کسایی و عصر سامانیان
«کسایی، نخستین شاعر نامدار شیعه» تازه‌ترین عنوان مجموعه «تاریخ و ادبیات ایران» است که اخیرا توسط نشر نی به‌چاپ رسیده است. محمد دهقانی مولف این مجموعه است، مجموعه‌ای که چندسالی است انتشار آن در نشر نی آغاز شده و تاکنون عنوان‌های مختلفی از آن به‌چاپ رسیده‌اند و در آینده نیز کتاب‌های دیگری در قالب همین مجموعه منتشر خواهند شد.
آن‌طور که از عنوان این مجموعه هم برمی‌آید، دهقانی در این کتاب‌ها تاریخ و ادبیات را دو ساحت جدا از هم نمی‌داند بلکه در پی آن است که پیوند میان این دو قلمرو و نیز تاثیراتی که بر یکدیگر گذاشته‌اند را نشان دهد.
بر اساس این اصل، دهقانی تاریخ و ادبیات پس از اسلام را مبنای کارش قرار داده و در این بین تاریخ ادبی ایران را در پیوند با تاریخ عمومی جهان مدنظر قرار داده است. او در هر کتاب به یکی از چهره‌های تاثیرگذار و حائز اهمیت فرهنگ و ادبیات ایران توجه کرده و در نخستین بخش این مجموعه به بررسی زندگی و آثار پنجاه شاعر و نویسنده و متفکر تا پایان قرن هفتم هجری خواهد پرداخت.
«کسایی، نخستین شاعر نامدار شیعه» کتاب هفتم از عصر سامانی این مجموعه است. کسایی در نیمه‌های قرن چهارم هجری در مرو متولد شد، زمانی که هنوز چیزی حدود پنجاه سال به پایان کار سامانیان باقی مانده بود. در این زمان حکومت سامانی به‌خاطر کشمکش‌های درونی ضعیف شده بود و روندی رو به اضمحلال را طی می‌کرد. دهقانی به سیاق تمام کتاب‌های این مجموعه، در ابتدا مقدمه‌ای مفصل درباره زندگی و افکار کسایی نوشته و سپس گزیده اشعار او را آورده است. دهقانی در جایی از مقدمه کتاب، درباره محل تولد کسایی، زندگی و جایگاه او در دربار سامانی نوشته: «براساس گفته باخرزی در دمیه‌القصر، کسایی در مرو به دنیا آمده و بعدها شاید در همان ایام کودکی یا نوجوانی به نسف کوچیده که به دربار بخارا بسیار نزدیک‌تر بوده است. اما در شعرهای بازمانده از کسایی فقط از مرو یاد شده و این نشان می‌دهد که دست‌کم در زمان سرودن آن شعرها مقیم مرو بوده است. از جمله آن اشعار این دو بیت زیبا و تاثرانگیز از مرثیه‌ای است که بدبختانه مابقی آن از بین رفته است: جنازه تو ندانم کدام حادثه بود/ که دیده‌ها همه مصقول کرد و رخ مجروح/ از آب دیده چون طوفان نوح شد همه مرو/ جنازه تو بر آن
آب همچو کشتی نوح. در جای دیگری هم خود را در مقام تفاخر با استاد سمرقند یعنی رودکی مقایسه کرده و وجود خویش را مایه نازش مرو دانسته است: زیبا بود ار مرو بنازد به کسایی/ چونان که جهان جمله به استاد سمرقند.
پیداست که زندگی در جوار پایتخت سامانیان برای جوان مستعدی چون کسایی اهمیت بسیاری داشته و راه رشد و پیشرفت اجتماعی را درواقع برای او هموار می‌کرده است. از اشاره‌ای که صاحب چهارمقاله در قرن ششم دارد معلوم می‌شود که کسایی، در کنار بزرگانی چون رودکی و ابوالعباس ربنجنی و ابواسحاق جویباری و عده‌ای دیگر، از شاعران مشهور دربار سامانی قلمداد می‌شده است».
«کسایی، نخستین شاعر نامدار شیعه» تازه‌ترین عنوان مجموعه «تاریخ و ادبیات ایران» است که اخیرا توسط نشر نی به‌چاپ رسیده است. محمد دهقانی مولف این مجموعه است، مجموعه‌ای که چندسالی است انتشار آن در نشر نی آغاز شده و تاکنون عنوان‌های مختلفی از آن به‌چاپ رسیده‌اند و در آینده نیز کتاب‌های دیگری در قالب همین مجموعه منتشر خواهند شد.
آن‌طور که از عنوان این مجموعه هم برمی‌آید، دهقانی در این کتاب‌ها تاریخ و ادبیات را دو ساحت جدا از هم نمی‌داند بلکه در پی آن است که پیوند میان این دو قلمرو و نیز تاثیراتی که بر یکدیگر گذاشته‌اند را نشان دهد.
بر اساس این اصل، دهقانی تاریخ و ادبیات پس از اسلام را مبنای کارش قرار داده و در این بین تاریخ ادبی ایران را در پیوند با تاریخ عمومی جهان مدنظر قرار داده است. او در هر کتاب به یکی از چهره‌های تاثیرگذار و حائز اهمیت فرهنگ و ادبیات ایران توجه کرده و در نخستین بخش این مجموعه به بررسی زندگی و آثار پنجاه شاعر و نویسنده و متفکر تا پایان قرن هفتم هجری خواهد پرداخت.
«کسایی، نخستین شاعر نامدار شیعه» کتاب هفتم از عصر سامانی این مجموعه است. کسایی در نیمه‌های قرن چهارم هجری در مرو متولد شد، زمانی که هنوز چیزی حدود پنجاه سال به پایان کار سامانیان باقی مانده بود. در این زمان حکومت سامانی به‌خاطر کشمکش‌های درونی ضعیف شده بود و روندی رو به اضمحلال را طی می‌کرد. دهقانی به سیاق تمام کتاب‌های این مجموعه، در ابتدا مقدمه‌ای مفصل درباره زندگی و افکار کسایی نوشته و سپس گزیده اشعار او را آورده است. دهقانی در جایی از مقدمه کتاب، درباره محل تولد کسایی، زندگی و جایگاه او در دربار سامانی نوشته: «براساس گفته باخرزی در دمیه‌القصر، کسایی در مرو به دنیا آمده و بعدها شاید در همان ایام کودکی یا نوجوانی به نسف کوچیده که به دربار بخارا بسیار نزدیک‌تر بوده است. اما در شعرهای بازمانده از کسایی فقط از مرو یاد شده و این نشان می‌دهد که دست‌کم در زمان سرودن آن شعرها مقیم مرو بوده است. از جمله آن اشعار این دو بیت زیبا و تاثرانگیز از مرثیه‌ای است که بدبختانه مابقی آن از بین رفته است: جنازه تو ندانم کدام حادثه بود/ که دیده‌ها همه مصقول کرد و رخ مجروح/ از آب دیده چون طوفان نوح شد همه مرو/ جنازه تو بر آن
آب همچو کشتی نوح. در جای دیگری هم خود را در مقام تفاخر با استاد سمرقند یعنی رودکی مقایسه کرده و وجود خویش را مایه نازش مرو دانسته است: زیبا بود ار مرو بنازد به کسایی/ چونان که جهان جمله به استاد سمرقند.
پیداست که زندگی در جوار پایتخت سامانیان برای جوان مستعدی چون کسایی اهمیت بسیاری داشته و راه رشد و پیشرفت اجتماعی را درواقع برای او هموار می‌کرده است. از اشاره‌ای که صاحب چهارمقاله در قرن ششم دارد معلوم می‌شود که کسایی، در کنار بزرگانی چون رودکی و ابوالعباس ربنجنی و ابواسحاق جویباری و عده‌ای دیگر، از شاعران مشهور دربار سامانی قلمداد می‌شده است».