هوش مصنوعی در خدمت پزشکان
رضا سعیدی فیروزآبادی*
علم پزشکی در دهه‌های اخیر با استفاده از دانش فناوری به پیشرفت‌های شگرف و سریعی دست یافته است. فناوری و پدیده جهانی‌شدن باعث شده است که شاخه‌های علمی و پژوهشگران رشته‌های مختلف با کار گروهی، موفق به انجام اموری شوند که گاهی شبیه به افسانه‌های علمی است. شاید نمونه بارز آن تکمیل نقشه ژنتیکی انسان باشد که به پروژه ژنوم معروف است. متخصصان علوم پزشکی، ژنتیک، کامپیوتر و... از 20 دانشگاه و مؤسسه تحقیقاتی از کشورهای مختلف موفق شدند در سال 2003 و زودتر از موعد مقرر این پروژه را به اتمام برسانند.
کار روی هوش مصنوعی از دهه 50 میلادی از سوی دو استاد کامپیوتر مؤسسه تکنولوژی ماساچوست در آمریکا به نام‌های «ماروین مینسکی» و «جان مک‌کارتی» شروع شد. این دو سعی کردند با الهام از کارکرد مغز انسانی، ماشینی درست کنند که قادر به انجام کارهای انسان نظیر استدلال، حل مشکلات یا یادگیری باشد. مغز انسان از صد میلیارد نورون تشکیل شده است. این سلول‌ها توسط رشته‌های عصبی پیچیده‌ای با هم در ارتباط هستند که به آن شبکه عصبی می‌گویند. در هوش مصنوعی سعی شده با ایجاد شبکه‌هایی نظیر شبکه‌های عصبی، کارکرد مغز انسان همانندسازی شود.
متخصصان علوم اعصاب و فناوری در دهه‌های اخیر با شبیه‌سازی از مغز انسان موفق به ابداع هوش مصنوعی شده‌اند. هوش مصنوعی امروزه قادر است بسیاری از کارها، به‌ویژه کارهایی را که به اتوماسیون یا تکرار نیاز دارد، حتی بهتر از انسان انجام دهد. اکنون از هوش مصنوعی در بسیاری از صنایع استفاده می‌شود. پیش‌بینی می‌شود که در 50 سال آینده بسیاری از کارهای انسان توسط هوش مصنوعی یا ربات صورت بگیرد.
کاربرد هوش مصنوعی در علم پزشکی چیست؟ آیا در آینده شما به‌جای مراجعه به پزشک به یک ربات رجوع خواهید کرد؟ واقعیت این است که پزشکی علاوه‌بر جنبه‌های تحلیلی، تشخیصی یا درمانی جنبه‌های انسانی نیز دارد. هوش مصنوعی یا ربات از این جنبه‌ها عاری است. بنابراین به نظر می‌رسد هوش مصنوعی جای پزشک را نخواهد گرفت، ولی به پزشک کمک خواهد کرد؛ به‌عنوان‌مثال، هوش مصنوعی با تشخیص الگوهای خاص بیماری در آزمایش‌های بیمار می‌تواند به پزشک کمک کند. درحال‌حاضر هوش مصنوعی در جنبه‌های مختلف سیستم درمانی وارد شده و به پزشک و سیستم بهداشتی کمک می‌کند. یکی از مهم‌ترین کاربردهای آن کمک به پزشکی در جلوگیری از خطاهای پزشکی است. هوش مصنوعی قادر است مقادیر زیادی از اطلاعات را در کسری از ثانیه تجزیه‌وتحلیل کند. در بسیاری از سیستم‌های بهداشتی با ایجاد پرونده الکترونیکی برای بیمار، این امکان فراهم شده است که با استفاده از هوش مصنوعی از اشتباهاتی نظیر تداخل‌های دارویی جلوگیری کرد. هوش مصنوعی همچنین قادر است میلیون‌ها اطلاعات ژنتیکی را تحلیل کرده و ژن‌های بیماری‌زا را کشف کند. این امر به تشخیص سریع‌تر بیماری‌ها کمک می‌کند. کاربرد دیگر هوش مصنوعی
در تجزیه‌وتحلیل عکس‌های رادیولوژیک است. با ارائه الگوهای مختلف بیماری‌ها در این عکس‌ها، هوش مصنوعی قادر است که به متخصص تصویربرداری در تشخیص بیماری کمک کند.
هوش مصنوعی امروزه به جراحان در انجام جراحی‌های با ربات کمک می‌کند، به‌گونه‌ای که جراح قادر خواهد بود بیمار را از مسافت دور و حتی قاره‌ای دیگر مورد عمل جراحی قرار دهد. هوش مصنوعی همچنین قادر است با تحلیل میلیون‌ها اطلاعات مربوط به بیمار با یافته‌های ژنتیکی احتمال بروز سرطان یا سکته‌های قلبی را در بیمار پیش‌بینی کند. این امر امروزه به پیشرفت پزشکی شخصی (Personalized Medicine) کمک بسیاری کرده است. این علم تلاش دارد تشخیص، درمان و پیش‌آگهی هر بیماری را به صورت فردی ارائه دهد؛ به‌عنوان‌مثال درمان بیماری هر فرد را به‌طور اختصاصی برای آن فرد ارائه دهد و پیش‌بینی کند که بیمار به کدام درمان بهتر جواب خواهد داد.
امروزه با استفاده از فناوری هوش مصنوعی، ربات‌هایی طراحی شده است که می‌توانند اطلاعات بیمار را به صورت زنده و لحظه‌ای به پزشک منتقل کنند تا وی بتواند در مورد درمان بیمار، بهترین تصمیم را بگیرد. این ربات‌ها می‌توانند حتی در نقش پرستار بیمار کار کنند. کاربرد این فناوری در پزشکی از راه دور (Telemedicine) است. با استفاده از این روش، پزشک قادر به درمان بیماران در مناطق دوردست و فاقد پزشک یا حتی در مناطق جنگی خواهد بود.
به‌طورخلاصه می‌توان گفت فناوری هوش مصنوعی هرچند جای پزشک را نخواهد گرفت، اما قطعا به ارائه بهتر خدمات بهداشتی و درمانی کمک شایانی خواهد کرد.
* جراح پیوند
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران
علم پزشکی در دهه‌های اخیر با استفاده از دانش فناوری به پیشرفت‌های شگرف و سریعی دست یافته است. فناوری و پدیده جهانی‌شدن باعث شده است که شاخه‌های علمی و پژوهشگران رشته‌های مختلف با کار گروهی، موفق به انجام اموری شوند که گاهی شبیه به افسانه‌های علمی است. شاید نمونه بارز آن تکمیل نقشه ژنتیکی انسان باشد که به پروژه ژنوم معروف است. متخصصان علوم پزشکی، ژنتیک، کامپیوتر و... از 20 دانشگاه و مؤسسه تحقیقاتی از کشورهای مختلف موفق شدند در سال 2003 و زودتر از موعد مقرر این پروژه را به اتمام برسانند.
کار روی هوش مصنوعی از دهه 50 میلادی از سوی دو استاد کامپیوتر مؤسسه تکنولوژی ماساچوست در آمریکا به نام‌های «ماروین مینسکی» و «جان مک‌کارتی» شروع شد. این دو سعی کردند با الهام از کارکرد مغز انسانی، ماشینی درست کنند که قادر به انجام کارهای انسان نظیر استدلال، حل مشکلات یا یادگیری باشد. مغز انسان از صد میلیارد نورون تشکیل شده است. این سلول‌ها توسط رشته‌های عصبی پیچیده‌ای با هم در ارتباط هستند که به آن شبکه عصبی می‌گویند. در هوش مصنوعی سعی شده با ایجاد شبکه‌هایی نظیر شبکه‌های عصبی، کارکرد مغز انسان همانندسازی شود.
متخصصان علوم اعصاب و فناوری در دهه‌های اخیر با شبیه‌سازی از مغز انسان موفق به ابداع هوش مصنوعی شده‌اند. هوش مصنوعی امروزه قادر است بسیاری از کارها، به‌ویژه کارهایی را که به اتوماسیون یا تکرار نیاز دارد، حتی بهتر از انسان انجام دهد. اکنون از هوش مصنوعی در بسیاری از صنایع استفاده می‌شود. پیش‌بینی می‌شود که در 50 سال آینده بسیاری از کارهای انسان توسط هوش مصنوعی یا ربات صورت بگیرد.
کاربرد هوش مصنوعی در علم پزشکی چیست؟ آیا در آینده شما به‌جای مراجعه به پزشک به یک ربات رجوع خواهید کرد؟ واقعیت این است که پزشکی علاوه‌بر جنبه‌های تحلیلی، تشخیصی یا درمانی جنبه‌های انسانی نیز دارد. هوش مصنوعی یا ربات از این جنبه‌ها عاری است. بنابراین به نظر می‌رسد هوش مصنوعی جای پزشک را نخواهد گرفت، ولی به پزشک کمک خواهد کرد؛ به‌عنوان‌مثال، هوش مصنوعی با تشخیص الگوهای خاص بیماری در آزمایش‌های بیمار می‌تواند به پزشک کمک کند. درحال‌حاضر هوش مصنوعی در جنبه‌های مختلف سیستم درمانی وارد شده و به پزشک و سیستم بهداشتی کمک می‌کند. یکی از مهم‌ترین کاربردهای آن کمک به پزشکی در جلوگیری از خطاهای پزشکی است. هوش مصنوعی قادر است مقادیر زیادی از اطلاعات را در کسری از ثانیه تجزیه‌وتحلیل کند. در بسیاری از سیستم‌های بهداشتی با ایجاد پرونده الکترونیکی برای بیمار، این امکان فراهم شده است که با استفاده از هوش مصنوعی از اشتباهاتی نظیر تداخل‌های دارویی جلوگیری کرد. هوش مصنوعی همچنین قادر است میلیون‌ها اطلاعات ژنتیکی را تحلیل کرده و ژن‌های بیماری‌زا را کشف کند. این امر به تشخیص سریع‌تر بیماری‌ها کمک می‌کند. کاربرد دیگر هوش مصنوعی
در تجزیه‌وتحلیل عکس‌های رادیولوژیک است. با ارائه الگوهای مختلف بیماری‌ها در این عکس‌ها، هوش مصنوعی قادر است که به متخصص تصویربرداری در تشخیص بیماری کمک کند.
هوش مصنوعی امروزه به جراحان در انجام جراحی‌های با ربات کمک می‌کند، به‌گونه‌ای که جراح قادر خواهد بود بیمار را از مسافت دور و حتی قاره‌ای دیگر مورد عمل جراحی قرار دهد. هوش مصنوعی همچنین قادر است با تحلیل میلیون‌ها اطلاعات مربوط به بیمار با یافته‌های ژنتیکی احتمال بروز سرطان یا سکته‌های قلبی را در بیمار پیش‌بینی کند. این امر امروزه به پیشرفت پزشکی شخصی (Personalized Medicine) کمک بسیاری کرده است. این علم تلاش دارد تشخیص، درمان و پیش‌آگهی هر بیماری را به صورت فردی ارائه دهد؛ به‌عنوان‌مثال درمان بیماری هر فرد را به‌طور اختصاصی برای آن فرد ارائه دهد و پیش‌بینی کند که بیمار به کدام درمان بهتر جواب خواهد داد.
امروزه با استفاده از فناوری هوش مصنوعی، ربات‌هایی طراحی شده است که می‌توانند اطلاعات بیمار را به صورت زنده و لحظه‌ای به پزشک منتقل کنند تا وی بتواند در مورد درمان بیمار، بهترین تصمیم را بگیرد. این ربات‌ها می‌توانند حتی در نقش پرستار بیمار کار کنند. کاربرد این فناوری در پزشکی از راه دور (Telemedicine) است. با استفاده از این روش، پزشک قادر به درمان بیماران در مناطق دوردست و فاقد پزشک یا حتی در مناطق جنگی خواهد بود.
به‌طورخلاصه می‌توان گفت فناوری هوش مصنوعی هرچند جای پزشک را نخواهد گرفت، اما قطعا به ارائه بهتر خدمات بهداشتی و درمانی کمک شایانی خواهد کرد.
* جراح پیوند
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران