هزینه‌های گزافی که فیلترینگ اینستاگرام را هوشمند نکرد
۲۰۰ میلیارد تومان برای فیلترینگ هوشمند
ناییریکا امینی: وزیر ارتباطات به‌تازگی و در واپسین روزهای وزارت خود خبر از متوقف‌شدن فیلترینگ هوشمند اینستاگرام داده است. این اتفاق در شرایطی رخ می‌دهد که به استناد صحبت‌های متعدد مسئولان تاکنون هزینه‌هایی که برای انجام این طرح اعلام شده، رقمی بالغ بر 200 میلیارد تومان بوده است.
اینک وزیر ارتباطات که سال‌ها وعده اجرای طرح فیلترینگ هوشمند را داده، در آخرین ماه‌های تصدی خود بر این مسند بر این نکته تأکید دارد که با توجه به اعمال رمزنگاری روی شبکه اینستاگرام و میسرنبودن اعمال فیلتر روی این شبکه، با کسب اجازه از شورای عالی فضای مجازی با مدیر اینستاگرام تماس گرفته شده و آنها اعلام کرده‌اند آمادگی دارند درباره موضوعاتی که از نظر ما نامناسب است، در یک بازه زمانی مذاکره کنیم. البته واعظی زمانی را برای این مذاکرات اعلام نکرده است. اما این اخبار در شرایطی منتشر می‌شود كه در بهمن ۱۳۹۳ از پایان‌گرفتن مرحله نخست فیلترینگ هوشمند و آغاز مرحله دوم آن خبر داده شده بود. در آن دوران اینستاگرام، به‌عنوان اولین محل آزمایش فیلترینگ هوشمند معرفی شد، اما پس از مدتی نه چندان کوتاه، حال گفته می‌شود اینستاگرام ارتباط بین گوشی‌های هوشمند و سرورهای این شرکت را رمرگذاری کرده، موضوعی که در عمل موجب می‌شود فیلترینگ هوشمند متوقف شود.
صدها میلیارد سرمایه‌گذاری به کجا خواهد رسید؟
نکته درخورتوجه آنکه اجرای این طرح در شرایطی متوقف شده که پیش از این در مهرماه ۱۳۹۴ مرتضی براری، معاون امور دولت، مجلس و استان‌ها در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، سرمایه‌گذاری انجام‌شده برای فیلترینگ هوشمند در سال ۱۳۹۳ را ۲۰۰ میلیارد تومان اعلام کرد. علی‌اصغر عمیدیان، رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی نیز در بهمن‌ماه ۱۳۹۴، مجموع مبلغ قراردادهای منعقدشده در زمینه فیلترینگ هوشمند را بالغ بر ۱۱۰ میلیارد تومان اعلام کرده بود. اکنون اگرچه آماری رسمی از تعداد کاربران ایرانی اینستاگرام در دست نیست اما مراجعه به یکی از سایت‌های دانلود نرم‌افزار گویای آن است که بالغ بر ١٦ میلیون کاربر ایرانی این برنامه را دانلود کرده‌اند، حال با وجود اقدامات صورت‌گرفته، امروز در اینستاگرام شاهد پیج‌های مختلفی هستیم که به تبلیغ درباره موضوعاتی از فال و رمالی گرفته تا فحشا می‌پردازند. پیج‌های دعانویسی بسیاری که در آنها از قیمت گرفته تا شماره تلفن و... همه بیان شده است. نتایج حاصله نشان‌دهنده این است که بر پیام‌رسان‌هایی از قبیل اینستاگرام که ارتباطات خود را به طور کامل رمزنگاری می‌کنند، انجام فیلترینگ هوشمند اساسا ممکن
نیست و تنها راه کنترل، قطع کامل دسترسی به این شبکه‌هاست.
آینده مبهم پیش‌روی فیلترینگ هوشمند
آذري‌جهرمی، مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت، چندی‌پیش با اشاره به انتقاداتی که اجرای این طرح را ناموفق دانسته‌اند، گفته بود: «گاهی پیش می‌آید که عده‌ای تصویری را پیدا کرده و با استناد به آن می‌گویند پالایش هوشمند موفق نبوده است اما باید توجه داشت که قرار بر آن است که با اجرای این طرح فضای مجازی برای استفاده کاربران ایرانی سالم‌سازی شود به همین دلیل اگر محتوایی در این فضا دیده شود که در جامعه انتشار نداشته، ممکن است با آن برخورد نشده باشد». او ادامه داده است: «این اقدام برای سالم‌سازی فضای مجازی کشور صورت می‌گیرد البته هیچ‌گاه نمی‌توان گفت که درصد مشکلات در فضای مجازی به صفر رسیده است، اما در یک سال گذشته از هزارو 200 موردی که نیاز به حذف آنها دیده شده بود، بیش از ۹۵ درصد موارد به واسطه فیلترینگ هوشمند برطرف شد».
دولت در طرح فیلترینگ هوشمند پیش‌بینی کرده بود که این سامانه در برخورد با یک صفحه، به جای فیلترکردن تمام آدرس، بخشی از آن را مسدود کند و دسترسی به سایر صفحات آزاد باشد. همچنین در طرح اولیه پیش‌بینی شده بود میان دسترسی‌های افراد، تمایزاتی ایجاد شود و سطحی از دسترسی بیشتر یا دسترسی کمتر، برای افراد متناسب با سن، شغل و تخصصشان، در نظر گرفته شود که برای اجرای این عملکرد، تشخیص هویت افراد لازم است.
محمدجواد آذری‌جهرمی بیان کرده است: «زیرساخت پالایش هوشمند فراهم شده تا برای گروه‌های مختلف بتوانیم سیاست‌های مختلفی را در حوزه فیلترینگ اعمال کنیم. برای مثال خبرنگاران نیاز به یک‌سری سایت‌های خبری دارند که ولو به دستور مقام قضائی فیلتر شده باشد، باید بتوانند برای کسب مراتب اطلاعاتی، از آنها استفاده کنند». گفتنی است این طرح از آغاز به دلایل فنی از جمله رمزنگاری مورد استفاده در نرم‌افزارهای ارتباطی با انتقادات جدی مواجه و ناممکن دانسته شده بود. بااین‌حال محمود واعظی در آبان ۱۳۹۳ خبر داد که با دستور رئیس‌جمهور حسن روحانی، طرح فیلترینگ هوشمند در سه مرحله به اجرا درخواهد آمد که فاز اول، یک ماه، فاز دوم، سه ماه و فاز سوم، شش ماه طول خواهد کشید. او گفته بود: «اجرای این طرح بستگی به کار دانشگاه‌ها در این مورد دارد و زمان خاصی برای این موضوع پیش‌بینی نشده است».
اما با توجه به امکانی که برای تغییر IP وجود داشته یا امکان رمزگذاری داده‌ها، می‌توان فیلترینگ هوشمند را طرحی دانست که آینده آن مبهم بوده و نه زمان مشخصی برای پایان آن تعیین شده و نه چگونگی اجرای آن مشخص است.
ناییریکا امینی: وزیر ارتباطات به‌تازگی و در واپسین روزهای وزارت خود خبر از متوقف‌شدن فیلترینگ هوشمند اینستاگرام داده است. این اتفاق در شرایطی رخ می‌دهد که به استناد صحبت‌های متعدد مسئولان تاکنون هزینه‌هایی که برای انجام این طرح اعلام شده، رقمی بالغ بر 200 میلیارد تومان بوده است.
اینک وزیر ارتباطات که سال‌ها وعده اجرای طرح فیلترینگ هوشمند را داده، در آخرین ماه‌های تصدی خود بر این مسند بر این نکته تأکید دارد که با توجه به اعمال رمزنگاری روی شبکه اینستاگرام و میسرنبودن اعمال فیلتر روی این شبکه، با کسب اجازه از شورای عالی فضای مجازی با مدیر اینستاگرام تماس گرفته شده و آنها اعلام کرده‌اند آمادگی دارند درباره موضوعاتی که از نظر ما نامناسب است، در یک بازه زمانی مذاکره کنیم. البته واعظی زمانی را برای این مذاکرات اعلام نکرده است. اما این اخبار در شرایطی منتشر می‌شود كه در بهمن ۱۳۹۳ از پایان‌گرفتن مرحله نخست فیلترینگ هوشمند و آغاز مرحله دوم آن خبر داده شده بود. در آن دوران اینستاگرام، به‌عنوان اولین محل آزمایش فیلترینگ هوشمند معرفی شد، اما پس از مدتی نه چندان کوتاه، حال گفته می‌شود اینستاگرام ارتباط بین گوشی‌های هوشمند و سرورهای این شرکت را رمرگذاری کرده، موضوعی که در عمل موجب می‌شود فیلترینگ هوشمند متوقف شود.
صدها میلیارد سرمایه‌گذاری به کجا خواهد رسید؟
نکته درخورتوجه آنکه اجرای این طرح در شرایطی متوقف شده که پیش از این در مهرماه ۱۳۹۴ مرتضی براری، معاون امور دولت، مجلس و استان‌ها در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، سرمایه‌گذاری انجام‌شده برای فیلترینگ هوشمند در سال ۱۳۹۳ را ۲۰۰ میلیارد تومان اعلام کرد. علی‌اصغر عمیدیان، رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی نیز در بهمن‌ماه ۱۳۹۴، مجموع مبلغ قراردادهای منعقدشده در زمینه فیلترینگ هوشمند را بالغ بر ۱۱۰ میلیارد تومان اعلام کرده بود. اکنون اگرچه آماری رسمی از تعداد کاربران ایرانی اینستاگرام در دست نیست اما مراجعه به یکی از سایت‌های دانلود نرم‌افزار گویای آن است که بالغ بر ١٦ میلیون کاربر ایرانی این برنامه را دانلود کرده‌اند، حال با وجود اقدامات صورت‌گرفته، امروز در اینستاگرام شاهد پیج‌های مختلفی هستیم که به تبلیغ درباره موضوعاتی از فال و رمالی گرفته تا فحشا می‌پردازند. پیج‌های دعانویسی بسیاری که در آنها از قیمت گرفته تا شماره تلفن و... همه بیان شده است. نتایج حاصله نشان‌دهنده این است که بر پیام‌رسان‌هایی از قبیل اینستاگرام که ارتباطات خود را به طور کامل رمزنگاری می‌کنند، انجام فیلترینگ هوشمند اساسا ممکن
نیست و تنها راه کنترل، قطع کامل دسترسی به این شبکه‌هاست.
آینده مبهم پیش‌روی فیلترینگ هوشمند
آذري‌جهرمی، مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت، چندی‌پیش با اشاره به انتقاداتی که اجرای این طرح را ناموفق دانسته‌اند، گفته بود: «گاهی پیش می‌آید که عده‌ای تصویری را پیدا کرده و با استناد به آن می‌گویند پالایش هوشمند موفق نبوده است اما باید توجه داشت که قرار بر آن است که با اجرای این طرح فضای مجازی برای استفاده کاربران ایرانی سالم‌سازی شود به همین دلیل اگر محتوایی در این فضا دیده شود که در جامعه انتشار نداشته، ممکن است با آن برخورد نشده باشد». او ادامه داده است: «این اقدام برای سالم‌سازی فضای مجازی کشور صورت می‌گیرد البته هیچ‌گاه نمی‌توان گفت که درصد مشکلات در فضای مجازی به صفر رسیده است، اما در یک سال گذشته از هزارو 200 موردی که نیاز به حذف آنها دیده شده بود، بیش از ۹۵ درصد موارد به واسطه فیلترینگ هوشمند برطرف شد».
دولت در طرح فیلترینگ هوشمند پیش‌بینی کرده بود که این سامانه در برخورد با یک صفحه، به جای فیلترکردن تمام آدرس، بخشی از آن را مسدود کند و دسترسی به سایر صفحات آزاد باشد. همچنین در طرح اولیه پیش‌بینی شده بود میان دسترسی‌های افراد، تمایزاتی ایجاد شود و سطحی از دسترسی بیشتر یا دسترسی کمتر، برای افراد متناسب با سن، شغل و تخصصشان، در نظر گرفته شود که برای اجرای این عملکرد، تشخیص هویت افراد لازم است.
محمدجواد آذری‌جهرمی بیان کرده است: «زیرساخت پالایش هوشمند فراهم شده تا برای گروه‌های مختلف بتوانیم سیاست‌های مختلفی را در حوزه فیلترینگ اعمال کنیم. برای مثال خبرنگاران نیاز به یک‌سری سایت‌های خبری دارند که ولو به دستور مقام قضائی فیلتر شده باشد، باید بتوانند برای کسب مراتب اطلاعاتی، از آنها استفاده کنند». گفتنی است این طرح از آغاز به دلایل فنی از جمله رمزنگاری مورد استفاده در نرم‌افزارهای ارتباطی با انتقادات جدی مواجه و ناممکن دانسته شده بود. بااین‌حال محمود واعظی در آبان ۱۳۹۳ خبر داد که با دستور رئیس‌جمهور حسن روحانی، طرح فیلترینگ هوشمند در سه مرحله به اجرا درخواهد آمد که فاز اول، یک ماه، فاز دوم، سه ماه و فاز سوم، شش ماه طول خواهد کشید. او گفته بود: «اجرای این طرح بستگی به کار دانشگاه‌ها در این مورد دارد و زمان خاصی برای این موضوع پیش‌بینی نشده است».
اما با توجه به امکانی که برای تغییر IP وجود داشته یا امکان رمزگذاری داده‌ها، می‌توان فیلترینگ هوشمند را طرحی دانست که آینده آن مبهم بوده و نه زمان مشخصی برای پایان آن تعیین شده و نه چگونگی اجرای آن مشخص است.