آتش جنگلها را با هم خاموش کنيم
ناصر اسفندي-معاون فني يگان حفاظت منابع طبيعي کشور
آتشسوزي در جنگلها و مراتع دنيا، امري اجتنابناپذير است و در دنيا و حداقل در کشورهاي صاحب جنگل، در بهترين شرايط مديريتي نميتوان آن را به صفر رساند و معمولا با استفاده از ابزار دقيق، نيروهاي عملکننده حرفهاي و متخصص، تجهيزات ماهوارهاي و فناوريهاي روز، صرفا ميتوان آن را کنترل كرد. امکانات وسيع کشورهاي توسعهيافتهاي مانند آمريکا، کانادا، استراليا و ساير كشورها در سالهاي اخير که اوضاع اقليمي مشابهی با کشور ما دارند، علاوه بر آنکه منجر به اطفای کامل حريق نشده، موجب بروز خسارات عمده به منابع جنگلي و محيطهاي انساني اين كشورها نیز شده است. در ايران نيز سازمان جنگلها، مراتع و آبخيزداري کشور با وجود تنگناهاي تشکيلاتي و اعتباري، از محل منابع مالي متعدد (سازماني و برونسازماني) برای تأمين اعتبار لازم اقدام و براي تخصيص حداکثري آن نيز همت کافي گمارده است؛ اما محققنشدن برخي زيرساختها که نقشی اساسي در اعمال مديريت بهينه پيشگيري و اطفای حريق دارند، حصول نتايج دلخواه را دشوار و شايد بتوان گفت توفيق به اين راهبردها را با کندي مواجه كرده است.
«طرح جامع مديريت پيشگيري و اطفای حريق» که با مشارکت ستاد کل نيروهاي مسلح، سازمان حفاظت محيط زيست، سازمان مديريت بحران و دانشگاه تهران از سال 1390 تدوين و به همراه دستورالعمل اجرائي (بهرهمندي از شرح وظايف 17 دستگاه) با ابلاغ رئيس سازمان مديريت بحران به همه استانداريهاي کشور اجرائي شد، از گامهاي اساسي در مسير حفاظت از اين منابع عظيم خدادادي با رويکرد عزم ملي بوده است.هرچند در اين راستا، پيگيريهاي متعدد از سوی هيئت محترم وزيران برای تحقق اعتبارات لازم که در آن زمان 417 ميليارد تومان بود، تاکنون کمتر از 10درصد تخصيص را به همراه داشته است.سازمان جنگلها، مراتع و آبخيزداري کشور با استفاده از همه ظرفيتهاي اعتباري خود براي فعاليتهاي حفاظتي، ازجمله پيشگيري و اطفای حريق، اقدام به ايجاد و راهاندازي پايگاههاي اطفای حريق كرده است. نمونههاي ساختهشده و در حال بهرهبرداري اين پايگاهها، در استانهاي گلستان، کردستان، ايلام، گيلان، مازندارن (ساري)، خراسانرضوي، سمنان و کرمان واقع شدهاند. ساخت و راهاندازي پايگاههاي لرستان، کرمانشاه، گيلان (تالش)، البرز (طالقان) و... نيز در دستور كار است كه بين 20 تا 80 درصد پيشرفت فيزيکي دارند. اين پايگاهها نقش بسزايي در آموزش، تجهيز و اعزام نيروهاي عملکننده سازماني، نظامي، مردمي و ساير دستگاهها به نقاط بحراني دچار آتشسوزي دارند.
در اين پايگاهها، فضاي لازم و عملياتي براي استقرار بالگرد و تأمين آب (مخازن استاندارد)، انتقال نيرو و امکانات، انبارهاي نگهداري تجهيزات و همچنين مرکز فرماندهي عمليات پيشبيني شده است. همچنين در سالهای اخير، علاوه بر تأمين و اختصاص اعتبار براي خدمات پروازي (اطفای هوايي) از سوی وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح، 500 دستگاه خودروی کمکدار، دستگاههاي اطفای حريق خودرويي (با صرف اعتباري بالغ بر80 ميليارد ريال) و تجهيزات انفرادي و گروهي به ارزش صد ميليارد ريال نيز تأمين و به مناطق بحراني اختصاص يافته است. در کنار تقويت امکانات زميني، استفاده از عکسهاي ماهوارهاي و اعلام وضعيت مناطق حساسبهحريق به استانها، تهيه نقشههاي آنلاين مناطق بحراني، رصد و پايش شرايط آبوهوايي و گزارش دما و رطوبت مناطق جنگلي و مرتعي، بهروزرساني دستورالعملهاي پيشگيري، کشف و شناسايي حريق، تعيين مراکز استقرار بالگرد در مناطق بحراني، بررسي و ارزيابي ظرفيتهاي غيرنظامي خدمات پروازي و همچنين مراکز و شرکتهاي دانشبنيان و...، ازجمله اقداماتي است که در راستای بهينهسازي عمليات کنترل، پيشگيري و مقابله با حريق در سطح کشور و بهويژه مناطق بحراني بهطور مستمر در حال پيگيري و انجام است. درحالحاضر از همه ظرفيت يگان حفاظت با بهرهگيري از سه هزار نفر نيروي حفاظتي رسمي، قراردادي و شرکتي شاغل، بهطور شبانهروزي در قالب اکيپهاي گشت و مراقبت در امر اطفای حريق استفاده عملياتي ميشود. ضمن آنکه حضور حدود 800 نفر سرباز وظيفه (عادي و ديپلم به بالا) در قالب طرح سرباز طبيعت، به حفاظت از جنگلها و مراتع کمک شاياني كرده و بخشي از خلأ نيروي انساني محافظ را جبران ميكند. با توجه به جايگاه رفيع مشارکت مردمي در ايفاي نقش بيبديل جوامع محلي، اقدامات لازم برای تحقق اين امر مهم همواره در دستور کار سازمان جنگلها، مراتع و آبخيزداري کشور بوده است. در اين راستا، يگان حفاظت سالانه علاوه بر استفاده از آنان در ديدهباني حريق (بيش از هزار نفر)، جوامع محلي را در قالب حدود هزار اکيپ نيز سازماندهي كرده که تعداد اين افراد نیز بالغ بر 90 هزار نفر است. دفتر آموزش و ترويج منابع طبيعي نيز برنامههاي گسترده تبليغي، ترويجي و آموزشي را در دستور کار دارد. تهيه طرح حفاظت فيزيکي جنگلها و مراتع کشور با مشارکت جوامع محلي براي تمام استانها و حفاظت مشارکتي طرحهاي مرتعداري نيز از اقداماتی زيربنايي است که در راستای جلب مشارکت مردم در حفاظت و حمايت از منابع طبيعي و برای پيشگيري و اطفای حريق صورت گرفته است. آخرين تدابير اتخاذشده در راستاي اقدام ملي مقابله با آتشسوزيهاي جنگلي و مرتعي نيز امضا تفاهمنامه چهارجانبه با عنوان «تأمين مالي و تجهيزات سازمان جنگلها، مراتع و آبخيزداري کشور» بين سازمان برنامهوبودجه، وزارت جهاد کشاورزي، وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح و مؤسسه مالي و اعتباري کوثر است که در اواخر سال 1396 صورت گرفت و متعاقب آن، قراردادي به ارزش هزار ميليارد ريال تنظيم و امضا شده است. اميد است با تأمين تجهيزات مورد نياز که شامل خريد 285 دستگاه خودروی صحرايي، 43 خودروی آتشنشان، 199 دستگاه يدککش، 11 کوادکوپتر(پهپاد)، سامانه ارتباطات راديويي، سامانه پايش حريق، تجهيزات انفرادي و گروهي و ديگر امكانات، برنامه مديريت پيشگيري و اطفای حريق هرچه بيشتر عملياتي شده و از ورود خسارات بيشتر بر عرصههاي طبيعي جلوگيري شود. بايد توجه داشت حفاظت و صيانت از جنگلها و مراتع کشور ميطلبد همه ظرفيتهای کشور اعم از آحاد مردم، بهرهبرداران، گردشگران، تصميمسازان و تصميمگيران با عزم جزم و همتي والا در ايفاي نقش خود در قبال نگهداشت منابع آب و خاک اين سرمايه ملي بکوشند. اصلاح ساختار و تشکيلات مناسب دستگاه متولي و نگرش همگرايانه با اولويت مناسب در سطح ملي از اوجب واجبات در مسير تحقق مديريت بهينه در اين بخش بهشمار ميآيد.
آتشسوزي در جنگلها و مراتع دنيا، امري اجتنابناپذير است و در دنيا و حداقل در کشورهاي صاحب جنگل، در بهترين شرايط مديريتي نميتوان آن را به صفر رساند و معمولا با استفاده از ابزار دقيق، نيروهاي عملکننده حرفهاي و متخصص، تجهيزات ماهوارهاي و فناوريهاي روز، صرفا ميتوان آن را کنترل كرد. امکانات وسيع کشورهاي توسعهيافتهاي مانند آمريکا، کانادا، استراليا و ساير كشورها در سالهاي اخير که اوضاع اقليمي مشابهی با کشور ما دارند، علاوه بر آنکه منجر به اطفای کامل حريق نشده، موجب بروز خسارات عمده به منابع جنگلي و محيطهاي انساني اين كشورها نیز شده است. در ايران نيز سازمان جنگلها، مراتع و آبخيزداري کشور با وجود تنگناهاي تشکيلاتي و اعتباري، از محل منابع مالي متعدد (سازماني و برونسازماني) برای تأمين اعتبار لازم اقدام و براي تخصيص حداکثري آن نيز همت کافي گمارده است؛ اما محققنشدن برخي زيرساختها که نقشی اساسي در اعمال مديريت بهينه پيشگيري و اطفای حريق دارند، حصول نتايج دلخواه را دشوار و شايد بتوان گفت توفيق به اين راهبردها را با کندي مواجه كرده است.
«طرح جامع مديريت پيشگيري و اطفای حريق» که با مشارکت ستاد کل نيروهاي مسلح، سازمان حفاظت محيط زيست، سازمان مديريت بحران و دانشگاه تهران از سال 1390 تدوين و به همراه دستورالعمل اجرائي (بهرهمندي از شرح وظايف 17 دستگاه) با ابلاغ رئيس سازمان مديريت بحران به همه استانداريهاي کشور اجرائي شد، از گامهاي اساسي در مسير حفاظت از اين منابع عظيم خدادادي با رويکرد عزم ملي بوده است.هرچند در اين راستا، پيگيريهاي متعدد از سوی هيئت محترم وزيران برای تحقق اعتبارات لازم که در آن زمان 417 ميليارد تومان بود، تاکنون کمتر از 10درصد تخصيص را به همراه داشته است.سازمان جنگلها، مراتع و آبخيزداري کشور با استفاده از همه ظرفيتهاي اعتباري خود براي فعاليتهاي حفاظتي، ازجمله پيشگيري و اطفای حريق، اقدام به ايجاد و راهاندازي پايگاههاي اطفای حريق كرده است. نمونههاي ساختهشده و در حال بهرهبرداري اين پايگاهها، در استانهاي گلستان، کردستان، ايلام، گيلان، مازندارن (ساري)، خراسانرضوي، سمنان و کرمان واقع شدهاند. ساخت و راهاندازي پايگاههاي لرستان، کرمانشاه، گيلان (تالش)، البرز (طالقان) و... نيز در دستور كار است كه بين 20 تا 80 درصد پيشرفت فيزيکي دارند. اين پايگاهها نقش بسزايي در آموزش، تجهيز و اعزام نيروهاي عملکننده سازماني، نظامي، مردمي و ساير دستگاهها به نقاط بحراني دچار آتشسوزي دارند.
در اين پايگاهها، فضاي لازم و عملياتي براي استقرار بالگرد و تأمين آب (مخازن استاندارد)، انتقال نيرو و امکانات، انبارهاي نگهداري تجهيزات و همچنين مرکز فرماندهي عمليات پيشبيني شده است. همچنين در سالهای اخير، علاوه بر تأمين و اختصاص اعتبار براي خدمات پروازي (اطفای هوايي) از سوی وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح، 500 دستگاه خودروی کمکدار، دستگاههاي اطفای حريق خودرويي (با صرف اعتباري بالغ بر80 ميليارد ريال) و تجهيزات انفرادي و گروهي به ارزش صد ميليارد ريال نيز تأمين و به مناطق بحراني اختصاص يافته است. در کنار تقويت امکانات زميني، استفاده از عکسهاي ماهوارهاي و اعلام وضعيت مناطق حساسبهحريق به استانها، تهيه نقشههاي آنلاين مناطق بحراني، رصد و پايش شرايط آبوهوايي و گزارش دما و رطوبت مناطق جنگلي و مرتعي، بهروزرساني دستورالعملهاي پيشگيري، کشف و شناسايي حريق، تعيين مراکز استقرار بالگرد در مناطق بحراني، بررسي و ارزيابي ظرفيتهاي غيرنظامي خدمات پروازي و همچنين مراکز و شرکتهاي دانشبنيان و...، ازجمله اقداماتي است که در راستای بهينهسازي عمليات کنترل، پيشگيري و مقابله با حريق در سطح کشور و بهويژه مناطق بحراني بهطور مستمر در حال پيگيري و انجام است. درحالحاضر از همه ظرفيت يگان حفاظت با بهرهگيري از سه هزار نفر نيروي حفاظتي رسمي، قراردادي و شرکتي شاغل، بهطور شبانهروزي در قالب اکيپهاي گشت و مراقبت در امر اطفای حريق استفاده عملياتي ميشود. ضمن آنکه حضور حدود 800 نفر سرباز وظيفه (عادي و ديپلم به بالا) در قالب طرح سرباز طبيعت، به حفاظت از جنگلها و مراتع کمک شاياني كرده و بخشي از خلأ نيروي انساني محافظ را جبران ميكند. با توجه به جايگاه رفيع مشارکت مردمي در ايفاي نقش بيبديل جوامع محلي، اقدامات لازم برای تحقق اين امر مهم همواره در دستور کار سازمان جنگلها، مراتع و آبخيزداري کشور بوده است. در اين راستا، يگان حفاظت سالانه علاوه بر استفاده از آنان در ديدهباني حريق (بيش از هزار نفر)، جوامع محلي را در قالب حدود هزار اکيپ نيز سازماندهي كرده که تعداد اين افراد نیز بالغ بر 90 هزار نفر است. دفتر آموزش و ترويج منابع طبيعي نيز برنامههاي گسترده تبليغي، ترويجي و آموزشي را در دستور کار دارد. تهيه طرح حفاظت فيزيکي جنگلها و مراتع کشور با مشارکت جوامع محلي براي تمام استانها و حفاظت مشارکتي طرحهاي مرتعداري نيز از اقداماتی زيربنايي است که در راستای جلب مشارکت مردم در حفاظت و حمايت از منابع طبيعي و برای پيشگيري و اطفای حريق صورت گرفته است. آخرين تدابير اتخاذشده در راستاي اقدام ملي مقابله با آتشسوزيهاي جنگلي و مرتعي نيز امضا تفاهمنامه چهارجانبه با عنوان «تأمين مالي و تجهيزات سازمان جنگلها، مراتع و آبخيزداري کشور» بين سازمان برنامهوبودجه، وزارت جهاد کشاورزي، وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح و مؤسسه مالي و اعتباري کوثر است که در اواخر سال 1396 صورت گرفت و متعاقب آن، قراردادي به ارزش هزار ميليارد ريال تنظيم و امضا شده است. اميد است با تأمين تجهيزات مورد نياز که شامل خريد 285 دستگاه خودروی صحرايي، 43 خودروی آتشنشان، 199 دستگاه يدککش، 11 کوادکوپتر(پهپاد)، سامانه ارتباطات راديويي، سامانه پايش حريق، تجهيزات انفرادي و گروهي و ديگر امكانات، برنامه مديريت پيشگيري و اطفای حريق هرچه بيشتر عملياتي شده و از ورود خسارات بيشتر بر عرصههاي طبيعي جلوگيري شود. بايد توجه داشت حفاظت و صيانت از جنگلها و مراتع کشور ميطلبد همه ظرفيتهای کشور اعم از آحاد مردم، بهرهبرداران، گردشگران، تصميمسازان و تصميمگيران با عزم جزم و همتي والا در ايفاي نقش خود در قبال نگهداشت منابع آب و خاک اين سرمايه ملي بکوشند. اصلاح ساختار و تشکيلات مناسب دستگاه متولي و نگرش همگرايانه با اولويت مناسب در سطح ملي از اوجب واجبات در مسير تحقق مديريت بهينه در اين بخش بهشمار ميآيد.