کدام مدیران استارتاپ‌های بزرگ در مورد فیلترینگ موضع‌گیری کرده‌اند؟
مدیران استارتاپ‌های بزرگ کشور با مورد خطاب قرار دادن دیگر مدیران استارتاپی از این گفته‌اند که فیلترینگ به نفع هیچکس نیست و فیلترینگ باعث رشد هیچ کسب‌وکار داخلی نشده است.
اظهارات یک عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی و موافق صددرصد محدودیت‌های اینترنت که فیلترینگ را عامل شکل‌گیری کسب‌وکارهای خوب در کشور عنوان کرده بود، موج اعتراض در بین شرکت‌های استارتاپی را به همراه داشته است، اعتراضی که همچنان هم ادامه دارد. در جدیدترین اتفاق مدیران استارتاپ‌های بزرگ کشور با مورد خطاب قرار دادن دیگر مدیران استارتاپی از این گفته‌اند که فیلترینگ به نفع هیچکس نیست و فیلترینگ باعث رشد هیچ کسب‌وکار داخلی نشده است.
به گزارش «فن‌زی»، فیلترینگ بخش جدا نشدنی فضای اینترنت کشور بوده از زمان ورود به کشور بوده است، اما این محدودیت در دسترسی به انواع وب‌سایت و پلتفرم‌های بین‌المللی از دو سال پیش با شدت بیشتری دنبال شده تا جایی که دیگر وب‌سایت یا شبکه اجتماعی نیست که در ایران به شکل آزاد امکان دسترسی به آن فراهم باشد.
در حالی رسول جلیلی اخیرا ادعا کرده که فیلترینگ باعث به وجود آمدن کسب‌وکارهای خوب در مقابل پلتفرم‌های خارجی شده، که شرکت‌های استارتاپی این ادعا را قبول ندارند و ادعا می‌کنند که با توان خود رشد کرده‌اند و با پشت سر گذاشتن موانع زیادی که دولت پیش پایشان گذاشته حالا به اینجا رسیده‌‌اند.
حتی آنها با تکیه بر آمار و گزارش‌های مختلف اعلام می‌کنند که دوبار قطعی اینترنت (آبان ۱۳۹۸ و پاییز ۱۴۰۱) باعث شد حجم زیادی از نیروهای انسانی خود را به دلیل مهاجرت از دست بدهند.
کسب‌وکارهای خسارت دیده از فیلترینگ
در پاییز سال ۱۴۰۱ با شروع قطعی و اختلال گسترده در اینترنت و فیلترینگ سرویس‌های مانند اینستاگرام، واتس‌اپ، لینکدین، اسکایپ و … گزارش‌های مختلفی از میزان خسارت این شرایط و ادامه‌دار بودن آن روی کسب‌وکارها منتشر شد. طبق این آمار که اخیرا در گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران هم ذکر شده، مرکز توسعه تجارت الکترونیک خسارت روزانه اختلال و محدودیت اینترنت را از اواخر تابستان سال ۱۴۰۱ روزانه ۵۸.۳ میلیون دلار برآورد کرده است. این آمار از سوی نت‌بلاکس روزانه ۳۱.۵۷ میلیون دلار اعلام شده و پلتفرم پادرو هم این خسارت را روزانه ۲.۹۸ میلیون دلار ذکر کرده است. بر اساس نتایج گزارش سازمان نظام صنفی رایانه‌ای، که نتیجه نظرسنجی از ۱۰۴ کسب‌وکار اینترنتی است، پیش‌بینی شده بود که در صورت تداوم روند فیلترینگ کشور به طور متوسط، روزانه ۱۴.۱۷ میلیارد تومان کسب‌وکارهای اینترنتی کاهش فروش خواهند داشت.
طبق گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، تخمین زده شده است که کسب‌وکارهای متوسط و کوچک با کاهش فروش بیش از ۸۰ درصدی در روزهای قطعی کامل اینترنت مواجه شدند. این اتفاق بیشتر متوجه کسب‌وکارهایی بود که اصلی‌ترین راه فروش آنها از طریق شبکه‌های اجتماعی صورت می‌گرفت. این در حالی است که باید در کنار خسارات حاصل از کاهش فروش، ضررهایی از جمله هزینه‌های ناشی از تحمیل هزینه‌های اجاره زیرساخت‌ها و سرویس‌ها، دستمزد نیروی انسانی، توقف کمپین‌ها و برنامه‌های بازاریابی، از دست دادن جایگاه و رتبه در موتورهای جست وجو و از دست دادن اعتماد مشتریان و موارد دیگر را در نظر داشت.
بر اساس بررسی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای قریب به نیمی از کسب‌وکارهای اینترنتی در فاصله زمانی هفتم تا دهم مهرماه ۱۴۰۱ حداقل ۲۵ درصد کاهش فروش داشته‌اند. حدود یک چهارم شرکت‌ها بین ۵۰ تا ۷۵ درصد کاهش درآمد داشته‌اند و ۲۳ درصد آنها نیز تا مرز ۱۰۰ درصدی کاهش فروش را تجربه کرده‌اند. ۱۱ درصد نیز کاهش فروش صفر تا ۲۵ درصدی را گزارش کرده‌اند.
مهاجرات به خاطر نداشتن یک اینترنت معمولی
همین پارسال بود که عکسی از رویدادی استارتاپی به نام innovation center در تورنتو کانادا توسط یکی از کارآفرینانی که مجبور به مهاجرات شده بود، منتشر شد. چیزی که عکس را عجیب و البته ناراحت‌کننده می‌کند تعداد ایرانیان حاضر در آن است. در توضیحات عکس هم آمده که «اعصبانیم و ناراحتم؛ از تهران بیشتر ایرانی استارتاپی یکجا دیده می‌شود.» کامنت‌های پای عکس هم جالب است. برخی نوشته‌اند باید خوشحال باشیم، چون با این شرایط ایران، وقت این دوستان در کشور هدر می‌رفت. برخی هم با ابزار تاسف اعلام کرده‌اند که اگر کشور نرمالی داشتیم باید ۷۰ درصد این جمع در داخل کشور کار می‌کردند.
آمار دقیقی از مهاجرت بخش استارتاپی کشور وجود ندارد، با این همه مدیر رصدخانه مهاجرت ایران سال گذشته در مصاحبه‌ای با اشاره به بررسی‌های این رصدخانه اعلام کرد که نیروهای کلیدی و متخصص ۶۷ درصد شرکت‌های دانش بنیان، وارد فرآیند مهاجرت شده‌اند. بر اساس پیمایش «رصدخانه مهاجرت ایران» از میان ایرانیان خارج از کشور که سال ۱۴۰۱ منتشر شد، تنها ۱۴ درصد افراد تصمیم قطعی برای بازگشت به کشور دارند. ۶۲ درصد به هیچ عنوان قصد بازگشت به کشور را ندارند و ۲۴ درصد نیز تصمیم مشخصی در این خصوص نگرفته‌اند. از سوی دیگر گزارش «جاب ویژن» که زمستان سال ۱۴۰۱ از وضعیت مهاجرت شاغلان در ایران منتشر شد، نشان داد که ۷۷ درصد شاغلان تمایل زیادی به مهاجرت دارند. همچنین طبق برآوردهای این گزارش، مهاجرت هر یک از این افراد، به ۳۰ درصد از سازمان‌ها هزینه‌ای بیش از ۱۰۰ میلیون تومان تحمیل می‌کند.
این آمارها اما از طرف مقام‌های دولتی بیشتر از هم بزرگنمایی خوانده می‌شود. برای نمونه تیر ماه معاون علمی و فناوری سابق ریاست جمهوری دولت سیزدهم در واکنش به شدت گرفتن مهاجرت تیم‌های استارتاپی با بیان اینکه جامعه نخبگی نباید به تب مهاجرت دامن بزند، در اظهار نظری جالب با بی‌اعتنایی اعلام کرده بود: «اینکه جو ما را بگیرد و بگوییم همه دارند مهاجرت می‌کنند، غلط است.» اینها تنها اظهارات نفی‌کننده روح‌الله دهقانی فیروزآبادی در مورد شدت گرفتن موج مهاجرت در بین فعالان اکوسیستم استارتاپی و دانش‌بنیان کشور نیست. پیش از این هم در حالی که اخبار مهاجرات مدیران سرشناس حوزه کارآفرینی استارتاپی و تیم‌های استارتاپی پس از فیلترینگ شدید و محدودیت‌های اینترنتی شنیده می‌شد، او گفته بود: «ایران بهشت کارآفرینان است، اگر نخبگان واقعی باشند.»
این اظهارات از سوی برخی تیم‌های استارتاپی بیشتر شبیه به انکار واقعیت است. به گفته برخی تیم‌های استارتاپی که طعم مهاجرت را سال‌هاست که چشیده‌اند، نبود شرایط اولیه برای کار یک استارتاپ در ایران مانند داشتن یک اینترنت پرسرعت و باکیفیت عامل به عامل اصلی دلیل مهاجرت آنها تبدیل شده است.
زخم‌هایی که فراموش نمی‌شوند
یادآوری همین آمار و اتفاقات کافی است تا استارتاپ‌ها در مقابل اظهارات یک عضو شورای عالی فضای مجازی دست به انتقاد بزنند و اعلام کنند فیلترینگ تنها باعث زخم زدن به پیکر بی‌جان آنها شده که در شرایط سخت اقتصادی سعی کرده‌اند دوام بیاورند و بخشی از عقب‌ماندگی در توسعه اقتصاد دیجیتال کشور را جبران کنند.
حمید محمدی، هم‌بنیان‌گذار دیجی‌کالا به عنوان بزرگترین خرده فروشی آنلاین ایران در پستی در شبکه ایکس (توییتر سابق) شب گذشته (۳ آذر) نوشت: «نفع هیچکس در فیلترینگ نیست؛ نه مردم، نه کسب‌وکارهای دیجیتال و نه حتی حاکمیت. کسانی که می‌گویند اگر فیلترینگ نباشد، کسب‌وکار ایرانی نمی‌تواند رشد کند، دایه مهربان‌تر از مادر نباشند.»
او در این پست تاکید کرد که کسب‌وکارهای دیجیتال از فیلترینگ آسیب دیده‌اند و اعتماد مردم به کسب‌کارهای داخلی از دست رفته است. به باو او رفع فیلترینگ دغدغه‌ای عمومی است و نباید از آبروی کسب‌وکارها برای حمایت از فیلترینگ خرج کرد. او با مورد خطاب قرار دادن برخی مدیران استارتاپی نوشت: «من از مدیران ارشد کسب‌وکارهای تجارت الکترونیک می‌خواهم که صادقانه بگویند آیا فیلترینگ به رشد کسب‌وکارشان کمک کرده یا مانع آن بوده است؟»
در پاسخ به این پست حمید محمدی در شبکه ایکس حسام آرمندهی، از بنیانگذاران استارتاپ‌های بزرگی همچون دیوار و کافه‌بازار تاکید کرد که نه تنها فیلترینگ که سیاست‌های کلی محدودیت‌های اینترنتی تماما به ضرر کسب‌وکارهای ایرانی تمام شده است.
او در این مورد نوشت: «به عنوان مطلع و یکی از بنیانگذاران دیوار، کافه‌بازار، بلد، ستون، کارنامه، رسید و عدد عرض کنم که تمام سیاست‌های محدود‌کننده و من‌درآوردی اینترنت ایران، برآیندش به ضرر این کسب‌وکارها بوده و هر مقام و سیاستمداری که ادعای عکسش را دارد یا کاسب است یا نفوذی، والسلام.»
در ادامه این واکنش‌ها هم مجید حسینی‌نژاد، بنیانگذار شرکت علی‌بابا با تکرار حرف‌های حسام آرمندهی تاکید کرد: «تقلا برای ادامه این وضعیت چیزی که به ضرر مردم و کسب‌وکارها و حتی خود حاکمیت است، خیانت است.»
بابک سهرابی، بنیانگذار استارتاپ جاجیگا هم نفع فیلترینگ برای کسب‌وکارهای داخلی را نوعی انحراف ذهن مردم دانست. او هم در شبکه ایکس در این مورد نوشت: «بدیهیه که طرح مسائلی همچون نفع کسب‌وکارهای وطی از فیلترینگ اینترنت، برای انحراف ذهن مردم از دلیل اصلی این اقدامات و نتایج آنهاست.»
در کنار واکنش استارتاپ‌های بزرگ و شناخته شده، برخی از مدیران استارتاپ‌هایی که فیلترینگ عامل ورشکستگی و بسته شدن کسب‌وکارشان هم شده نسبت به اظهارات رسول جلیلی واکنش نشان دادند. برای نمونه بهراد رضازاده، از فعالان حوزه نوآوری از بسته شدن کسب‌وکارش به دلیل فیلترینگ نوشت: «فیلترینگ برای من که یک آژآنس کوچک دیجیتال داشتم، علاوه برا اینکه کلی همکار و دوست را از من گرفت، باعث شد تا خدمات و کسب‌وکارم را هم تعطیل کنم. کدام آدمی هست از فیلترینگ خوشخال باشد جز فیلترشکن فروش؟ »
علی پارسا یکی دیگر از فعالان این حوزه در شبکه ایکس خود نوشت که فیلترینگ یکی از مشکلات روزانه آنها به عنوان یک کاربر و کسب‌وکار است. او در این مورد نوشته است: «روزانه چندین ساعت از زمان و عمر ارزشمند بهترین نفرات ما صرف دور زدن فیلترو تحریم می‌شود تا بتوانیم کسب و کارمان را سرپا نگه داریم و به آنها حقوق بدهیم. هرکسی که می‌گوید فیلتر به خاطر ماست دروغ می‌گوید.»
پیش از همه این اعتراض و انتقادها استارتاپ‌های بزرگ و کوچک، مسیریاب نشان و آپارات هم نسبت به اظهارات جلیلی واکنش منفی نشان داده بودند.
جواد عامل، مدیرعامل نقشه و مسیریاب نشان، در یادداشتی که برای این شماره «فن‌زی» ضمیمه فناوری و اکوسیستم استارتاپی روزنامه «شرق» نوشته، تأکید کرد که فیلترینگ به‌هیچ‌وجه اثرات مثبتی برای اکوسیستم نوآوری کشور به همراه نداشته است. به باور او، به‌جای ایجاد فرصت برای رشد و نوآوری، این اقدام موجب محدودیت‌های جدی برای سه گروه کاربران، توسعه‌دهندگان و کسب‌وکارهای دیجیتال شده است.
همچنین محمدجواد شکوری مقدم، که مجموعه شرکت‌های بزرگ استارتاپی را زیر مجموعه هلدینگ صبا ایده کنار هم جمع کرده است در شبکه ایکس خود تاکید کرده بود: «فیلترینگ یوتیوب را بردارید تا آپارات را بهانه فیلتر و چماق تصمیمات غلط قبلی نکنید.»
او با اشاره به حرف‌های رسول جلیلی گفته بود آیا عضو شورای عالی فضای مجازی که آپارات را دلیلی برای رضایت مردم از فیلتر یوتیوب عنوان کرده بود می‌داند همین الان این کسب‌وکار درگیر ۵ پرونده شکایت صداوسیما از آپارات است؟ او در این مورد نوشت: «امروز دیگر مردم خودشان انتخاب می‌کنند از چه سرویس و درگاهی استفاده کنند، البته اگر دسترسی و رقابت آزاد و عادلانه وجود داشته باشد.»
این تنها شرکت‌ها و کسب‌وکارهای نوآور نبودند که به اظهارت رسول جدیدی واکنش منفی نشان دادند. علی شریفی زارچی، استاد شناخته شده دانشگاه شریف هم در شبکه ایکس خود با هشتگ «تضاد منافع» با اشاره به واکنش مدیران نشان، آپارات، دیجی‌کالا، کافه‌بازار و … به اینکه فیلترینگ به نفع آنها نبوده است نوشت: «اکنون باید بپرسم چرا ایشان (رسول جلیلی) که از بزرگترین فروشندگان فیلترینگ است، عضو آن شورا است و برای یک ملت تصمیم می‌گیرد؟ »
اعتراض شرکت‌های استارتاپی به گفته‌های یک عضو شورای عالی فضای مجازی به عنوان موافق فیلترینگ در شرایطی رقم می‌خورد که در دوماه گذشته مسعود پزشکیان به عنوان رئیس شورای عالی فضای مجازی از اعضای حقوقی و حقیقی این شورا خواسته است تا با در نظر گرفتن سیاست‌های مشخص به وضعیت محدودیت‌های اینترنت و فیلترینگ پایان دهند.
با این حال طبق شنیده‌های «فن‌زی» دو دستگی بین اعضای شورای عالی فضای مجازی تا این لحظه باعث شده طرح رفع فیلترینگ وزارت ارتباطات به نتیجه‌ای نرسد و رئیس جمهور از رسیدن به یکی از وعده‌های خود یعنی رفع فیلترینگ عقب بماند. چنانچه امروز (۴ آذر) سخنگوی دولت، فاطمه مهاجرانی در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرگزاری ایرنا گفته است که رفع فیلترینگ در انتظار تصمیم‌گیری کمیته مربوطه در شورای عالی فضای مجازی است.
با این تفاسیر مشخص نیست با توجه عضویت حداقلی نمایندگان کابینه دولت چهاردهم به عنوان اعضای حقوقی شورای عالی فضای مجازی آیا آنها می‌توانند مخالفان شورا با طرح رفع فیلترینگ وزارت ارتباطات را با خود همراه کنند یا خیر؟
