننده این نامه یعنی «جواد جاویدنیا» در سال ۱۴۰۰ اعلام کرد هیچ‌گاه دستور فیلترینگ گوگلپلی را صادر نکرده اما در همان زمان اپراتورها و برخی شرکت‌ها تایید کردند که چنین نامه‌ای را دریافت کرده‌اند. حتی دادستانی تهران نیز اعلام کرد این نامه صادر شده و درجا از سوی این نهاد معلق شده و نویسنده نامه نیز تحت تعقیب دادسرای انتظامی قضات گرفته چراکه کاری خارج از حیطه اختیار خود انجام داده است.
از آن زمان تا سال ۱۴۰۱، سایه فیلترینگ از سر این فروشگاه برداشته شده بود. رفع تحریم‌های گوگلپلی برای کاربران ایرانی در کنار این موضوع که فیلترینگی برای این فروشگاه اندرویدی در نظر گرفته نشده بود، استفاده از این بستر جهانی را برای کاربران ایرانی لذت‌بخش ساخته بود. در واقع باید گفت تا تاریخ ۲۷ آگوست ۲۰۱۳ دسترسی به نرم‌افزارهای کاربردی گوگلپلی در ایران مقدور نبود و کاربرها برای دانلود از این سایت مجبور به دور زدن تحریم‌ها به کمک مارکت‌های دیگر بودند. پس از اعلام شرکت اپل مبنی بر برداشتن تحریم‌ها از ایران، شرکت گوگل در تاریخ ۲۷ آگوست ۲۰۱۳ طبق بیانیه‌ای اعلام کرد: «به توسعه‌دهنده‌ها امکان داده شده که نرم‌افزارهای کاربردی رایگان خود را در دسترس ایرانی‌ها قرار بدهند. آنها برای این کار، باید در صفحه قیمت و توزیع اکانت خود، گزینه ایران را تیک بزنند.» و در آگوست ۲۰۱۴ تحریم گوگلپلی در ایران برداشته شد.
آسیب‌هایی که فیلترینگ وارد می‌کند
فیلتر شدن گوگلپلی آسیب‌های زیادی به اقتصاد دیجیتال وارد کرده و صنعت گیمینگ را در خطر انداخته است. این موضوعی است که فعالان این بخش بارها درباره آن صحبت کرده‌اند و نمایندگانی از سوی خودشان در جلساتی که در مورد رفع فیلتر گوگلپلی ایجاد شده نیز داشته‌اند تا بلکه زنگ خطر را به گوش آنها برسانند. فیلتر شدن گوگلپلی اما علاوه بر این آسیب‌ها، یکسری آسیب اجتماعی جدی هم در پی داشته و آن رشد نصب اپلیکیشن‌های بدافزار از بسترهای غیررسمی است. استفاده از فایل‌های نصبی این برنامه‌ها در بسترهایی چون پیام‌رسان‌ها و پیامک‌ها و همچنین رشد بی‌رویه فیلترشکن‌های رایگان و پخش آن در پیام‌رسان‌ها از معایبی است که فیلترینگ گوگلپلی در پی داشته است.
تصمیم‌گیران و موافقان فیلتر شدن گوگلپلی معتقد‌ند در دسترس بودن این فروشگاه اندرویدی ضررهای زیادی دارد. آنها باور دارند ۴۰۰ هزار اپلیکیشن مجرمانه در این فروشگاه اندرویدی وجود دارد و باید تدبیری برای این اپلیکیشن‌ها اندیشیده شود. مواردی چون محتوای مبتذل و مستهجن، محتوای موهن به مقدسات، بدافزارها و ویروس‌ها، محتوای علیه امنیت کشور، محتوای نشر اخبار کذب و خلاف واقع، نرم‌افزارهای شبکه‌های ماهواره‌ای و نرم‌افزارهای فیلترشکن از جمله مواردی هستند که موافقان فیلترینگ گوگلپلی به آنها اشاره دارند. با این حال نباید فراموش شود دسترسی به تمامی این اپلیکیشن‌ها از راه‌های دیگر میسر است و بسیاری از گزارش‌ها نشان می‌دهد دست‌کم در چند مورد از این موارد، فیلترینگ گوگلپلی نه‌تنها جواب نداده بلکه عملاً شکست هم خورده است؛ به‌عنوان مثال گزارش‌های مفصلی درباره هزینه‌های میلیاردی فیلترشکن‌ها یا گزارش‌های زیادی درباره رشد اپلیکیشن‌های فیلترشده در بین کاربران و همچنین رشد استفاده از فیلترشکن و شایع شدن بدافزارها در گوشی کاربران توسط مراجع داخلی و خارجی وجود دارد که همگی خط بطلانی بر اهداف فیلتر شدن گوگلپلی می‌کشند. از آن سو هیچ گزارشی مبنی بر اینکه این فیلترینگ نتایجی برای تصمیم‌گیران در پی داشته منتشر نشده است و تصمیم‌گیران محدودسازی مانند همیشه نیازی به پاسخگویی و شفافیت درباره چرایی محدود شدن یک پلتفرم و بستن آن روی ده‌ها میلیون کاربر ایرانی نمی‌بینند.
خواسته کارگروه فیلترینگ چیست؟
به نظر می‌رسد خواسته کارگروه فیلترینگ از وزارت ارتباطات و سایر موافقان رفع فیلترینگ گوگل پلی در این دو جمله خلاصه می‌شود: یکی امکانات فنی برای تفکیک و پالایش محتوای بد از خوب و دیگری مذاکره و تمکین و التزام پلتفرم به قوانین کشور میزبان. این دو خواسته اما هر دو از محالات هستند و این موضوع از سوی مرکز ملی فضای مجازی که بالاترین تصمیم‌گیر حوزه ICT کشور بوده هم اعلام شده است. رئیس مرکز ملی فضای مجازی چندی پیش اعلام کرد نامه‌ها و درخواست‌های ایران از پلتفرم‌ها برای تمکین و التزام به قوانین کشور بی‌پاسخ مانده و از این رو مرکز ملی در حال انتخاب راه‌های دیگری به منظور در دسترس قرار گرفتن پلتفرم‌ها برای مردم است؛ اقدامات دیگری نظیر ارائه امکانات فنی برای تفکیک و پالایش محتوا که در برخی پلتفرم‌ها مانند یوتوب در حال تست است و پیش‌بینی می‌شود این اقدام برای گوگلپلی هم در دستور کار باشد اما اینکه چقدر از نظر فنی امکان‌پذیر باشد، سوالی است که باید متخصصان فنی به آن پاسخ دهند. هرچند در مورد تمکین پلتفرم به قوانین کشور هم شاید اگر یک اراده جمعی وجود داشته باشد، اتفاقی صورت بگیرد تا این بار نامه‌ها بی‌پاسخ نمانند.
گوگلپلی، اینستاگرام و واتس‌اپ در زمانی فیلتر شدند که مشکلات امنیتی کشور را تهدید می‌کرد و ناآرامی‌ها ادامه داشت. در همان زمان هم چندین بار مسئولان مختلف کشوری وعده داده بودند که با آرام شدن شرایط و جو امنیتی حاکم بر کشور، سیاست‌ها تغییر پیدا خواهد کرد. اساساً منطق نیز حکم می‌کند دلیل فیلترینگ اگر یک مشکل امنیتی باشد، قابل رفع باشد چراکه سیاست‌های امنیتی تغییر می‌کنند. تغییر نیافتن این سیاست‌ها پیام مناسبی با خود به همراه ندارد زیرا یا از نظر این تصمیم‌گیران، همچنان شرایط ناآرام است و باید تصمیم‌های امنیتی اتخاذ کرد یا این باور وجود دارد که وزارت تخصصی مرتبط با صنعت فناورانه کشور صلاحیت ارائه نظر تخصصی درباره این موارد را ندارد.
گیمینگ در ایران آسیب می‌بیند
نباید فراموش کنیم در مقوله گیمینگ که یکی از بزرگ‌ترین آسیب‌ها را در این فیلترینگ دیده و صنعتی میلیاردی و روبه‌رشد در ایران و جهان به حساب می‌آید، جایگزین کردن فروشگاه‌های داخلی با استوری مانند گوگلپلی اقدام اشتباهی خواهد بود و این فیلترینگ نیز در نهایت به ضرر استودیوهای سازنده خواهد بود. در حال حاضر سهم استورهای داخلی از فروش بازی ۳۰ درصد است. سهمی که متناسب با سرویس‌هایی نیست که به کاربران می‌دهند. استورهای داخلی باید تمرکز خود را بر جذب درآمد از طریق تبلیغات بگذارند و سهم استور از توسعه‌دهنده‌ها به صفر برسد. ضمن اینکه مدیران خود پلتفرم‌های داخلی و مارکت‌های اندرویدی داخلی نیز بارها در نظرات شخصی‌شان و مصاحبه‌های رسانه‌ای اعلام کرده‌اند موافق فیلتر شدن گوگل پلی نیستند.
در نهایت باید دید آیا تصمیم‌گیران و رؤسای وزارت ارتباطات که مرجع تخصصی حوزه ارتباطات به شمار می‌روند و واقعیت هم این است که به اصول و سیاست کلی فیلترینگ پایبند هستند می‌توانند نظر تخصصی خودشان را این بار به کارگروه فیلترینگ تفهیم کنند. به‌هرحال نکته‌ای که وجود دارد اینکه احتمالاً این افراد از سایر افراد متخصص در کشور بیشتر درباره مزایا و معایب باز بودن گوگلپلی مطلع هستند اما این میزان مقاومت در برابر نظر تخصصی در کمیته فیلترینگ که تا امروز کارهای خود را محرمانه پیش برده و به انتشار گزارش‌های شفاف شهرت ندارد و معمولاً مصوبات و گزارش‌هایش در معرض دید عموم نیست، می‌تواند دید عمومی نسبت به سازوکار تصمیم‌گیری در کشور را به خطر بیندازد.
