آموختههاي زلزله رودبار- منجيل
اکبر حسننژاد.کارشناس مدیریت سوانح طبیعی
زلزله 31 خرداد 1369 رودبار و روستاهای تابعه گیلان و زنجان در ناحیه طارم علیا تأثیرگذارترین زلزله در ساختوساز و اصول مقاومسازی در زلزله و حوادث طبیعی بود و نقطه عطفی در مطالعات زمینشناسی و زلزله ایجاد شد. ستاد مدیریت بحران وزارت کشور و سازمان نظام مهندسی شکل گرفتند. آییننامه ساختوساز و مقاومسازی کشور تدوین شد و به کمک بانک جهانی، شبکه شتابنگاری مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن تجهیز شد و توسعه یافت. درسهای آموختهشده از این زلزله در سازمانهای پاسخگوی حوادث و سوانح، تاثیرگذار بوده و در سه دهه اخیر شاهد رشد چشمگیر تغییروتحولاتي در اين زمينه بودهایم که به برخی از این تغییرات اشاره میکنیم.
آموزش: از آنجاییکه اکنون در اکثر جوامع بشری رویکرد مقابله با سوانح به سمت جامعهمحوری سوق پیدا کرده است، بنابراين در کشور ما نیز آموزشهای عمومی و تخصصی کمکهای اولیه و جستوجو و نجات توسط هلالاحمر (انجمن پرستاری)، جهاد دانشگاهی و... برای اقدامات صحیح و بهینه با هدف کاهش تلفات و خسارات در حوادث و سوانح توسط مردم بهعنوان اولین حاضران در صحنه تا رسیدن نیروهای تخصصی انجام گرفته است. از طرفی شاهد اضافهشدن رشتههای امداد و نجات (آتشنشانی)، مدیریت بحران و... در دانشگاههای مختلف و نیز چاپ، تدوین و ترجمه کتب تخصصی در رشتههای بحران بودهایم تا در سازمانهای متولی امداد و نجات در سالهای اخیر با بدنه علمی و رویکرد تخصصی متوازن با استانداردهای جهانی باشیم. از طرحهای جامعهمحور برای ارتقای سطح علمی شهروندان میتوان به موارد طرح دوام (داوطلب واکنش اضطراری محله)، طرح خادم (خانواده آماده در مخاطرات)، طرح دادرس (دانشآموز آماده در روزهای سخت)، طرح جاهد (جنبش آموزش همگانی دانشآموزان)، طرح آتشنشان داوطلب، طرح محب (مشاوره حمایتی در بلایای طبیعی)
و... اشاره كرد.
امداد و نجات: در گذشته جستوجو و نجات با ابزارهای پیشپاافتاده و دانش کم فنی صورت میگرفت، اما با تخصصیشدن رشتههای امداد و نجات و پیشرفت تکنولوژی و بهرهگیری از آن شاهد کاهش آمار تلفات و خسارات هستیم.
تشکیل مرکز EOC: با تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور و نیاز به مدیریت یکپارچه در حوزه بحران و ارتباط بین سازمانها، مرکز و سامانه کنترل آتشنشانی، اورژانس، هلالاحمر و... تشکیل شد که بهعنوان هماهنگکننده در حوادث طبیعی و غیرطبیعی، با اطلاعات و آمار دقیق زمانی و مکانی و ارتباطات بینسازمانی باعث پوشش کافی مناطق آسیبدیده و نیز کاهش تداخل کاری شد.
تشکیل تیمهای واکنشسریع: این تیمها از سال 88 در جمعیت هلالاحمر و در برخی از سازمانهای امدادی با تربیت نیروی چندمنظوره با توجه به تعدد نوع مخاطرات در کشور تشکیل و در سال 94 با آموزش تخصصی هزارساعتی بهعنوان تیم آنکال موجب تسریع در عملیات امداد و نجات شد.
تجهیزات و امکانات: در دو دهه گذشته با گسترش و توسعه پایگاههای چندمنظوره امداد و نجات و نیز تجهیزات و امکانات بهروز نجات در تیمهای عملیاتی در حوادثی مانند آواربرداری، سیلاب، جاده و... مانند گسترش ناوگان ترابری هوایی و زمینی (استفاده از ستهای نجات هیدرولیک و پنوماتیک)، زندهیابها و تشکیل مرکز آنست (آموزش و نگهداری سگهای تجسس) شاهد اثرات مثبت بسزایی در امر امداد و نجات بودهايم.
اسکان اضطراری: تغییرات رخداده در ساخت چادر، توزیع و نحوه اسکان آسيبديدگان پس از حوادث موجب کاهش بیماریها در اردوگاههای ايجادشده پس از سوانح شده است.
کمکهای مردمی: ارگانهای مسئول جمعآوری کمکهای مردمی و بینالمللی شامل هلالاحمر، کمیته امداد، بهزیستی و انجمنهای مردمنهاد برخلاف گذشته با تفکیک، جمعبندی و... متناسب با نیاز منطقه آسیبديده، اقلام ارسال میکنند.
- با توجه به مطالب فوقالذکر، لزوم گنجاندن مباحث امداد و نجات برای خودیاری و دگریاری در دروس مدارس حائز اهمیت است.
- تهیه نقشههای خروج اضطراری مراکز اداری، مسکونی، آموزشی و... در سطح کوچه و خیابان تا نقاط امن ازپیشتعیینشده نیاز است.
- تعیین مخاطرات هر شهر و استان و ریسک و آسیبپذیری مناطق مختلف و نحوه مشارکت مردم در کاهش اثر مخاطرات قبل، حین و بعد از حوادث.
- همکاری و سازماندهی کمکهای مردمی و اعتمادسازی با ارائه گزارش دقیق از مراحل دریافت تا اهدا به آسیبدیدگان.
- آموزش نحوه همکاری مردم پس از سوانح میتواند موجب سرعتبخشیدن برای طی مراحل جستوجو و نجات و نیز بازسازی سریع فیزیکی و روانی شود.
- آموزش نحوه پناهگیری (تخلیه و خروج اضطراری)، تهیه کیف نجات و نقشه ایمنی میتواند کاهش آسیب شهروندان را بههمراه داشته باشد.
زلزله 31 خرداد 1369 رودبار و روستاهای تابعه گیلان و زنجان در ناحیه طارم علیا تأثیرگذارترین زلزله در ساختوساز و اصول مقاومسازی در زلزله و حوادث طبیعی بود و نقطه عطفی در مطالعات زمینشناسی و زلزله ایجاد شد. ستاد مدیریت بحران وزارت کشور و سازمان نظام مهندسی شکل گرفتند. آییننامه ساختوساز و مقاومسازی کشور تدوین شد و به کمک بانک جهانی، شبکه شتابنگاری مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن تجهیز شد و توسعه یافت. درسهای آموختهشده از این زلزله در سازمانهای پاسخگوی حوادث و سوانح، تاثیرگذار بوده و در سه دهه اخیر شاهد رشد چشمگیر تغییروتحولاتي در اين زمينه بودهایم که به برخی از این تغییرات اشاره میکنیم.
آموزش: از آنجاییکه اکنون در اکثر جوامع بشری رویکرد مقابله با سوانح به سمت جامعهمحوری سوق پیدا کرده است، بنابراين در کشور ما نیز آموزشهای عمومی و تخصصی کمکهای اولیه و جستوجو و نجات توسط هلالاحمر (انجمن پرستاری)، جهاد دانشگاهی و... برای اقدامات صحیح و بهینه با هدف کاهش تلفات و خسارات در حوادث و سوانح توسط مردم بهعنوان اولین حاضران در صحنه تا رسیدن نیروهای تخصصی انجام گرفته است. از طرفی شاهد اضافهشدن رشتههای امداد و نجات (آتشنشانی)، مدیریت بحران و... در دانشگاههای مختلف و نیز چاپ، تدوین و ترجمه کتب تخصصی در رشتههای بحران بودهایم تا در سازمانهای متولی امداد و نجات در سالهای اخیر با بدنه علمی و رویکرد تخصصی متوازن با استانداردهای جهانی باشیم. از طرحهای جامعهمحور برای ارتقای سطح علمی شهروندان میتوان به موارد طرح دوام (داوطلب واکنش اضطراری محله)، طرح خادم (خانواده آماده در مخاطرات)، طرح دادرس (دانشآموز آماده در روزهای سخت)، طرح جاهد (جنبش آموزش همگانی دانشآموزان)، طرح آتشنشان داوطلب، طرح محب (مشاوره حمایتی در بلایای طبیعی)
و... اشاره كرد.
امداد و نجات: در گذشته جستوجو و نجات با ابزارهای پیشپاافتاده و دانش کم فنی صورت میگرفت، اما با تخصصیشدن رشتههای امداد و نجات و پیشرفت تکنولوژی و بهرهگیری از آن شاهد کاهش آمار تلفات و خسارات هستیم.
تشکیل مرکز EOC: با تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور و نیاز به مدیریت یکپارچه در حوزه بحران و ارتباط بین سازمانها، مرکز و سامانه کنترل آتشنشانی، اورژانس، هلالاحمر و... تشکیل شد که بهعنوان هماهنگکننده در حوادث طبیعی و غیرطبیعی، با اطلاعات و آمار دقیق زمانی و مکانی و ارتباطات بینسازمانی باعث پوشش کافی مناطق آسیبدیده و نیز کاهش تداخل کاری شد.
تشکیل تیمهای واکنشسریع: این تیمها از سال 88 در جمعیت هلالاحمر و در برخی از سازمانهای امدادی با تربیت نیروی چندمنظوره با توجه به تعدد نوع مخاطرات در کشور تشکیل و در سال 94 با آموزش تخصصی هزارساعتی بهعنوان تیم آنکال موجب تسریع در عملیات امداد و نجات شد.
تجهیزات و امکانات: در دو دهه گذشته با گسترش و توسعه پایگاههای چندمنظوره امداد و نجات و نیز تجهیزات و امکانات بهروز نجات در تیمهای عملیاتی در حوادثی مانند آواربرداری، سیلاب، جاده و... مانند گسترش ناوگان ترابری هوایی و زمینی (استفاده از ستهای نجات هیدرولیک و پنوماتیک)، زندهیابها و تشکیل مرکز آنست (آموزش و نگهداری سگهای تجسس) شاهد اثرات مثبت بسزایی در امر امداد و نجات بودهايم.
اسکان اضطراری: تغییرات رخداده در ساخت چادر، توزیع و نحوه اسکان آسيبديدگان پس از حوادث موجب کاهش بیماریها در اردوگاههای ايجادشده پس از سوانح شده است.
کمکهای مردمی: ارگانهای مسئول جمعآوری کمکهای مردمی و بینالمللی شامل هلالاحمر، کمیته امداد، بهزیستی و انجمنهای مردمنهاد برخلاف گذشته با تفکیک، جمعبندی و... متناسب با نیاز منطقه آسیبديده، اقلام ارسال میکنند.
- با توجه به مطالب فوقالذکر، لزوم گنجاندن مباحث امداد و نجات برای خودیاری و دگریاری در دروس مدارس حائز اهمیت است.
- تهیه نقشههای خروج اضطراری مراکز اداری، مسکونی، آموزشی و... در سطح کوچه و خیابان تا نقاط امن ازپیشتعیینشده نیاز است.
- تعیین مخاطرات هر شهر و استان و ریسک و آسیبپذیری مناطق مختلف و نحوه مشارکت مردم در کاهش اثر مخاطرات قبل، حین و بعد از حوادث.
- همکاری و سازماندهی کمکهای مردمی و اعتمادسازی با ارائه گزارش دقیق از مراحل دریافت تا اهدا به آسیبدیدگان.
- آموزش نحوه همکاری مردم پس از سوانح میتواند موجب سرعتبخشیدن برای طی مراحل جستوجو و نجات و نیز بازسازی سریع فیزیکی و روانی شود.
- آموزش نحوه پناهگیری (تخلیه و خروج اضطراری)، تهیه کیف نجات و نقشه ایمنی میتواند کاهش آسیب شهروندان را بههمراه داشته باشد.