حکمرانی خوب و فیلترینگ

دولت حسن روحانی، این روزها حال ‌و ‌روز خوشی ندارد. فشار توأمان تیم شمشیر از‌ رو ‌بسته‌ ترامپ و رجزخوانی‏های توییتری او در خارج و سیاسیون ناکام در انتخابات سال گذشته‌ ریاست‌جمهوری در داخل، عرصه را بر او و دولتش تنگ کرده‌اند. روحانی به مردم قول داده بود دست وزیر جوان ارتباطات، در هیچ شرایطی روی دکمه فیلترینگ نخواهد رفت؛ اما فارغ از نظر شورای بالادستی فضای مجازی و قول رئیس‏جمهور، پیام‌رسان تلگرام به هر ترتیبی‏ که بود، فیلتر شد. فعلا شرایط به‏گونه‏ای که می‏خواستند، پیش نرفته است؛ لابد مردم منتظرند اتفاقی بیفتد و تلگرام در برابر فیلترینگ، رویین‌تن شود. همیشه پیشرفت فناوری، جلوتر از محدودسازی‌ها حركت کرده است اما در این میان مشی سیاسی وزیر جوان ارتباطات و فناوری اطلاعات، جالب توجه است. آقای آذری‌جهرمی، از ابتدای وزارتش سعی دارد ضمن حفظ اعتماد مسئولان، چهره رسانه‌ای خوبی از خود ترسیم کند و این فیلترینگ تلگرام، او را با چالش بدی مواجه کرده است. اگر وزیر جوان ما بتواند از این شرایط پیچیده، سربلند بیرون ‌آید، موفقیت بزرگی برای خود کسب خواهد کرد. راه اصولی و منطقی آن است که از باب تخصص و جبر فناوری، موافقان فیلتر تلگرام را اقناع کند که فیلترکردن در شرایط امروز بی‌فایده است و هزینه آن، بسی بیشتر از فایده آن است.
در اینجا من بحث حقوقی ندارم که حقوق‌دانان معتقدند استفاده از پیام‌رسان، یک حق شهروندی است و به سبب استفاده دزدان شهر از کوچه و خیابان، نمی‏شود جلوی شهروندان دیوار کشید تا به کوچه و خیابان نروند. بحث فنی هم نمی‌کنم که دیگر فیلترکردن، مانع دسترسی نیست و صدها راه برای دورزدن فیلترینگ وجود دارد. بحث من ارتباطی است؛ ارتباط میان مردم و حاکمیت. حکمرانی خوب اقتضا می‏کند حاکمان ارتباط مؤثری با شهروندان داشته باشند و لازمه چنین ارتباطی، اعتماد است. باید حرف حاکمیت، نزد مردم «اعتبار» داشته باشد و این اعتبار است که ارزش دارد و جامعه را به سمت حکمرانی خوب سوق می‌دهد و باعث استحکام دولت می‌شود.
اعتبار، خود را در بزنگاه‌های تاریخی نشان می‌دهد و معلوم می‌شود که مردم چقدر پشت مسئولان هستند و از آن دفاع می‌کنند. وقتی رسانه ملی، شب و روز موضوعی را تبلیغ می‌کند و قاطبه مردم، کار دیگری می‌کنند، نشان می‏دهد که اعتبار ضعیف شده و نیاز به تقویت دارد. بعضی کارها اعتبارآفرین است و بعضی دیگر اعتبارزدا. آنچه اعتبار می‏آفریند، خوش‏بینی و صداقت و روراستی با مردم و چیزی که اعتبارزداست، بدبینی است. در فرایند ارتباط میان مردم و دولت، مردم از خود می‌پرسند چرا باید پیام‌رسان تلگرام مسدود شود؟ پاسخ آن است که دشمن از بستر تلگرام برای ضربه‌زدن به کشور بهره می‌برد. به نظر شما، چرا مردم این حرف منطقی را نمی‌پذیرند. پاسخ در «اعتبار منبع» است. در علم ارتباطات گفته می‌شود «اعتبار» یک خاصیت ذاتی نیست، بلکه باید اکتساب شود و منشأ آن گیرنده پیام است. اعتبار یک‌شبه ایجاد نمی‌شود. کسب اعتبار، کاری سخت و فرایندی بطئی و تدریجی‌الحصول است که نیاز به مراقبت دارد؛ سخت به دست می‌آید و به راحتی از دست می‌رود. پس بی‌توجهی مردم به هشدارها درباره خطر پیام‌رسان خارجی را باید در رفتارهای گذشته جست‌وجو کرد.
دانشمندان دست به بررسی 83 مقیاس مختلف زدند تا عوامل مؤثر بر اعتبار را بسنجند. آنان تعداد عناصر را به 35 مورد کاهش دادند و آن را در سه بعد اصلی، شامل «اطمینان»، «صلاحیت» و «پویایی» طبقه‏بندی کردند. بر اساس مطالعات ارتباطی، پنج عنصر، شامل «رعایت عدالت»، «بی‏طرفی»، «جامعیت»، «صحت» و «موثق‌بودن»، نزد مردم اعتبار می‏آفریند.
جامعه‏ای که به مسئولان خود اعتماد دارد و آنها از اعتبار کافی نزد مردم برخوردارند، در شرایط بحرانی، عملکرد مناسبی از خود نشان می‏دهد. پیامدهای مثبت اعتبار در آرامش و پیش‌بینی‏پذیری جامعه هویدا می‏شود و پیامدهای منفی آن، شیوع فضای بی‏اعتمادی، بدبینی و بروز هیجانات ناگزیر اجتماعی را در پی دارد. ترمیم اعتبار ازدست‌رفته، کاری شدنی است، اما همت و اراده بزرگ می‌خواهد.
اکنون زیست انسانی، بدون رسانه‏های جدید، سخت و ناممکن است و با افزایش شمار کاربران، اینترنت به مظهر زندگی انسان تبدیل شده است. در پیمایشی که نوجوانان و جوانان 15 تا 35 ساله 11 کشور، پاسخ‌گویان آن بودند، اکثریت گفتند که نمی‏توانند تصوری از زندگی بدون موبایل داشته باشند. دنیای دیجیتال واقعی است و با تجارب روزمره‏ای که با آن زندگی می‏کنیم و با آینده جامعه‌‏مان و خودمان، عمیقا در هم آمیخته است.
امروزه هر کاربر موبایل به راحتی و در چند ثانیه می‏تواند شبکه‏ای از مخاطبان یا کنشگران هدفمند و شخصی‏شده خود را از محتوایی که خود تولیدگر آن بوده است، مطلع و اختیار بازنشر آن را به دیگران تفویض کند. پس اقدام برای فیلترینگ، بی‌اعتمادی مردم به ویژه نسل جوان را به دنبال می‏آورد و این بی‏اعتمادی به حوزه‌های دیگر هم تسری پیدا می‏کند.
القصه حکمرانی خوب، با مسدودکردن حاصل نمی‏شود. فیلترینگ، نتیجه‌بخش نیست، همچنان‌که تاکنون نبوده است. دولت روحانی و وزیر ارتباطات، در آزمون بزرگی قرار دارند. اینک چاره‌ای جز انطباق با فضای آزاد رسانه‌ای نیست، اما مهم‏تر از آن ترمیم اعتبار و بازیابی اعتماد مردم است. به مردم خوب خود خوشبین باشيم.

دولت حسن روحانی، این روزها حال ‌و ‌روز خوشی ندارد. فشار توأمان تیم شمشیر از‌ رو ‌بسته‌ ترامپ و رجزخوانی‏های توییتری او در خارج و سیاسیون ناکام در انتخابات سال گذشته‌ ریاست‌جمهوری در داخل، عرصه را بر او و دولتش تنگ کرده‌اند. روحانی به مردم قول داده بود دست وزیر جوان ارتباطات، در هیچ شرایطی روی دکمه فیلترینگ نخواهد رفت؛ اما فارغ از نظر شورای بالادستی فضای مجازی و قول رئیس‏جمهور، پیام‌رسان تلگرام به هر ترتیبی‏ که بود، فیلتر شد. فعلا شرایط به‏گونه‏ای که می‏خواستند، پیش نرفته است؛ لابد مردم منتظرند اتفاقی بیفتد و تلگرام در برابر فیلترینگ، رویین‌تن شود. همیشه پیشرفت فناوری، جلوتر از محدودسازی‌ها حركت کرده است اما در این میان مشی سیاسی وزیر جوان ارتباطات و فناوری اطلاعات، جالب توجه است. آقای آذری‌جهرمی، از ابتدای وزارتش سعی دارد ضمن حفظ اعتماد مسئولان، چهره رسانه‌ای خوبی از خود ترسیم کند و این فیلترینگ تلگرام، او را با چالش بدی مواجه کرده است. اگر وزیر جوان ما بتواند از این شرایط پیچیده، سربلند بیرون ‌آید، موفقیت بزرگی برای خود کسب خواهد کرد. راه اصولی و منطقی آن است که از باب تخصص و جبر فناوری، موافقان فیلتر تلگرام را اقناع کند که فیلترکردن در شرایط امروز بی‌فایده است و هزینه آن، بسی بیشتر از فایده آن است.
در اینجا من بحث حقوقی ندارم که حقوق‌دانان معتقدند استفاده از پیام‌رسان، یک حق شهروندی است و به سبب استفاده دزدان شهر از کوچه و خیابان، نمی‏شود جلوی شهروندان دیوار کشید تا به کوچه و خیابان نروند. بحث فنی هم نمی‌کنم که دیگر فیلترکردن، مانع دسترسی نیست و صدها راه برای دورزدن فیلترینگ وجود دارد. بحث من ارتباطی است؛ ارتباط میان مردم و حاکمیت. حکمرانی خوب اقتضا می‏کند حاکمان ارتباط مؤثری با شهروندان داشته باشند و لازمه چنین ارتباطی، اعتماد است. باید حرف حاکمیت، نزد مردم «اعتبار» داشته باشد و این اعتبار است که ارزش دارد و جامعه را به سمت حکمرانی خوب سوق می‌دهد و باعث استحکام دولت می‌شود.
اعتبار، خود را در بزنگاه‌های تاریخی نشان می‌دهد و معلوم می‌شود که مردم چقدر پشت مسئولان هستند و از آن دفاع می‌کنند. وقتی رسانه ملی، شب و روز موضوعی را تبلیغ می‌کند و قاطبه مردم، کار دیگری می‌کنند، نشان می‏دهد که اعتبار ضعیف شده و نیاز به تقویت دارد. بعضی کارها اعتبارآفرین است و بعضی دیگر اعتبارزدا. آنچه اعتبار می‏آفریند، خوش‏بینی و صداقت و روراستی با مردم و چیزی که اعتبارزداست، بدبینی است. در فرایند ارتباط میان مردم و دولت، مردم از خود می‌پرسند چرا باید پیام‌رسان تلگرام مسدود شود؟ پاسخ آن است که دشمن از بستر تلگرام برای ضربه‌زدن به کشور بهره می‌برد. به نظر شما، چرا مردم این حرف منطقی را نمی‌پذیرند. پاسخ در «اعتبار منبع» است. در علم ارتباطات گفته می‌شود «اعتبار» یک خاصیت ذاتی نیست، بلکه باید اکتساب شود و منشأ آن گیرنده پیام است. اعتبار یک‌شبه ایجاد نمی‌شود. کسب اعتبار، کاری سخت و فرایندی بطئی و تدریجی‌الحصول است که نیاز به مراقبت دارد؛ سخت به دست می‌آید و به راحتی از دست می‌رود. پس بی‌توجهی مردم به هشدارها درباره خطر پیام‌رسان خارجی را باید در رفتارهای گذشته جست‌وجو کرد.
دانشمندان دست به بررسی 83 مقیاس مختلف زدند تا عوامل مؤثر بر اعتبار را بسنجند. آنان تعداد عناصر را به 35 مورد کاهش دادند و آن را در سه بعد اصلی، شامل «اطمینان»، «صلاحیت» و «پویایی» طبقه‏بندی کردند. بر اساس مطالعات ارتباطی، پنج عنصر، شامل «رعایت عدالت»، «بی‏طرفی»، «جامعیت»، «صحت» و «موثق‌بودن»، نزد مردم اعتبار می‏آفریند.
جامعه‏ای که به مسئولان خود اعتماد دارد و آنها از اعتبار کافی نزد مردم برخوردارند، در شرایط بحرانی، عملکرد مناسبی از خود نشان می‏دهد. پیامدهای مثبت اعتبار در آرامش و پیش‌بینی‏پذیری جامعه هویدا می‏شود و پیامدهای منفی آن، شیوع فضای بی‏اعتمادی، بدبینی و بروز هیجانات ناگزیر اجتماعی را در پی دارد. ترمیم اعتبار ازدست‌رفته، کاری شدنی است، اما همت و اراده بزرگ می‌خواهد.
اکنون زیست انسانی، بدون رسانه‏های جدید، سخت و ناممکن است و با افزایش شمار کاربران، اینترنت به مظهر زندگی انسان تبدیل شده است. در پیمایشی که نوجوانان و جوانان 15 تا 35 ساله 11 کشور، پاسخ‌گویان آن بودند، اکثریت گفتند که نمی‏توانند تصوری از زندگی بدون موبایل داشته باشند. دنیای دیجیتال واقعی است و با تجارب روزمره‏ای که با آن زندگی می‏کنیم و با آینده جامعه‌‏مان و خودمان، عمیقا در هم آمیخته است.
امروزه هر کاربر موبایل به راحتی و در چند ثانیه می‏تواند شبکه‏ای از مخاطبان یا کنشگران هدفمند و شخصی‏شده خود را از محتوایی که خود تولیدگر آن بوده است، مطلع و اختیار بازنشر آن را به دیگران تفویض کند. پس اقدام برای فیلترینگ، بی‌اعتمادی مردم به ویژه نسل جوان را به دنبال می‏آورد و این بی‏اعتمادی به حوزه‌های دیگر هم تسری پیدا می‏کند.
القصه حکمرانی خوب، با مسدودکردن حاصل نمی‏شود. فیلترینگ، نتیجه‌بخش نیست، همچنان‌که تاکنون نبوده است. دولت روحانی و وزیر ارتباطات، در آزمون بزرگی قرار دارند. اینک چاره‌ای جز انطباق با فضای آزاد رسانه‌ای نیست، اما مهم‏تر از آن ترمیم اعتبار و بازیابی اعتماد مردم است. به مردم خوب خود خوشبین باشيم.